چکیده
سازمان وکالت مجموعهای از امامان معصوم (علیهم السلام) وعدهای از پیروان نزدیک و وفادار آنان بود؛ که با همکاری یکدیگر، تشکیلات هماهنگ و منسجمی را پدید آوردند تا با اتخاذ روشهایی، پیشبرد اصول دینی، سیاسی و مذهبی را محقق سازند. وظایف این سازمان، منحصر به امور مالی نبود و شامل وظایف سیاسی، دینی و ارشادی نیز بود.
این تشکیلات، از نیمه دوم عصر امامت، یعنی از عصر امام صادق (علیه السلام) به بعد آغاز به کار نمود و دارای نظم، گستردگی و هماهنگی پیشتری شد و تا پایان عصر غیبت صغرا استمرارِ فعالیت داشت.
در عصر امام جواد (علیه السلام)، هرچند این سازمان با مشکلاتی مواجه شد، ولی نواحی تحت پوشش وکلا و محدوده اقتدار آنان با تشدید فعالیتها گسترش مییافت.
وکلای آن حضرت در مناطقی مانند: مدینه، مصر، کوفه، بغداد و برخی از نقاط ایران مانند: قم و همدان به فعالیت مشغول بودند. آن حضرت، با وجود فشارهای موجود، توانست تشکیلاتی را که جد بزرگوارش تأسیس کرده بود، نه تنها حفظ کند بلکه آن را گسترش دهد. در پژوهش حاضر جایگاه و وضعیت این سازمان در عصر امام جواد (علیه السلام) و نیز نقش حضرت در حفظ و گسترش آن بررسی خواهد شد.
مقدمه
از عصر امام صادق (علیه السلام) بدین سو، با توجه به گسترش تشیع و مناطق شیعهنشین و مقتضیات و ضرورتهای موجود، تشکیلاتی ایجاد شد تا بدان وسیله، امامان با سهولت بیشتری بتوانند با شیعیان در دورترین نقاط عالم اسلامی مرتبط بوده و شیعیان نیز از طریق این تشکیلات بتوانند نیازهای شرعی و دینی خود را مرتفع سازند. این تشکیلات رفتهرفته دارای نظم و گستردگی و هماهنگی بیشتری شد تا آن جا که در بعضی از دوران همچون عصر امامین عسکریین (علیهما السلام) و سپس عصر غیبت، به اوج گسترش و انسجام رسید و غالب نقاط شیعهنشین آن زمان در عالم اسلامی را زیر پوشش قرار داد. در پژوهش حاضر به بررسی نقش امام جواد (علیه السلام) در ارتباط با سازمان وکالت پرداخته خواهد شد.
پرسشهایی که در این زمینه با آن مواجهیم عبارتند از:
1. نقش امام جواد (علیه السلام) در ارتباط با حفظ و گسترش سازمان وکالت چگونه بوده است؟
2. وکلای امام جواد (علیه السلام) چه تعداد، چه کسانی و دارای چگونه شخصیت و عملکردی بودهاند؟
3. وظایف وکلای امام جواد (علیه السلام) چه بوده است؟
4. مناطق فعالیت وکلای امام جواد (علیه السلام) چه نقاطی بوده است؟
5. شیوههای ارتباطی امام جواد (علیه السلام) با وکلای خود و از طریق آنان با شیعیان چگونه بود؟