چشم به راه مهدی.....

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اعلام الوری باعلام الهدی

نوشته: امین الاسلام، ابی علی الفضل بن الحسن الطبرسی.
تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری.
ناشر: دارالمعرفه، بیروت.
شماره صفحه ها: 460.
امین الاسلام طبرسی، از عالمان، مفسران، مجتهدان بنام قرن پنجم و ششم هجری است.
وی، به احتمال زیاد، به سال 468، یا 469، دیده به جهان گشوده و روزگار جوانی را در مشهد مقدس به فراگیری دانش گذراند و در رشته های علمی متداول: ادبیات عرب، حدیث، فقه، اصول، تفسیر و... اطلاعات گسترده ای اندوخت و در این دانشها، صاحب نظر شد و در سال 523 ه ق. به شهر سبزوار رفت و تا پایان عمر، در همان جا بزیست و به نشر فرهنگ اسلام پرداخت(694).
ابوالحسن علی بن زید بیهقی معاصر طبرسی درباره مقام علمی وی می نویسد:
در نحو، فرید بود... در علوم دیگر، به درجات افادت رسید. تصانیف بسیار است او را...(695)
مرحوم طبرسی، پس از سالها تحقیق، تألیف، تدریس، تربیت شاگردان و... به سال 548 ه ق. در سبزوار به دیدار حق شتافت.
از وی، آثار علمی بسیار به جا مانده، از جمله: اعلام الواری بأعلام الهدی(696). وی در این اثر، زوایای گوناگون زندگی ائمه علیهم السلام را با تتبع وسیع و ژرف، نماینده و در بیان مطالب، شیوه استدلال عقلی و نقلی را به گونه بسیار عالمانه و دقیق پی گرفته و با ابتکار در خوری، مباحث را روشن و به اثبات رسانده است. مطالب کتاب، از چنان اتقانی برخوردار است که عالمان بزرگ، در نوشته های خود، فصل، یا فصلهایی را از آن، به صورت کامل نقل کرده اند.
نویسنده، کتاب را در چهار رکن اساسی، سامان داده، رکن چهارم آن، درباره امامت ائمه علیهم السلام بویژه امامت امام زمان علیه السلام است. درباره امام زمان علیه السلام روی مطالب زیر، انگشت گذارده است:
اسم، کنیه، لقب، ولادت، نام مادر گرامی حضرت، کسانی که امام را در کوچکی ملاقات کرده اند، اثبات امامت امام عصر، به دلیل عقل، چگونگی غیبت، دلایل و شواهد بر غیبت، برخی توقیعات، نام کسانی که به دیدار امام توفیق یافته اند، نشانه های قیام، ایام ظهور، سیره عملی حضرت، به هنگام قیام، روش حکومت و ویژگیهایی که در حضرت وجود دارد و...
در پایان، به پاسخ شبهات می پردازد:
1. علت طولانی شدن غیبت؟
2. اگر غیبت، سودی به حال مسلمانان نداشته باشد، چه تفاوتی بین حیات و مرگ حضرت خواهد بود.
3. حکم حدودی که بر جنایتکاران در زمان غیبت واجب می شود، چیست؟
4. دلیل غیبت.
5. آیا ادله ای که برای غیبت امام عصر (عج) مورد اسثتناد قرار گرفته، کافی است.
6. اگر شیعه پذیرفته است که پس از پیامبر(ص) نبی خواهد آمد، چگونه در اخبار شیعه، آمده: مهدی شریعت را نسخ می کند، به حکم داوود حکم می کند، جزیه نمی پذیرد و... آیا اینها اثبات نبوت جدید نیست؟

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

التذکرة فی احول الموتی و امور الاخرة.


نوشته: امام الحافظ القرطبی.
تصحیح و تعلیق: احمد مرسی.
ناشر:
شماره صفحه ها:
قرطبی، از مفسران بزرگ اهل سنت و پیرو مذهب مالک است. دانشمندانی که به بیوگرافی وی اشاره کرده اند او را به اوصاف حمیده، تبحر در علوم، بویژه تفسیر، ستوده اند(697).
زرکلی می نویسد:
وی، مرد صالح، متعبد از اهل قرطبه است که در شرق مینة ابن خصیب (در شمال اسیوط مصر) اقامت گزید و در همان جا وفات کرد. انسان پارسا و کم مؤنه ای بوده که با یک لباس در جامعه حضور می یافته و دارای تألیفات زیادی است... از جمله: التذکرة باحوال الموتی و احوال الاخرة(698)
کتاب التذکره، در دو جلد، در مصر چاپ شده که بخشی از جلد دوم آن، درباره حضرت مهدی (عج) است.
مؤلف در جلد دوم، تحت عنوان: الخلیفة الکائن فی آخر الزمان المسمی بالمهدی و علامة خروجه روایاتی که صحابه از رسول خدا(ص) درباره خلیفه آخرالزمان و نشانه های ظهور او، نقل کره اند، گرد آورده است.
در بابهای دیگر، به موضوعاتی به شرح زیر اشاره دارد:
فتنه بین مغرب و مشرق، خروج سفیانی، جریان لشرکشیها و...
در مورد این گونه روایات، از قول حافظ ابوالخطاب بن دحیه می آورد:
این گونه مسائل، از قول پیامبر(ص) مستند موثقی نداشته و از پیامبر(ص) نرسیده است و بیان آن، انسان را از عدالت ساقط می کند، مگر نقل آن از باب امانت باشد و صحت و سقم به مؤلف برگردد.
در این کتاب، تناقضها و سازگاریهای بسیاری دیده می شود، مثلاً آمده: دجال، در سال سیصد ظهور می کند، و مسائل دیگری که نادرستی آنها آشکار است.
سپس داستان خروج سفیانی و خروج دابه را که حذیفه از قول پیامبر(ص) نقل می کند، به بوته نقد گذارده و می نویسد:
از این خبر، بوی جعل استشمام می شود و مسأله پر از جعلیات و اسرائیلیات است که انسان از سیاه کردن کاغذ به آن ابی دارد.
سپس روایات ساختگی و دروغ را که با عقل و فطرت سالم، ناسازگارند، مشخص می کند.
باب دیگری گشوده درباره مهدی (عج) و کسانی که زمینه حکومت وی را مهیا می سازند. در این باب، روایاتی که از علی(ع)، ثوبان، عبدالله بن الحارث بن جز الزبیدی از رسول اکرم(ص) نقل شده گرد می آورد.
در باب دیگر، روایاتی از پیامبر(ص) درباره ویژگیهای مهدی (عج)، اسم عطایا، درنگ وی، خروج با عیسی(ع)، کشتن دجال و... نقل می کند.
آنگاه تحت عنوان: فضل، روایت لا مهدی الا عیسی را نقل می کند و آن را معارض با روایات دیگر می داند و در مقام نقد، روایت را از نظر سند، ضعیف می شمرد و روایاتی که بیانگر ظهور آن حضرت هستند و وی را از عترت پیامبر(ص) و فرزند زهرا(س) می دانند، را صحیح، متواتر، نص و مقدم بر روایت لا مهدی الا عیسی می شمارد.
در پایان، این دو دسته از روایات را به این گونه خواسته جمع کند:
یحتمل ان یکون قوله علیه الصلاة و السلام، و لا مهدی الا عیسی ای لا مهدی کاملاً معصوماً الا عیسی و علی هذا تجتمع الاحادیث و یرتفع التعارض.
احتمال دارد منظور از روایت: لا مهدی الا عیسی، یعنی مهدی کامل و معصوم، جز عیسی نیست. بنابراین، میان روایات جمع می شود و عارض بین روایات بر طرف می گردد.
البته این جمع از دیگاه شیعه، پذیرفته نیست و قابل مناقشه است. در بابهای دیگر، موضوعاتی به شرح زیر آمده:
محل ظهور حضرت مهدی، نشانه های خروج مهدی (عج)، بیعت با حضرت در دو مرحله، درگیری و قتل سفیانی، سرزمین هایی که حضرت به تصرف در می آورد، چگونگی فتح قسطنطنیه، نشانه های خروج دجال، نزول حضرت عیسی(ع)، کشتن دجال، مقدمات قیام قیامت و نشانه های آن.
مؤلف، در پایان تحت عنوان: فضل نشانه های قیامت را از نظر علماء یادآور شده و نشانه های پایان دنیا را بر شمرده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

کشف الغمه فی معرفة الائمه

نوشته: ابوالحسن علی بن عیسی بن ابی الفتح اربلی.
ناشر: دارالکتاب الاسلامی بیروت.
شماره های صفحه:
اربلی از ادیبان شیعی قرن هفتم هجری است، وی در شهر اربل، در شمال عراق، چشم به دنیا گشوده و در هجوم مغول، از آن جا به موصل کوچ کرده و پس از مدتی، به اربل بازگشته است. از منابعی که شرح زندگی او را یادآور شده اند، بر می آید، وی در اربل، ریاست دیوان انشار را در زمان ابن الصلایا، بر عهده داشته است. در سال 660 ه ق به بغداد رفت و ریاست دیوان انشاء بغداد را از سوی علاءالدین صاحب دیوان پذیرفت و در سال 693 ه.ق. در همان جا به درود حیات گفت(699).
گرچه از تحصیل و رشد علمی او، ارباب تراجم کمتر سخن گفته اند، وی بزرگانی چون: صاحب امل الامل از وی به عظمت و بزرگی یاد کرده و درباره شخصیت علمی او نوشته است:
کان عالماً، فاضلا، محدثاً، ثقة، شاعراً، ادیباً، و منشأ جامعاً للفضائل و المحاسن. له کتب منها کشف الغمه فی معرفة الائمه(ع)... (700)
(اربلی) دانشمند، فاضل، محدث، ثقه، شاعر، ادیب، نگارنده و مجمع فضائل و نیکیها بوده و از او نوشته های بسیاری، از جمله: کشف الغمه فی معرفة الائمه، به جا مانده است.
وی در این اثر ارزشمند، روایاتی که درباره سیره، تاریخ حیات، فضائل مناقب و معجزات پیامبر(ص)، حضرت زهرا(س) و ائمه(ع) رسیده، از منابع معتبر و مورد اعتماد شیعه و سنی گردآوری کرده، از جمله: تمامی دو رساله حافظ ابونعیم اصفهانی و برخی متون معتبر دیگر را بر اثر خود افزوده و چون دیده حجم کتاب زیاد می شود در هنگام نقل روایتها، اگر کلمه و جمله ای نیاز به توضیح داشته، به اختصار توضیح داده است و سندهای روایات را، حذف کرده است.
از آنجا که اربلی، از دانش بالایی برخوردار بوده و ذهن نقادی داشته است، در موارد بسیاری دیدگاهها و استدلالهای دیگران را آورده و به نقد و بررسی آن پرداخته و به برخی از اخبار نیز، به دیده نقد نگریسته است.
به خاطر ابتکاری بودن اثر و استحکام محتوا و موضع معتدل نویسنده، این اثر از جایگاه ویژه ای در میان جامعه شیعه و سنی و دوستداران اهل بیت برخوردار شده و افراد زیادی از آن نقل کرده اند.
نویسنده، بخش آخر جزء سوم کتاب خود را به امام زمان (عج) اختصاص داده و به مباحثی به شرح زیر پرداخته است: محل تولد حضرت مهدی (عج) زمان تولد، نسب، مادر، اسم، کنیه، لقب.
احادیثی که از پیامبر(ص) درباره مهدی (عج)به طریق صحیح ابوداود ترمذی از ابو سعید خدری و دیگران نقل شده، گردآورده است، آنگاه شبهه ای را مطرح می کند:
مهدی در این که، با اوصافی که در روایات بیان شده، فرزند فاطمه است، سخنی نیست، ولی بحث در این است این روایت، دلیل نمی شود بر این که مهدی، با آن اوصاف، همان محمد بن الحسن باشد. زیرا اولاد فاطمه، تا قیامت بسیارند. دلیل دیگری جز این روایات لازم است تا اثبات کند مهدی، همان حجة بن الحسن العسکری است
سپس از شبهه این گونه پاسخ می دهد:
پیامبر(ص)، مهدی را با اوصاف مشخص کرده و این نشانه ها و ویژگیهایی که در روایات آمده، جز بر امام زمان (عج) تطبیق نمی کند و گرنه این نشانه نخواهد بود.
شبهه را پی می گیرد و پاسخهای محکم از آن می دهد.
سپس به برهانهای عقلی و نصوصی که بر امامت امام عصر (عج) دلالت دارد، استدلال کرده و کسانی که امام عصر (عج) را زیارت کرده اند، نام می برد و...
در پایان، روایاتی که حافظ ابونعیم اصفهانی از پیامبر اکرم(ص) درباره مهدی (عج) گردآوری کرده و بخشهای عمده ای از کتاب البیان فی اخبار الزمان شیخ اباعبدالله محمد بن یوسف بن محمد الگنجی الشافعی را در بیست و پنج باب که شامل بسیاری از مطالب مربوط به غیبت و ظهور است، نقل می کند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فرائد السمطین، فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذریتهم ج 2

نوشته: شیخ الاسلام، صدرالدین ابوالمجامع ابراهیم بن سعدالدین محمد ابن المؤید الجوینی الخراسان
تحقیق و تعلیق: شیخ محمد باقر محمودی.
ناشر: مؤسسه المحمودی، بیروت
مؤلف از بزرگان اهل سنت و حافظان حدیث است. تذکره نویسان، او را به عظمت ستوده اند. ذهبی درباره وی می نویسد:
الاماک ام المحدث الاوحد الاکمل فخر الاسلام... و کان شدید الاعتنا بالروایه و تحصیل الاجزاء و علی یده اسلم غازان الملک...(701)
(جوینی) پیشوا، محدث، بی همتا، کامل، فخر اسلام... به روایت و تحصیل آن، بسیار عنایت داشته و با تلاش او، غازان الملک اسلام آورد.
وی، احادیث بسیاری از علمای عرق، شام، حجاز و... نقل کرده و از برخی آنان اجازه روایت، دریافت داشته است.
جوینی، نوشته های بسیاری دارد، از جمله نوشته های اوست: فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمه من ذریتهم.
مؤلف، بخش زیادی از کتاب خود را به بیان چگونگی ظهور و قیام مهدی منتظر (عج) اختصاص داده است (از صفحه 310 تا 343، جلد دوم)
نویسنده، در بیان و اثبات مطالب از منابع روایی بهره می جوید و عناوین روایاتی که گردآوری کرده به شرح زیر است.
بشارت ظهور مهدی (عج)، مهدی (عج) از ذریه پیامبر(ص)، قیام برای گسترش قسط و عدل پس از پر شدن دنیا از ظلم و جور، قیام حضرت مهدی پیش از رستاخیز امری قطعی و حتمی است، مهدی، دوازدهمین امام شیعیان است و خداوند امر ظهور او را یک شبه فراهم می آورد.
امام رضا(ع) و بشارت ظهور مهدی و نورانی شدن دنیا به نور حضرت و روی آوردن سعادت دنیا و آخرت در ایام میمون و مبارک ظهور حضرت.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شرعة التسمیة حول حرمة التسمیه

نوشته: سید محمد باقر داماد.
تحقیق: رضا استادی.
ناشر: مهدیه میرداماد.
شماره صفحه ها: 155.
محمد باقر داماد، معروف به میر داماد، تحصیل علوم دینی را در مشهد مقدس آغاز کرد و بر اثر هوش و استعداد سرشاری که داشت، در اندک زمانی در علوم و فنون گوناگونی، بویژه فقه، حکمت و فلسفه، سرآمد دیگران گردید و به درجه اجتهاد نائل آمد و استاد فقهای عصر خویش شد.
از این روی، فقهای عصر وی، فتاوای شرعی را به تصحیح وی معتبر می شمردند.(702) او، افزون بر مقام فقهی، در مسائل فلسفی و کلامی تبحر خاصی داشته و در این زمینه از وی نوشته های ارزشمندی به جای مانده است، از آن جمله رساله: شرعة التسمیة حول حرمة التسمیه.
از جمله مباحث مربوط به امام عصر(ع) که در چندین روایت آمده و محققان درباره آن، به بحث و گفتگو پرداخته اند، مسأله حرمت، کراهت یا جواز تصریح به اسم و کینه اصلی امام عصر(ع) در زمان غیبت است. از دانشمندان بنامی که در این موضوع به بحث و بررسی پرداخته اند، میرداماد را می توان نام برد.
وی، اثر مورد بحث را در همین باره نگاشته و در آن، این مسأله را یکایک آورده و درباره آنها بحث کرده است.
این اثر ارزشمند، افزون بر تحقیق و تبیین مسأله یاد شده، آکنده از فوائد علمی، ادبی و رجالی است.
تحقیق و تصحیح این رساله، بر اساس چهار نسخه معتبر، با تلاش رضا استادی انجام پذیرفته است. در پانوشتها، افزون بر ضبط اختلاف نسخه ها، توضیحاتی درباره برخی روایات داده شده است.
در مقدمه کتاب، ضمن این که از نسخه های کتاب، چگونگی تصحیح، گزارش شده، شرح حالی از مؤلف آمده و فهرستی از آثار وی، ارائه شده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

المحجة فیما نزل فی القائم الحجة

نوشته: سید هاشم بحرانی
تحقیق و تعلیق: محمد منیر میلانی،
شماره صفحه ها: 284.
بحرانی، فقیه، مفسر، محدث و صاحب نظر در رجال بوده است.(703)
شیخ یوسف بحرانی، درباره شخصیت او می نویسد:
... کان السید المذکور فاضلاً، محدثاً، جامعاً، متتبعاً الاخبار بمالم بسبق الیه سابق سوی شیخنا المجلسی ره و قد صنف کتباً عدیدة تشهید بشدة تتبعه و اطلاعه... (704)
سید بحرانی، فاضل، محدث، جامع و پژوهشگر در اخبار بوده است. کسی در این فن، جز مجلسی، بر او پیشی نگرفته. کتابهای زیادی تصنیف کرده که گواهی تتبع و آگاهی اوست.
گذشته از مرتبه بلند علمی، امور حسبیه را نیز بر عهده داشته است. در انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با ستمگران و حاکمان ستم، هیچ گونه بیم و هراسی به خود راه نداده و عمر پربرکت خویش را در راه نشر علوم اهلبیت و خدمت به بندگان خدا به پایان برده است.
وی، در سال 1107 - 1108 در قریه نعیم در گذشت و در قریه توبلی، به خاک سپرده شد.
بحرانی از بزرگانی چون: سید عبدالعظیم بن سید عباس استرآبادی، شیخ فخرالدین بن طریحی النجفی، صاحب مجمع البحرین، بهره جسته است(705).
از وی، نوشته های بسیاری به جا مانده از جمله: کتاب: المحجة فیما نزل فی القائم الحجة.
موضوع مورد بحث، این اثر، آیات قرآنی است که در روایات، به حضرت مهدی تفسیر و تأویل شده. این آیات، به 120 عدد می رسند که از سوره بقره آغاز و به سوره مبارکه عصر، پایان می پذیرند مطالب کتاب، به صورت ترتیب سوره های قرآنی تنظیم شده اند.
نویسنده، در مقدمه کتاب می نویسد:
در این کتاب، آیاتی که در روایات معصومین(ع) به مهدی (عج) تفسیر شده اند، آورده شده و روایات مربوط به دیگر ائمه(ع) را در تفسیر برهان باید جست.
روایات مورد استناد در تفسیر و تأویل آیات قرآن، از مصادر آنها نقل شده است.
محقق محترم، افزون بر آیاتی که مؤلف گردآوری کرده، با جست و جوی بسیار، به دوازده آیه از قرآن دست یافته که به گونه ای به امام عصر (عج) ارتباط دارند و آنها را به صورت استدراک در پایان کتاب، تحت عنوان: مستدرک المحجه آورده است.
وی با تلاش فراوان و در خور تحسین، برای تصحیح کتاب به نسخه خطی موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی، که به خط خوانا در زمان مؤلف و از روی نوشته او، نسخه برداری شده، تکیه کرده و کتاب را، اصلاح کرده است.
از جمله کارهای ارزشمند محقق، تطبیق احادیث با مصادر اصلی آن و نمایاندن موارد اختلاف، از نظر زیادی و نقص است.
برخی روایات، که سند مشخصی نداشته اند با جست و جو و تحقیق در منابع گوناگون، از مصادر دیگری آدرس داده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ینابیع الموده


نوشته: الحافظ سلیمان بن ابراهیم بن القندوزی الحنفی
تصحیح و تدقیق: دارالکتب العراقیه.
ناشر: بصیرتی، قم
شمار صفحه ها: 527
قندوزی، در سال 1220 ه. ق. دیده به جهان گشوده در بلخ، به فراگیری دانش پرداخت. برای ادامه تحصیل، به بخارا رفت. سپس به هند و افغانستان رفت و با بزرگان طریقت، همراه گشت و در سیر و سلوک و تفقه در دین، به درجات عالی نائل آمد، آن گاه، به قندوز بازگشت. مدت زمانی در آن جا اقامت گزید و به نشر دانش و هدایت و ارشاد خلق همت گماشت. از آن جا که شوق زیستن در جوار بیت الله الحرام را در سر داشت، در سال 1269 ه. ق. روانه بیت الله شد. به قونیه که رسید، سه سال و شش ماه، در آن جا ماند. کتابهای شیخ محی الدین بن عربی حاتمی را از روی نسخه دست نوشته وی، یادداشت کرد. تا این که از سوی سلطان وقت، به مسند مشیخه تکیه شیخ مراد بخاری مأمور شد و در آنجا به ارشاد مردم و نشر علم حدیث و تفسیر پرداخت و در سال 294 ه. ق. در قسطنطنیه دیده از جهان فروبست(706).
از جمله آثاری که از وی به جای مانده، کتاب: ینابیع الموده است.
این اثر، بار اول و بار دوم، در سال 1302 ه. ق. در استنابول، پس از گذشت هشت سال از فوت مؤلف، از سوی مهدی ملک التجار، در 527 صفحه، به چاپ رسیده است.
بار سوم، در مشهد، به سال 1308 ه. ق. در دو جزء، در 455 صفحه، به گونه سنگی به تصحیح محمد شفیع اعتماد الدوله.
بار چهارم، در بمبی ء، به سال 1311 ه. ق. به اهتمام شیخ علی محلاتی، در 448 صفحه، به گونه سنگی. در پایان این چاپ ترجمه مؤلف آمده است.
بار پنجم، در تهران، به سال 1312 ه. ق. با مفاتیح المحجة، در 614 صفحه. بار ششم، در بیروت، در سه جزء.
بار هفتم، در نجف اشرف، به سال 1348 ه. ق. با تصحیح، چاپخانه حیدریه.
آنچه در دست داریم، چاپ هشتم کتاب است.
مؤلف در این کتاب، فضائل پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را با استناد به کتابهای مورد اعتماد، مانند: صحاح ست و... در یک مقدمه و صد باب، گرد می آورد.
از باب هفتاد و یک به بعد، مباحثی درباره غیبت امام زمان (عج)، با استفاده از کتابهای گوناگون مطرح می کند: از جمله:
آیاتی که بر اساس روایات اهل بیت، به حضرت مهدی (عج) تفسیر شده، از کتاب: المحجة فیما نزل فی القائم الحجة نقل می کند.
روایاتی که بیانگر نشانه ها و شرطهای برپایی رستاخیزند، از جواهر العقدین می آورد.
درباره ویژگیهای حضرت مهدی (عج) و این که او از اهل بیت است و فرزند زهرا(س) روایاتی از کتابهای اهل سنت مانند: کنوز الدقائق، مسامرة الاخیار، سنن ترمزی، مناقب لابن المغازلی الشافعی و اسعاف الراغبین درباره حضرت مهدی (عج) نقل کرده است.
سخنان حضرت امیر(ع) را درباره شأن و منزلت مهدی (عج) از نهج البلاغه می آورد.
از پیامبر(ص) و ائمه(ع) درباره گرفتاریهای اهل بیت تا پیش از ظهور، روایاتی را می آورد.
روایات بیانگر نام و شمار ائمه(ع) ظهور حضرت، دجال و حدیث: بعدی اثنا عشر خلیفه را از کتاب فرائد السمطین، یادآور می شود.
زمان ولادت حضرت، کرامات حضرت، ویژگیهای، آنان که توفیق دیدار او را یافته اند، سخنان اهل الله، از اصحاب کشف و شهود، تفسیر آیه شریفه: یوم ندعوا کل اناس بامامهم و... از موضوعاتی است که به آنها می پردازد.
یکی از مستشرقان، ینابیع الموده را این گونه معرفی می کند:
ینابیع المودة و هی شمائل النبی(ص) و آل بیت فیها اقتباسات کثیرة من المصنفات القدیمة و لذالها فائدة کبری و هی مرغوبة فی بلاد عجم... (707)
ینابیع الموده، سیره و سیرت پیامبر(ص) و اهل بیت را در بر دارد و در آن از کتابهای زیادی از علمای پیشین استفاده شده و دارای فوائد بزرگ و بسیاری است و در بلاد و سرزمین غیر عرب رواج دارد.
این اثر، نه تنها در مناطق شیعه نشین مورد توجه بوده و هست، بلکه در دیگر شهرهای اسلامی نیز، از ارزش و اهمیت شایانی برخوردار است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نور الابصار


نوشته: سید مؤمن بن حسن بین مؤمن الشبلنجی
ناشر: دارالکتب العلمیه، بیروت.
شماره صفحه ها: 248
وی در قریه شبلبخ از قرای مصر پرورش یافت و در ده سالگی تمام قرآن را حفظ کرد و وارد دانشگاه الازهر مصر شد و نزد دانشمندان بزرگی چون: شیخ محمد خضری، میاطی، شیخ محمد الاشمونی، شیخ محمد الانبایی، شیخ ابراهیم شرقاوی شیخ محمد مرصفی، کسب دانش کرد و در علوم و فنون گوناگون، بویژه علم حدیث، ادب و تاریخ به درجات عالی نائل آمد و آثار ارزشمندی، عرضه داشت از جمله نوشته های وی، کتاب: نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار است(708).
بخشی از این اثر، اختصاص به حضرت مهدی دارد که تحت عنوان: فصل فی ذکر مناقب محمد بن الحسن الخالص... آمده است. ذیل این فصل، به بحث درباره: ولادت، کنیه، القاب، اوصاف و نایبان حضرت، چگونگی غیبت، سال غیبت، طول عمر، زمان و مکانی که حضرت غائب شده، حیات وی پس از غیبت، محال نبودن غیبت طولانی و... می پردازد.
آنگاه، دیدگاه کسانی را که بر این باورند: مهدی منتظر، محمد بن حنیفه است و باز خواهد گشت و هم اکنون در جبل رضوی، اطراف مدینه می زید، به شدت رد می کند و می نویسد:
و هذه کلها اقوال فاسدة... فان محمد بن حنیفه رضی الله عنه توفی بالمدینة المنورة و قیل بالطائف. (709)
این گفتارها تمام فاسد است... محمد بن حنیفه، در مدینه منوره و برخی گفته اند در طایف وفات کرده است.
سپس تحت عنوان: تتمة سخن را درباره اخبار مهدی (عج) پی می گیرد ابتدا اشاره دارد به اختلاف بین علماء، درباره این که آیا حضرت مهدی (عج)، از اولاد امام حسن است یا امام حسین(ع) و نظر می دهد که حضرت مهدی، از اولاد امام حسین(ع) است و دیدگاه صاحب یواقبت الجواهر را برای تأیید نظر خود، می آورد:
... المهدی من ولد الامام الحسن العسکری بن الحسین و مولده النصف من شعبان...(710)
آنگاه به موضوعات زیر می پردازد.
ویژگیهای ظاهری امام: قد و قامت، رنگ، سیما و...
زمان و مکان ظهور
چگونگی قیام.
سرزمین کشته شدن سفیانی
چگونگی برخورد با مردم.
و...

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

الاذاعة لما کان و ما یکون بین یدی الساعة

نوشته: سید محمد صدیق حسن.
ناشر: مؤسسه سعودی مصر.
شماره صفحه ها:
مؤلف، در قنوج هند، چشم به هستی گشود، در دهلی به کسب دانش پرداخت، سپس برای امر معاش، به بهوبال سفر کرد و با تلاش و پشتکار، ثروت فراوان، به دست آورد و با ملکه بهوبال، ازدواج کرد.
با حضور در صحنه افکار جدید و اصلاح طلبانه و در شمار شخصیتهای دوره نوین نهضت اسلامی قرار گرفت. از وی آثار ارزشمندی در علوم و معارف اسلامی به زبانهای: عربی، فارسی و هندی به یادگار مانده است(711).
از جمله کتاب: الاذاعة لما کان و ما یکون بین یدی الساعة.
این اثر، همان گونه که از نامش پیداست، ملاحم و فتن پیش از قیامت را در بر دارد. نویسنده، ابتداء احادیثی که در باب حضرت مهدی و مسأله غیبت در منابع روایی چون: سنن، معاجم، مسانید و... آمده و از آنها استفاده تواتر می شود، گرد می آورد.
پس از اثبات تواتر احادیث، به شبهات و خرده گیریهایی که از سوی ابن خلدون و... در مورد احتجاج به احادیث حضرت مهدی شده می پردازد و به ابن خلدون که می نویسید:
احادیث مربوط به غیبت مهدی، برخی با برخ دیگر معرض است و راویان بعضی احادیث، چون حافظه و ضبط قوی نداشته اند مورد طعن و جرح قرار گرفته اند. تنها به روایاتی که از سوی محققان از محدثان رسیده، می شود عمل کرد.
پاسخ می دهد:
اولاً، در کتابهای صحیح نیز، راویان مورد طعن و جرح وجود دارد. افزون بر این احادیث مربوط به مهدی را محدثان مورد اعتمادی، چون: ترمذی، ابی داود، ابن ماجه، حاکم، طبرانی و ابی یعلی الموصلی به اسناد جماعتی از صحابه نقل کرده اند.
ثانیاً، احادیث مربوط به مهدی، برخی صحیح و بعضی حسن و ضعیف هستند. از آن جا که برخی احادیث، به برخ دیگر یاری می رسانند و به شواهدی نیز، تقویت می شوند، می شود بر آنها اعتماد کرد.
ثانیاً، مسأله امام زمان (عج) و ظهور وی، مشهور بین همه مسلمانان و اهل اسلام است و در طول عصرها و قرنها، زبان به زبان منتقل شده و همه بر آن بوده و هستند که ناچار در آخر الزمان، فردی از اهل بیت پیامبر(ص) ظهور می کند و دین را تأیید و عدل را ظاهر می سازد و مسلمانان از وی پیروی می کنند و بر بلاد اسلامی مسلط می شود. این شخص مهدی نامیده می شود.
آنگاه می نویسد: خروج دجال و فرود آمدن عیسی و وقایع پس از آن، از نشانه های رستاخیزند و روایات صحیح و در حد تواتر، بر آنها دلالت می کنند و جایی برای انکار آنها نیست و برای تأیید دیدگاه خود سخن شوکانی را گواه می آورد:
قال: و الاحادیث الوارده فی المهدی التی امکن الوقوف علیها منها خمسون حدیثاً فیها الصحیح و الحسن و الضفیف المنجبر و هی متواترة بلا شک و لا شبهة، بل یصدق و صف التواتر علی ما هو دونها علی جمیع الاصلاحات المحررة ی الاصول و اما الآثار عن الصحابة المصرحة بالمهدی فهی کثیرة ایضاً...(712)
احادیثی که درباره حضرت مهدی (عج) رسیده و امکان دسترسی به آنها وجود دارد، از جمله پنجاه حدیث است که در بین آنها، صحیح، حسن، ضعیف و منجبر وجود دارد و اینها متواترند، بدون شک و شبهه، بلکه کمتر از اینها بنابر همه اصطلاحاتی که در اصول بدان اشاره شده، تواتر صدق می کند. اما آثار صحابه که در آنها تصریح به مهدی شده نیز، زیاد است.
در اینجا اشاره ای دارد به کتاب سید علامه بدرالملة المنیر محمد بن اسماعیل الیمانی و روایاتی که وی گردآوری کرده درباره: ظهور مهدی از آل محمد در آخر الزمان، مشخص نبودن زمان ظهور و اشاره به روایتی که می گوید: پیش از ظهور مهدی دجال خروج می کند.
آنگاه، احادیث رسیده درباره حضرت مهدی را این گونه دسته بندی می کند:
1. درباره اسم، نسب، مولد، بیعت کنندگان، هجرت کنندگان باوری، سیره و صفات وی.
2. برشمارندگان ویژگیها حضرت و نشانه های ظهور.
3. درباره فتنه ها و حادثه هایی که پیش از ظهور پدید می آید.
4. ملاحمی که در زمان حضور حضرت، واقع می شوند و نشانه نزدیکی رستاخیزند.
نویسنده در ذیل هر حدیثی که می آورد، نکاتی را درباره حدیث و راویان آن، یادآوری می شود. از باب نمونه، در ذیل روایت طلحة بن عبدالله می نویسد:
اخرجه الطبرانی فی الاوسط و فیه مثنی بن الصباح و هو متروک و ضعیف جداً و وثقه ابن معین روایة و ضعفه ایضاً و لیس فی الحدیث تصریح بذکر المهدی...
طبرانی در الاوسط، روایت را آورده است. در سند روایت، مثنی بن الصباح، که کنار گذاشته شده و جداً ضعیف شمرده شده، وجود دارد. در روایتی، ابن معین، او را توثیق کرده و ضعیف نیز دانسته است. در حدیث، تصریح نام مهدی نشده است.
به دیدگاههای متصوفه و شیخیه اشاره می کند و ابزار می دارد:
آنان دیدگان درستی نسبت به مسأله مهدی ندارند و مبنای سخنان خود را از اصول واهی گرفته اند.
می نویسد:
ما، در اعتقادات و دیدگاههای مذهبی خویش، جز به قرآن و احادیث تمسک نمی جوییم و دین را جز از این دو راه اثبات نمی کنیم.
در مورد رد کسانی که استدلال به این روایات را درباره مهدی، نادرست می پندارد، بویژه ابن خلدون، افزون بر آنچه یادآور شده می نویسد:
این احادیث، کمتر از احادیثی که در باب احکام شرعی مورد استناد قرار می گیرد، نیست و معمول است که فقها به اینگونه روایات استدلال می کنند و آنچه راجع به جرح و تعدیل راویان گفته شده، در سایر سندهای روایات نیز، وجود دارد.
بنابراین، مسأله مهدی جای شک و شبهه ندارد و با وجود دلیلهای بسیار، انکار آن ایستادگی در برابر نصوص مستفیضه ای است که به حد تواتر نیز می رسد.
سپس استناد می کند به دیدگاه شیخ علامه محمد بن احمد السفارینی حنبلی که مجموع احادیث را موجب علم قطعی دانسته و ایمان به خروج حضرت را واجب شمرده است.
... ما یفید مجموعة العلم القطعی فالایمان بخروج المهدی واجب کما هو مقرر اهل العلم و مدون فی عقائد اهل سنة و الجماعة.(713)
مجموع احادیث، مفید علم قطعی به وجود قیام مهدی است. از این روی، ایمان به قیام مهدی، واجب است همان گونه که نزد اهل دانش ثابت شده و در عقاید اهل سنت و جماعت تدوین شده است.
سخن آخر را به حوادثی که پیش از خروج حضرت مهدی، رخ خواهد داد و نشانه ظهور و... اختصاص می دهد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نجم الثاقب فی احوال الامام الغائب

نوشته: میرزا حسین نوری طبرسی.
ناشر جعفری، مشهد.
شماره صفحه ها: 587.
محدث نوری، در یکی از قرای نور، در سال 1254 ه. ق. دیده به جهان گشود. در تهران از محضر شیخ عبدالرحیم بروجردی، مایه علمی گرفت و در سال 1278 ه. ق. برای کسب دانش بیشتر به عراق هجرت کرد و از خرمن پرفیض شیخ عبدالحسین تهرانی، شیخ اعظم انصاری بهره جست، سپس به هنگام مهاجرت میرزا حسن شیرازی به سامرا با وی مهاجرت کرد. چند سال در سامرا بود و آنگاه به نجف اشرف، بازگشت و در آنجا اقامت گزید و در همان جا، به سال 1320 ه. ق. دیده از جهان فروبست. وی آثار بسیار دارد.(714) از جمله: نجم الثاقب فی احوال الامام الغائب (عج)، به زبان فارسی.
شیخ عباس قمی درباره شخصیت علمی وی می نویسد:
... اما علمه فاحسن فنه الحدیث و معرفة الرجل و الاحاطة بالاقال و الاطلاع بدقایق الآیات و نکات الاخبار بحیث یتحیر العقول عن کیفیته استخراجه جواهر الاخبار عن کنوزها و ترجع الابصار حاسرة عن ادراک طریقته فی استنباط اشاراتها و رومزها.(715)
اما گاهی وی به فن حدیث، رجال، احاطه به دیدگاههای دیگران، شناخت دقایق آیات و نکات روایات، به گونه ای بوده که خردها از چگونگی برداشت او از گنجینه های اخبار در شگفتی فرو رفته و نسبت به درک، فهم و شیوه استنباط و کشف اشارات و رموز به دیده حیرت می نگریسته اند.
این اثر، مزین است به تقریظ مرحوم میرزای شیرازی بزرگ.
درباره انگیزه خود از تألیف این اثر می نویسد:
در سال 1303 ه. ق. در خدمت میرزای بزرگ بودم.
میرزا فرمود: خوب است، کتابی مستقل درباره حضرت مهدی (عج) به زبان فارسی نگاشته شود. و شما شایستگی انجام این مهم را دارید.
عرض کردم: مقدمات امر فراهم نیست، ولی از آنجا که در سال گذشته، رساله ای درباره کسانی که در غیبت کبری، به زیارت حضرت مهدی (عج) مشرف شده اند، تحت عنوان: جنة المأوی نگاشته ام، اگر مصلحت باشد همان رساله را، با افزودن مطالبی بر آن ترجمه کنم.
پیشنهاد پذیرفته شد. لکن میرزا فرمود: شمه ای از حالات حضرت مهدی، هر چند به اختصار بر آن افزوده شود. حسب الامر مطاع میرزا، به انجام این اثر اقدام شد و در نهایت یأس با استمداد از عسکریین، بحمدالله در اندک زمانی این خدمت به انجام رسید.
کتاب حاضر در دوازده باب به شرح زیر تنظیم شده است:
باب اول: چگونگی ولادت، شمه ای از احوال شخصی حکیمه خاتون.
باب دوم و سوم، اسامی القاب و کنیه ها، شمایل و توجهات الهی به حضرت.
باب چهارم، اختلاف مسلمانان نسبت به امر غیبت، پس از اتفاق بر درستی صدور اخباری که از پیامبر(ص) بر آمدن حضرت مهدی رسیده، کتابهایی که عالمان اهل سنت، در باب حضرت مهدی موعود، تألیف کرده اند، مطالب مورد اختلاف: نسب، اسم پدر تشخیص و تعیین آن حضرت و دیدگاههای علمای فرق اسلامی در مورد هر یک از مباحث فوق و نقد و بررسی هر یک و ارائه دیدگاه صواب.
باب پنجم و ششم: بحث و استدلال درباره این که حضرت مهدی موعود، فرزند امام حسن عسکری(ع) است.
باب هفتم و هشتم: سخن دربار کسانی است که در عصر غیبت کبری، به محضر حضرت، شرفیاب شده اند، یا بر معجزات حضرت آگاهی یافته اند و جمع بین روایاتی که می فرماید:
مدعی دیدار با حضرت را باید دروغگو خواند و داستانهایی که بیانگر دیدار بزرگان و اولیاء با حضرت هستند و...
باب نهم، درباره این که برای هر حاجت، به امامی خاص باید توسل جست و اثبات این نکته که یکی از مناصب خاصه امام زمان (عج) پناه دل سوختگان است.
باب دهم، در بیان گوشه ای از تکالیف و آداب مسلمانان، نسبت به آن جناب.
باب یازدهم، روزهای ویژه آن حضرت و تکلیف پیروان حضرت در آن روزها.
ناگفته نماند، مطالب سست، بی اساس و بی پایه در کتابهایی که درباره حضرت مهدی نگاشته شده بسیار است، باید با دقت به آنها نگریست و هر مطلبی را از آنها بی درنگ و بی مطالعه همه جانبه و بدون مراجعه به اهل فن، نپذیرفت.
از جمله نوشته هایی که مطالب واهی، بی پایه و به دور از خرد بسیار دارند، نوشته های محدث نوری است که باید اهل نظر و محققان و نویسندگان تیز نگر، واهی بودن اینها را به همه شیفتگان مهدی و اهل مطالعه بنمایانند.