تجارت
عرب پیش از اسلام فن تجارت را به خوبی می دانست. قرآن - در سوره قریش - به همین نکته اشاره دارد:
لایلاف قریش ایلافهم رحلة الشتاء و الصیف(76)
برای الفت دادن قریش، الفتشان به هنگام کوچ زمستان و تابستان.
وقتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه منوره مهاجرت کردند، تاجران یهودی در این شغل فعالیت می کردند، اهل یثرب کشاورزی می کردند و در کنار رسول خدا تعدادی از مهاجرین بودند که در تجارت کار آزموده و مجرب بودند.
وقتی که پیامبر، پیمان برادری را بین مهاجرین و انصار برقرار کرد، مسلمانان بر شریان های اقتصادی مدینه مسلط شدند، انصار به کشاورزی می پرداختند و مهاجرین به تجارت.
بنابراین دشمنی یهود با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از اینجا شروع شد، زیرا این کار، حیات اقتصادی آنان را به طور جدی تهدید می کرد.
به هر حال تجارت پیشرفت زیادی کرد و وقتی که قلمرو حکومت اسلامی گسترش یافت و ثروت های زیادی در دست مسلمانان جمع شد، اسلام به دو منظور تشویق به تجارت می کرد:
اول: از این ثروت ها (سرمایه ها) در جاهای مناسب خود بهره برداری شود، و در یکجا جمع نگردد و بی مصرف باقی نماند.
دوم: برای صدور اسلام به سرزمین هایی که با اسلام آشنایی نداشتند، زیرا بسیاری از کشورهای اسلامی امروز، مانند اندونزی، به دست تاجران مسلمان، به دین اسلام در آمدند.
بر همین اساس، اسلام به تجارت اهمیت داد و علاوه بر ویژگی اقتصادی، به آن وجهه دینی و تبلیغی نیز بخشید، زیرا تجارت نیازمند روابط اجتماعی بین کشورها بود و اسلام موجب می شد که تاجران مسلمان در آن کشورها پایگاه اقتصادی پیدا کنند.
بدین ترتیب تبلیغ در تجارت تأثیر گذاشت، اما تأثیر تجارت بر تبلیغ امری واضح و روشن بود. زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از همان آغاز به اهمیت تجارت پی برده، به خصوص که خود در این زمینه تجربه شخصی داشت و پیش از بعثت تجارت می کرد.
امام علی علیه السلام نیز به پیروی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به تجارت اهمیت می داد و مسلمانان را به آن تشویق می کرد و می فرمود:
تعرضوا للتجارة فان فیها غنی لکم عما فی ایدی الناس؛
به تجارت بپردازید، که شما را از آن چه در دست مردم است، بی نیاز می گرداند.(77)
مسلمانان غیر عرب را نیز به تجارت وا میداشت، زیرا آنان از ویژگی زندگی در کشورهای دیگر آگاهی داشتند، از این رو می توانستند به این کار بپردازند و امام علیه السلام خطاب به آنان میی فرماید:
اتجروا بارک الله لکم، فانی سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: الرزق عشرة اجزاء تسعة اجزاء فی التجارة و واحدها فی غیرها.
تجارت کنید، خداوند به شما خیر و برکت دهد. من از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: روزی، ده جزء دارد که نه جزء آن در تجارت است و یک جزء در دیگر کارهاست.(78)
آنگاه امیرالمؤمنین، زیبایی کار تجارت را یاد آوری می کند که چگونه تاجر برای این که به دریا سفر می کند، و توجه همگان را به سیاحت لذت بخش جلب می کند، می فرماید:
ما اجمل فی الطلب من رکب البحر للتجارة؛
چه زیباست که انسان برای طلب روزی به دریا سفر کند و به تجارت بپردازد.(79)