آشنایی با شهر زیارتی قم

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آشنایی با شهر زیارتی قم

شهر قم یکی از کهن ترین شهرهای صدر اسلام است و به مرور زمان و در دوره های مختلف آباد شده است. شهر قم در سالهای دور توسط مهاجرانی که یمن به ایران هجرت کرده بودند شده است شهر قم قدمت ۵۰۰۰ ساله دارد که این ادعا توسط دانشگاه آکسفورد می باشد
قم نامی است آشنا در کلام اهل بیت علیهم السلام و کتب تاریخ نویسان معروف جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. اما اینکه نامگذاری این سرزمین در چه زمان و چه کسی این شهر رابدین نام خوانده است هر یک از ما را به کنکاش پیرامون نام قم و سبب این نام گذاری می کشاند البته لازم به ذکر است که قم قبل از ظهور صدر اسلام دارای شهرت ورشد چندانی نبوده است و به سبب وجود رودخانه ای بزرگ در کنار این جایگاه تنها محل تجمع به منظور استراحت در بعضی از فصل ها بوده است.

ی نویسد: “شهر قم را از برای آن قم نهادند که در ابتدا محل جمع شدن آب بوده است و هیچ رهگذری برای عبور نداشته است و در طرف آن انواع گیاه و سبزه پدید آورده است و در زبان عرب جمع شدن آب را قم گویند.” در جای دیگر آمده است: “بر اثر جمع شدن و رویش علفزارها در این سرزمین صحرا نشینان در آن نقطه (به تلفظ عربی) کردند، “قم” خواندند همچنین وجه دیگری در این باره ذکر کرده اند: اینکه “کُم” به وسیله اشعریها از کُمندان (که یکی از قریه های تشکیل دهنده شهر قم بود) گرفته شده و به منظور تخفیف در تلفظ آن، قسمت دوم آن را حذف کرده و “کُم” نامیدند و کاف را تبدیل به قاف نمودند و گفتند قم.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

وجه تسمیه:
پیامبر محمد(ص) بنابر داستانی نام قم از یک حدیث منسوب به اسلام گرفته شده است.
در اصطلاحات متون شیعه به شهر قم چندین لقب داده شده از جمله:
مجمع انصارالقائم (عج) یعنی محل تجمع یاران امام زمان.
ماؤی للفاطمیین یعنی پناهگاه منسوبین به فاطمه زهرا است.
شهر خون و قیام این عنوان به دلیل نقش فعال به این شهر انقلاب اسلامی در تاریخ معاصر ایران داده شده است.
در کتاب اللباب بنای شهر قم را به عبدا… بن سعدان نسبت داده است. این شهر ابتدا دارای ۷ ده بوده و با افراشته شدن بناها ۷ ده به ۷ محله تبدیل شدند و یکی از این ده ها کمیدان بود که تبدیل به کلمه عربی قو گردید.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

نام شهرهای این استان عبارت است از: جعفریه- کهک- دستجرد- سلف چگان- قم می باشد.
از محله های قدیم قم که شهر تاریخی قم به یادگار مانده اند عبارتند از: محلات قبل از اسلام: محله شهرستان واقع در محدوده جنوب شهر کنونی قم حوالی خیابان هنرستان، نهر شهرستان لکاکان اراضی مزروعی جنوب این ناحیه را مشروب می کند.
محلات اوایل دوره اسلامی: میدان کهنه- مسجد شاهزاده حمزه- دروازه ری- عربستان- میدان میر- چهل اختران جمعه- بازار کهنه.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

محلات مربوط به دوره صفویه و قاجار: چهار مردان- سیدان- پنجعلی- سلطان محمد شریف- خندق- دروازه کاشان- سفیداب- باغ پنبه- آستانه بازار نو.
در چهار دهه گذشته روند مهاجرت به شهر قم به نحو فزاینده ای افزایش یافت، به گونه ای که محلات زیادی به بافت قدیم شهر افزوده شد. محلات جدید شهر قم با نام های یزدانشهر- صفائیه- دورشهر- زنبیل آباد- سالاریه- صفا شهر- نیروگاه- شاهزاده- آذر- ۳۰ متری کلهر- ۳۰ متری باجک ابراهیم- خاکفرج- کیوانفر- مهدیه- شاه سید علی- قائم- شهرک امام خمینی و قم نو و دهها محله دیگر.
از خیابان های مهم قم می توان به آیت الله مرعشی نجفی- بلوار عمار یاسر- بلوار جمهوری- بلوار معلم- انقلاب- طالقانی- امام الخمینی- سمیه- صدوقی- توحید- فاطمی- بلوار امین- هنرستان- سالاریه- باجک- صفائیه- عطاران- زنبیل آباد- بهشتی- ارم و کیوانفر اشاره کرد.
مساجد مهم شهر قم عبارتنداز : مسجد امام حسن عسگری- مسجد اعظم- مسجد جمکران- مسجد طباطبایی- مسجد جامع(مصلی بزرگ قدس، مسجد امام حسن مجتبی(ع))- مسجد رفعت- مسجد باب الجنه

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

موقعیت جغرافیایی:

شهر قم از شهرهای مرکزی ایران است. شهر قم مرکز شهر قم می باشد این استان در سال ۱۳۷۵ شهرستان قم و نیز مرکز قم خورشیدی به استان تبدیل شد و کوچکترین استان ایران است قم در منطقه ای خشک و کویری واقع گردیده است. استان قم با ارتفاع ۹۳۰ متر از سطح دریا و ۱۵۴ کیلومتر از تهران فاصله دارد و در مسیر راههای تهران- کاشان و تهران- اراک واقع شده است
شهر قم از شمال با تهران- از جنوب با اصفهان- از شرق با سمنان و از غرب با استان مرکزی و اراک همسایه می باشد و قمرود از آن می گذرد. با این وجود به علت اهمیت ارتباطی، این شهر مرکزی برای مهاجرت مردم از شهرها و کشورهای گوناگون شده است جمعیت این شهر ر طبق
سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۱۱۶/۹۵۹ نفر بوده است که از این جهت هشتمین شهر پرجمعیت ایران پس از شهرهای تهران- مشهد- اصفهان- تبریز- کرج- شیراز و اهواز محسوب می گردد.
زبان گفتاری این استان فارسی و مذهب شیعه دارند البته ۷۶/۹۹ درصد جمعیت این استان مسلمان هستند مابقی را دیگر ادیان الهی تشکیل می دهند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آب و هوا:
آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می شود چون نزدیک به منطقه بیابانی مرکز ایران است. تابستان های آن گرم و خشک و زمستان های آن کم و بیش سرد است اختلاف دمای سالانه نسبتاً زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد. علیرغم آب و هوای خشک و نیمه بیابانی این استان مناطق خوش آب و هوایی اطراف شهر قم وجود دارد که برخوردار از آب و هوای سرد و کوهستانی بوده و محل مناسبی برای گذران تعطیلات و ایام گرم سال می باشد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

شهر قم از نظر علمی در درجه خوبی قرار دارد و طلاب و دانش آموختگان بسیاری را تربیت و آموزش داده و بسیاری از دانشمندان علوم و فقه و مراجع تقلید در این شهر ساکن هستند و از جمله دانشگاه های این شهر می توان به: پردیس قم (مجتمع آموزش عالی قم) از پردیس های دانشگاه تهران- دانشگاه قم- دانشگاه صنعتی قم- دانشگاه آزاد قم- دانشگاه جامع علمی و کاربردی واحد استان قم- دانشگاه مفید- دانشگاه پیام نور قم- دانشگاه معصومیه قم- دانشکده فنی پسران قم- دانشگاه علوم پزشکی قم.
موزه ها و کاخ ها و بناهای تاریخی:
مرقد مطهر حضرت معصومه (س) در سال ۲۰۱ هجری- مسجد جامع قم- جمکران- کوه خضر- راسته بازار- تیمچه فرش- مدرسه جهانگیرخان- چهل اختران- بیت النور- موزه آستانه- مسجد جامع قم.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آثار دیدنی:


مسجد جامع قم: از دوره صفوی آغاز گردید و در عهد شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۵ (ه.ق) در ضلع شمالی حرم ایوانی بر پا دانسته است و تاریخ مذکور در کتیبه ای در داخل ایوان پیدا گردید. در مجموع این شهر دارای بنای تاریخی مانده است. برخی از آنان بنای این شهر را به تهمورث سومین پادشاه پیشدادی نسبت داده اند. در سند مکتوبی که به خط پهلوی به نام “خسرو کوازان وریزکی” از عهد ساسانیان باقی مانده است از زعفران قمی و نزهتگاه قم سخن به میان رفته است که این خود نمایانگر وجود این شهر در آن تاریخ می باشد. بعضی دیگر از تاریخ نویسان آن را به دوران بهرام گور”ناصری” از تاریخ نگارانی است که در مجموعه خویش پیدایش شهر قم را به دستور کیخسرو یکی از پادشاهان کیان یاد کرده است.
مدرسه فیضیه: مدرسه فیضیه یکی از پر آوازه ترین حوزه های علوم دینی در جهان است این دانشگاه از نیمه نخستین قرن ۱۳(ه.ق) جایگزین بنای “مدرسه آستانه” شده و به اعتبار متون معتبر تاریخی از میانه قرن ۶(ه.ق) وجود داشت و در عصر صفوی تجدید بنا شده است بنای مدرسه چهار ایرانی است و در دو طبقه با ۴ حجره تحتانی تعلق به عصر قاجار و ۴۰ حجره فوقانی متعلق به قرن ۱۴(ه.ق) با هدایت آیت الله حائری یزدی، بر فراز حجره های پیشیندر گرداگرد میانسرا (حیاط مرکزی) بنا گردید. قدیمی ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که با تاریخ ۹۳۹(ه.ق) و مزین به کاشیکاریهای زیبای متعلق به عصر صفوی است و سردر صحن عتیق آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س) محسوب می شود.
مسجد اعظم: مسجد اعظم در جبهه غربی آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) به سعی و اهتمام آیت الله بروجردی در سال ۱۳۳۴(ه.ش) توسط استاد “حسین بن محمد معمار” معروف به “لُرزاده” بنا گردید. این مسجد که به جهت عظمت و بزرگی مسجد اعظم نام گرفته در زمره مساجد سه ایرانی است و شبستان گنبددار آن، که سراسر مزین به کاشیهای معرق است، در ضلع جنوبی صحن واقع شده و از طریق مسیرهای جانبی به دو شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است. مجموعه مسجد اعظم از سمت شرق با مسجد بالاسر و صحن عتیق حرم مطهر و از جنوب غرب به خیابان ساحلی رودخانه و گنجینه حرم مطهر مرتبط می باشد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

غذاهای محلی: آبگوشت قنویت-
سوغات: سوهان
صنایع دستی استان
صنایع دستی استان قم به سه دسته شهری ، روستایی و عشایری تقسیم می شود .مرغوب ترین و بهترین آنها به دلیل وجود امکانات کافی ،صنایع دستی شهری است .بافت قالی به خصوص قالی های ابریشمی از جمله مهم ترین صنایع دستی رایج قم است .قالی های طرح قم از ارزش ویژه ای در داخل و خارج کشور برخوردار هستند .سرامیک ، ظروف سفالی ، منبت کاری ، درود گری ، رنگرزی ، آجر پزی و صنایع دستی سنگی ( شامل ساخت انواع ظروف سنگی ، گچی ، سرامیک و اشیاء تزئینی چینی) دیگر صنایع دستی استان قم را تشکیل می دهند .

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

حرم حضرت معصومه(ع)