سربداران بیدار

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فصل سوم:



فعالیت های مبارزاتی و سیاسی


نخستین اقدام انقلابی فداییان اسلام

همزمان با گسترش فعالیت جمعیت فداییان اسلام، کسروی از بیمارستان مرخص می شود. نواب صفوی به طور شبانه روزی و از کمترین فرصت ها به ویژه مجلس های دینی برای بیدار کردن مردم بهتره می برد. و پیوسته با مراجع تقلید و روحانیان و سخنرانان دینی در تماس بود و از آنان می خواست برای گسترش دین خدا و ساماندهی قیام مردم بر ضد مفاسد موجود به پا خیزند. وی توانست همه را در براندازی کسروی و نابودی مکتب واینگر او یکدل و یک زبان سازد. به همین دلیل علما و مردم با فرستادن نامه و طومارهای فراوان از دولت وقت (ابراهیم حکیمی) خواستند کسروی را به پای میز محاکمه بکشاند(28).
سرانجام دولت ناچار گردید برای پاسخگویی به شکایت ها و اعتراض های پی در پی مردم پرونده ای برای کسروی تشکیل دهد و او را به دادگستری فرا بخواند. کسروی در پاسخ به احضاریه دادگاه به بهانه نداشتن امنیت جانی از حضوردر بازپرسی خودداری می کند. در این میان مسلمانان غیرتمند که امیدی به کار دادگستری نداشتند در پی فرصت مناسب بودند تا به کسروی دست یابند. در آن روزها کسروی از بیم خشم خدایی مردم در گردهمایی هاظاهر نمی شد و پنهان شده بود(29).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بالاخره گروه فداییان در می یابند کسروی در بیستم اسفند 1324 به دادگستری خواهد آمد. نواب از میان داوطلبان فراوان سید حسن امامیت سید علی محمد امامی، جواد مظفری، علی فدایی، قوام الماسیان، گنج بخش و یکی ازافسران ارتش به نام علی قیصر را برای ماموریت بر می گزیند.(30)
در روز موعود، کسروی همراه گروه رزمند و نزدیک به پنجاه تن از دوستانش به شعبه هفت دادگستری در محاصره کامل نیروهای انتظامی بود. با این حال، فداییان که با همکاری افسر ارتشی ازمرحله بازرسی گذشته بودند به سوی اتاق بازپرسی هجوم می آوردند و پیش از اان که ماموران به خود آیند به سوی کسروی شلیک می کنند. ماموران برای مقابله، به اتاق حمله می کنند، ولی علی قیصر به آنان دستور می دهدکه از اطراف اتاق پراکنده شوند.
دراین گیر و دار، برخی سربازان و دوستان کسروی از دادگستری می گریزند. حدادپور منشی کسروی از ترس جانبه سوی فداییان تیر اندازی می کند و کشته می شود. بلیغ بازپرس دادگستری نیز از وحشت بی هوش می شود. کسروی هم به دست سید حسن امامی به قتل می رسد. از یاران نواب هم سید حسین امامی و برادرش به ضرب گلوله و چاقو زخمی می شوند. افسر یاد شده با پراکنده ساختن نیروهای انتظامی سید حسن امامی و برادرش را به کمک علی فدایی بی سوار بر درشکه، راهی بیمارستان رازی می کند.
رئیس بیمارستان که به آنان شگکرده بود پلیس را از حضورشان آگاه می سازد. ماموران انتظامی نیز آنان را بازداشت می کنند و در مدت زمان اندکی چهارتن دیگر از یارانشان نیز دستگیر می شوند.(31)
بنابراین، نخستین اقدام انقلابی فداییان اسلام به باز می نشیند و کسروی و اندیشه های پلیدش محو و نابود می گردند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تلاش برای آزادی همرزمان

با کشته شدن کسروی، تلاش نیروهای امنیتی برای دستگیری نواب آغاز می شود. نواب در همان روز بر اساس قرار قبلی به مشهد می رود و در منزل حجت الاسلام شیخ غلام حسین تبریزی(32) پنهان می گردد. آن گاه به نیشابور می رود و سپس راهی گیلان می شوند. در گیلان، مدتی میهمان جمعیت مبارزه با بی دینی گیلان بود. سپس به آذربایجان، همدان و کرمانشاه سفر میکند و می کوشد در دیدار با علما و مردم آن شهرها آنان را به پشتیبانی از دستگیر شدگان فداییان و قیام عمومی بر ضد مفاسد وادارد. پی آمد این سفر چهار ماهه سرازیر شدن انبوه تلگراف ها و نامه ها از سراسر کشور به تهران، برای آزادی امامی و یارانش بود.
در پی فشار افکار عمومی، این مساله در یکی از جلسه های هیات دولت قوام السلطنه مطرح می شود و مورد بحث قرار می گیرد. در نهایت، الهیار صالح، وزیر دادگستری اعلام می کند که وزیر حق ندارد و نمی تواند دستور قاضی را لغو کند و بدین تربیت، قضیه آزادی فداییان مسکوت می ماند(33).
آن گاه نواب صفوی از مرز کرمانشاه به عراق می رود و خود را به نجف اشرف می رساند. در آن جا بزرگان حوزه نجف از او استقبال می کنند. وی همزمان با پی گیری دروس فقه و اصول خود که در سال پیش آن را رها کرده بود برای آزادی یارانش می کوشید. در همین راستا آیت الله حاج آقا حسین قمی، مرجع بزرگ شیعیان با فرستادن تلگراف به تهران خواستار آزادی فداییان می شود.
امامی و دیگر دستگیر شدگان در جریان بازپرسی به عمل خود افتخار و با مهدورالدم نامیدن کسروی از کار خود دفاع می کنند. در آبان 1325 نیز دادگاهبدوی نظامی تشکیل می شود. بر اساس حکم دادگاه پنج تن از بازداشت شدگان آزاد می گردند، ولی برادران امامی همچنان در زندان باقی ماندند.
در همین ایام حضرت آیت الله اصفهانی از مراجع بزرگ حوزه علمیه نجف در گذشت و هیات ویژه ای از ایران برای عرض تسلیت به حوزه علمیه وارد نجف شد(34).در جلسه ای علمای نجف از جمله آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خوئی و سیدجواد تبریزی با هیات ویژه، نارضایتی حوزه های علمیه از ادامه بازداشت زندانیان واقعه کسروی به آنان ابلاغ می گردد.
هیات ایرانی در آخرین روز اقامت در نجف به منزل آیت الله قمی می رود. در آن جا نیز مرحوم قمی با جدیت از هیات ایرانی می خواهد که زمینه آزادی برادران امامی را فراهم کنند. یکی از اعضای هیات از ایشان می پرسد که آنان به دستور کدام یک از مراجع به این عمل دست زده اند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

آیت الله قمی با قاطعیت پاسخ می دهد:
عمل آنها مانند نماز از ضروریات بوده و احتیاجی به فتوا نداشته، زیرا کسی که به پیغمبر و ائمه اطهار جسارت و هتاکی کند، قتلش واجب و خونش هدر است(35).
سرانجام بر اثر فعالیت های علمای ایران و نجف و فشار افکار عمومی دادگاه تجدیدنظر نظامی هب ریاست سرهنگ باستی رای هب برائت آنان می دهد. بدین تربیت سید حسین و سید علی محمد امامی با تجلیل و تکریم ویژه ای آزاد می شوند و نخستین برگ زرین در پرونده فداییان اسلام به ثبت می رسد.
مهمترین رخداد این دوره، آشنایی نواب صفوی با سیدعبدالحسین واحدی در نجف اشرف است. واحدی از جوانان غیرتمند کرمانشاه و خانواده ای مذهبی بود. پدرش آیت الله حاج سید محمدرضا مجتهد قمی را سرآمد خطه کرمانشاه به شمار می رفت. سیدعبدالحسین اندکی در حوزه علمیه قم به تحصیل پرداخت، ولی پس از مدتی راهی نجف شد. واحدی در نجف با نواب آشنا شد و پیمان بست که در راه خیزش انقلابی و اسلامی با او همراه و همگام باشد. بنابراین با نواب به ایران بازگشت و حوزه علمیه و شهر قم ار مرکز فعالیت خود قرار داد. توانایی او در سخنوری به گونه ای بود که در اندک زمانی به جایگاه معاونت جمعیت رسید و به مرد شماره دو فداییان نامبردار گشت.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فعالیت های زیربنایی فداییان اسلام


تلاش برای آزادی آیت الله کاشانی

در میانه سال 1325 شمسی آیت الله کاشانی هنگامی که به همراه شماری از یارانش راهی مشهد مقدس بود به دستور احمد قوام السلطنه نخست وزیر وقت به بهانه تحریک مردم در سبزوار دستگیر شد. آیت الله کاشانی را به بهجت آباد قزوین تبعید کردند و این حادثه همگامی رخ داد که نواب به نجف رفته بود.
نواب در آنجا برای آزدی آیت الله کاشانی تلاش گسترده ای انجام داد. هنگامی که دولت ایران هیات ویژه ای را برای پاس داشت مقام شامخ آیت الله العظمی آقا حسین قمی(36) به نجف، می فرستد نواب در پایان مجلس ختم از میان جمعیت برمی خیزد و خطاب به آنان می گوید:
عمل دولت ایران مبنی بر اعزام نماینده برای عرض تسلیت به حوزه علمیه درخور تقدیر است، ولی تناقضی بزرگ مشاهده می شود که ناگزیرم به نام حوزه علمیه و عالم اسلام آن را بیان کنم، دولت ایران به نام این که یک روحانی بزرگ رخت از جهان بربسته تسلیت می گوید، ولی در همین آیام یک روحانی بزرگ را بازداشت و تبعید نموده و اهانت به روحانیت کرده است(37). شیخ احمد بهار نماینده دولت در پاسخ نواب گفت که آیت الله کاشانی آزاد است و به میل خود در قزوین به سر می برد. سرانجام آن جلسه با آشفتگی تمام شد و آیت الله کاشانی نیز پس از یک هفته آزاد گردید.
نواب صفوی پس از این جریان به همراه سیدالحسین واحدی برای گسترش قیام عمومی بر ضد فساد و استبداد راهی ایران می شود(38).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

رایزنی با ساژران عشایر

نواب پس از ورود به ایران راستای گسترش و تقویت تشکیلات فداییان اسلام به فکر در عشایر و ایلات بهره گیری از نیروی بالقوه آنان می افتد. او با آگاهی از توانایی های ذاتی عشایر در نظر داشت با آموزش آنان، عملیات هایی را بر ضد رژیم سامان دهد. بنابراین با سفر به آذربایجان و دیدار عشایر قشقایی دست آورد سفر خود را چنین بیان می دارد:
این مردم عشایر نسبت به خان هایشان درست رابطه خدا و بنده دارند، خیال می کنند که دست تقدیر و خلقت برای این است که این باید رعیت باشد، آن هم باید آقا باشد... یعنی او املاک همه چیز است، یعنی مالک زن و دخترش هم هست... خود خان ها هم بر دو دسته اند. یک دسته آنها مستقیم نوکر استعمار هستند، یعنی با اجازه او کار می کنند... بعضی از آنها با واسطه (نوکر استعمار) هستند، یعنی نوکر حکومت مرکز هستند...(39).
بدین ترتیب، نواب از سرمایه گذاری روی عشایر منصرف می شود و توجه خود را به مرکز، معطوف می کند.
برخورد با زنان بی حجاب
حربه یقوام السلطنه در قبال غائله آذربایجان و کردستان کارساز می افتد و با خروج ارتش شوروی از شمال ایران،، سروصدای استقلال آذربایجان و کردستان هم نمی خوابد. محمدرضا پهلوی که پس از شهریور 1320 گرفتار پی آمدهای اشغال ایران از سوی نیروهای روس و انگلیس بود بعد از این غائله توانست اندکی بر اوضاع مسلط شود. و در پاییز 1326 با تحریک شماری از نمایندگان وابسته به دربار، طرح تغییر قانون اساسی را برای افزایش قدرت شاه پیش کشید. شاه از این کار افزون بر افزایش قدرت خود قصد داشت در دیگر حوزه های قانون اساسی از جمله مفاد ناظر بر اسلامی بودن نظام دست ببرد. پخش این خبر، حساسیت ویژه محفل های مذهبی را برانگیخت و آنان را به واکنش وا داشت.
فداییان اسلام برای خشکاندن ریشه این گونه گستاخی ها و نشان دادن حساسیت خود را برابر مباحث اسلامی تصمیم گرفتند و به تحریک علنی از جمله مبارزه یا بی حجابی دست ببرد. پخش این خبر، حساسیت ویژه محفل های مذهبی را برانگیخت و آنان را به واکنش واداشت.
فداییان اسلام برای خشکاندن ریشه این گونه گستاخی ها و نشان دادن حساسیت خود را در برابر مباحث اسلامی تصمیم به تحرک علنی از جمله مبارزه با بی حجابی دست بزنند. آنان برای آغاز این کار، مسجد سلطانی را برگزیدند. فداییان با نصب پرده ای در جلو مسجد که روی آن نوشته شده بود ورود زنان بی حجاب به مسجد سلطانی اکیدا ممنوع انتظامات آن محل را به دست گرفتند(40).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

اعلامیه هایی نیز با عنوان آتش شهوت از بدن های عریان زنان بی عفت شعله کشیده، خانمان ایران را می سوزاند و نوامیس اسلام را به نام تمدن به بازار شهوت، روز و شب کشیده اند، کجاست روح غیرتی که به درد آید منتشر شد(41).
شهربانی در برابر این کار، واکنش نشان می دهد و مسجد سلطانی را محاصره و سپس اشغال می کند. با این حال، فداییان به فعالیت خود در جلو در مسجد ادامه می دهند. ادامه این روند، رستیپ صفاری، رئیس شهربانی را وادار می کند به منزل آیت الله بهبهانی برود و در خواست میانجی گری کند. آیت الله بهبهانی نیز در جلسه ای مقرر می کند که فداییان ماموران خود را بردارند و ماموران شهریانی پاسداری از حریم مسجد را بر عهده می گیرند مدتی این گونه می گذرد ولی پس از آرام شدن فضا محل را ترک می کنند فداییان اسلام نیز با انتشار بیانیه ای دولت را به برپایی دادگاه خونین اسلامی تهدید می کنند. بیانیه با این جمله آغاز شده بود: دولت ایران قانون اساسی را بازیچه شمرده و با نوامیس اسلام و حقوق مسامین می جنگد و پایه های دادگاه خونین اسلامی ار برای انقراض خود استوار می کند(42).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

طرح اتحاد ملل اسلامی

در زمستان 1326 نواب صفوی به همراه سید حسین امامی و سید عبدالحسین واحدی برای دیدار با سران ایل هزاره(43) راهی مرز خراسان می شود. این سفر در پی بخش اخباری مبنی بر بروز درگیری و اختلاف های شدید میان در گروه از ایل هزاره صورت گرفت. نواب با فراخواندن سران دو گروه هب اتحادیه درگیری پایان می دهد. سپس به تریبت جام می رود و با قاضی بزرگ شهر(44) درباره لزوم اتحاد مسلمانان رایزنی می کند.
این سفر و مجموعه گفت و شنودهایش با سران مذهبی شیعه و سنی نواب را بر آن می دارد که طرح خود را درباره اتحاد و همبستگی مسلمانان تدوین کند. بدین ترتیب با سفیران کشورهای اسلامی به رایزنی می پردازد و طرح مکتوب خود درباره وحدت ملل اسلامی را به آنان پیشنهاد می دهد، فرید خانی (سفیر سوریه) و رحیم الله خان (سفیر افغانستان) از طرح نواب استقبال شایانی می کنند، ولی حوادث بعدی مانع پی گیری جدی این برنامه می شود.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

سفر به ساری و بازداشت نواب صفوی

بنابر دعوتطلاب مازندرانی ساکن تهران، قم، نواب برای رسیدگی به امور طلاب ساری و برخورد با مفاسد فزاینده آن دیار همراه سی تن از طلاب به ساری سفر می کند. وی در نخستین روز ورود به ساری در جمع با شکوه مردم در مسجد جامع اعلام می دارد که مدرسه طلاب که در زمان رضاشاه ضبط شده بود باید هب طلاب باز گردانده شود.
در پی مجموعه سخنرانی های نواب، ماموران شهربانی خانه او را محاصره و پس از مقاومت های مردمی وی ار بازداشت می کنند و به پاسگاه می برند. با پخش خبر بازداشت نواب، یارانش در تهران می کوشند برای راهپیمایی هب ساری بروند و برای این منظور چندین دستگاه اتوبوس را برای حرکت آماده می کنند. با این حال بنابر پیشنهاد آیت الله کاشانی از این کار دست می کشند و تنها سیدعبدالحسین واحدی به ساری می رود.
واحدی در دیدار با استاندار و فرماندار و دادستان ساری با برخوردی تند و شدید آنان را تهدید می کند. سرانجام نواب با پشتیبانی های مردمی و تلاش های واحدی پس از یازده روز آزاد می شود.
این سفر، آبستن حادثه های سرنوشت سازی برای فداییان اسلام بود، زیرا مردم بر اثر سخنرانی های شور آفرین نواب به خروش آمدند و مشروب فروشی ها را ویران ساختند. دادستانی ساری برای نواب صفوی، پرونده تشکیل می دهد و به طور غیابی او را به زندان محکوم می کند. این حکم، چهار سال بعد بهانه ای به دست دولت وقت می دهد تا نواب را بازداشت و نزدیک به دو سال زندانی کند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

فعالیت های سیاسی فداییان اسلام

هر چند حرکت جمعیت فداییان اسلام به فعالیت های سیاسی محدود نمی شود و در بیانیه اعلام موجودیت این جمعیت و گفته های صریح نواب صفوی نیز جداناپذیر بودن فعالیت های سیاسی از مذهبی دیده می شود. فعالیت سیاسی آشکار فداییان اسلام به سال 1327 شمسی و همزمان با اوج گیری جنگ اعراب و اسرائیل برمی گردد. از این زمان، نقش شگرف فداییان اسلام در جریان های سیاسی آشکار را دیده می شود. از این پس مجموعه فعالیت های آنان را با عنوان فعالیت های فداییان اسلام پی می گیریم.