3- توجه به زبان روایات
چنان که گفته شد، روایات، منطبق با زبان عرف صادر شده و در زبان محاوره ای عرف و نیز در شعر و نثر پدیده هایی؛ هم چون مجاز، تشبیه، استعاره، تمثیل یا نمادگویی، حذف بخشی از گفتار با تکیه بر قرائن و... وجود دارد، بی آن که در فهم آنها دچار چالش جدی شویم. اگر مجموعه ای از گفتاری که در یک روز با آن روبرو می شویم را مورد توجه قرار دهیم می بینیم که حجم قابل توجهی از این پدیده ها در گفتار ما متداول است.
این پدیده ها در آیات قرآن نیز به صورت گسترده منعکس شده است. به عنوان مثال در آیه: ثم استوی الی السماء و هی دخان فقال لها و للارض ائتیا طوعا او کرها قالتا أتینا طائعین(627). سپس آهنگ [آفرینش ] آسمان کرد و آن بخاری بود، پس به آن و زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید. آن دو گفتند: فرمان پذیر آمدیم.
شماری از مفسران گفته اند: زبان این آیه زبان تمثیل است؛ یعنی مخاطبه واقعی میان خداوند با آسمان و زمین - که جماد و فاقد شعوراند -، صورت نگرفته است، بلکه کرنش و اطاعت پذیری کامل آنها به صورت زبان حال و در قالب گفت و شنود به تصویر کشیده شده است(628).
و نیز آیاتی، نظیر: و جاء ربک و الملک صفاً صفاً. و (فرمان) پروردگارت و فرشته (ها) صف در صف آیند. و وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره(629). در آن روز چهره هایی شاداب اند، به سوی پروردگار خود می نگرند. به مجاز حذف تفسیر شده است(630).
برخی از مفسران گفته اند: در این دو آیه واژه رحمت حذف شده است. بدین ترتیب مقصود از آمدن خداوند آمدن رحمت اوست و منظور ازنگریستن به خداوند نگریستن به رحمت اوست. بنابراین از این آیات جسمانیت خداوند به دست نمی آید.
در روایات نیز پدیده های مجاز، تشبیه، استعاره، تمثیل و... نیز به صورت قابل توجه راه یافته است. به عنوان مثال در روایت معروف: لاصلاه لجار المسجد الا فی المسجد؛ برای همسایه مسجد نماز جز در مسجد روانیست. گفته شده که بخاطر دلالت مجاز حذف در آن راه یافته است. و صورت کامل روای چنین است: لا صلاه کامله لجار المسجد الافی المسجد بنابراین مقصود از این روایت بطلان نماز همسایه مسجد در صورتی که در خانه نماز بخواند، بلکه به این معناست که نماز چنین شخصی فاقد کمال است، نه فاقد شرط صحت(631).