...................) Anotates (.................
1) تاریخ طبری، ج 5، ص 34
2) ایضا، ج 3، ص 300
3) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 6، ص 42
4) تاریخ کامل ابن اثیر و غیره
5) مسند احمد، ج 1، ص 385 و صحیح مسلم، ج 2 در آخر باب وصایا و صحیح بخاری، جزء اول کتاب علم.
6) تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 126 - 127
7) طبقات ابن سعد، ج 3، ص 148.
8) تاریخ طبری،ج 4،ص 52
9) مراجعه شود به بحث های روز سقیفه در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،ج 6:ص 6- 9.
10) سنن دارمی، ج 1، ص 50
11) ایضا، ج 1، ص 56
12) مستدرک حاکم، ج 2، ص 514
13) عبس 80، 27 - 31
14) عمده القاری، ج 4، ص 129
15) آیه الله صدر در نسخه دیگری از این مقدمه که پس از چاپ این کتاب، چاپ شده است و ایشان مطالب جدیدی را بدان افزده اند در مورد اشکالی که ممکن است در ذهن برخی از خوانندگان راجع به اجتهاد، ایجاد شود: چنین فرموده اند: ممکن است بگویی، چنانچه شیعی پیرو تعبد بود و جریان دیگر پیرو اجتهاد بود، این بدان معناست که شیعیان اجتهاد را رد می کنند و آن را برای خویش روا نمی دانند با این که ما می بینیم علمای شیعه همواره جهت به دست آوردن احکام و قوانین به کار اجتهاد می پردازد. پاسخ می دهیم: اجتهادی که علمای شیعه به آن می پردازد و آن را جایز و بلکه واجب کفایی می دانند، اجتهاد در استنباط احکام از نص شرعی است، نه اجتهادی که مجتهد بر طبق عقیده خود یا به واسطه مصلحتی که تصور می کند، آن را در رد نص شرعی به کارگیرد، چنین اجتهادی جایز نیست و چنین اجتهادی از نظر شیعه مردود است. هنگامی که از وجود دو جهت و دو جریان در صدر اسلام سخن گفتیم و بیان داشتیم که یکی از این دو جریان معتقد به نص بود و دیگری موضع اجتهادی داشت، و مقصود ما از چنین اجتهادی، اجتهاد در رد نص و حدیث پیامبر با قبولش می باشد، بنابراین جریانی که معتقد به نص و پایبند به آن بود، اجتهاد در محدوده نص و تلاش در استنباط و به دست آوردن حکم شرعی از آن از آن را رد نمی کند و چنین اجتهادی را روا می داند.-م
16) وسائل کتاب جهاد.
17) سوائر ابن ادریس
18) در برخی از متون واژه شیعه به معنی یاران و پیروان آمده است بدون اختصاص داشتن به علی (ع) و خاندان آن حضرت،برای نمونه طبری روایت کرده است که حسان بن مالک در گفتگویی که با یکی از شاگردانش داشته است، چنین گفته: و انا اشهد لئن کان دین یزید بن معاویه و هو حی حقا یومئذانه الیوم و شیعتها علی حق و ان کان ابن زبیر یومئذ و شیعته علی باطل انه الیوم علی باطل و شیعته.... یعنی من گواهی می دهم که اگر دین یزید بن معاویه در زمان که زنده بود حق بوده است، امروز هم او و پیروانش بر حق می باشند و اگر ابن زبیر و پیرانش در آن روز بر باطل بودند، اکنون هم او و پیرایش بر باطل می باشند.... و نیز مسعودی نقل کرده است (التنبیه، 330) دو پسر مروان، آخرین خلیفه بنی امیه، فرار کردند فی تبعها من اهلها... و موالیهما... و من انحاز الیهم من اهل خراسان من شیعه بنی امیه یعنی: (فرار کردند) با کسانی که از خاندان و دوستانشان از آنان پیروی کردند... و نیز اهل خراسان که از پیروان بنی امیه بودند و به آنان گرویدند. شیخ طوسی گفته است (تلخیص الشافی 3 - 99): ( و عثمان نفسه مع شیعته و اقاربه...) یعنی عثمان خودش با پیروان و یاران و خویشاوندانش از متن های گذشته به دست می آید و که واژه شیعه در تمام آن ها به معنای یاران و پیروان از متن های گذشته به دست می آید که واژه شیعه، در تمام آن ها به معنای یاران و پیروان آمده است که معنای لغوی آن نیز همین است.
19) قاموس المحیط، ماده شاع
20) ابو مخنف، لوط ابن یحی، مقتل الامام ابی عبدالله الحسین (ع)، نجف 1960، ص 1
21) نصربن مزاحم، واقعه صفین، قاهره 1365ه. ق، ص 7
22) مسعودی، علی بن الحسین، الوصیه، نجف ص 121
23) مقالات السلامیین و اختلاف المصلین، ج 1، قاهره 1950، ص 65
24) تلخیص الشافی، ج 2، نجف 1963، ص 56 - 7
25) نص جلی آن است که شنوندگان آن ضرورتا و بالعیان مراد پیامبر اکرم را زا آن دریافتند، هر چند اکنون اثبات آن برای ما فقط از طریق استدلال میسر است. مانند: سلموا علی علی بامره المومنین و هذا خلیفتی فیکم من بعدی فاسمعواله و اطیعوا. نص خفی آن است که دانسته نشود که شنونده ضرور تا و بالعیان مراد پیامبر (ص) را از آن دریافته است و جایز است که مراد آن حضرت را از طریق استدلال دریافته باشند، مانند انت منی بمنزله هارون من موسی -م
26) ایضا، ج 2، ص 46
27) مقالات، ج 1، ص 133
28) ایضا، ج 1، ص 135
29) شهرستانی، همان ج 1، ص 42
30) اشعری، سعد بن عبدالله، کتاب المقالات و الفرق، طهران 1963، ص 37
31) الفصل فی الملل و الاهوا، و النحل، ج 2، چاپ بغداد، ص 113
32) ال عمران 3 - 67، و یونس 10 - 90
33) الشینی، کامل مصطفی، الصله بین التصوف و التصوف و التشیع، ج 1، بغداد، 1963، ص 10 - 11
34) البرقی. احمد بن علی عبدالله، الرجال، طهران، 1342 ش، ص 10- 11.
35) فرق الشیعه، استانبول 1931، ص 15
36) علل الشرایع، النجف 1963، ص 156
37) الدیلمی، محمد، ارشاد القلوب، ج 1، بیروت 1381، ص 193
38) کاشف الغطا، محمد حسین، اصل الشیعه و اصول ها، بیروت، ص 87- 90
39) تاریخ الرسل و الملوک، ج 2، قاهره 1938 ص 444
40) التاریخ، ج 2،نجف 1358، ص 103
41) الفهرست، قاهره لا.ت، ص 263
42) الخوارج و الشیعه، ترجمه عبدالرحمن بدوی، قاهره، 1958، ص 146
43)
44) تاریخ الرسل و الملوک، 4، 46
45) آیه الله، صدر در مقدمه خود بر این نظریه (تقسیم به تشیع سیاسی و روحی و جدا کردن آن دو) از یکدیگر اشکال کردند-م.
46) التاریخ 2- 63، و ابن اثیر، الکامل ج 2، قاهره 1290، ص 22
47) القمی، علل الشرایع، النحف 1963، ص 159
48) المبرد، الکامل، ج 2، القاهره 1308، ص 130
49) التاریخ، ص 2- 93
50) کتاب علامه امینی که به نام الغدیر فی الکتاب و السند و الادب می باشد.
51) تلخیص الشافی، ج 2، ص 56 - 70
52) کتاب نام برده در نجف چاپ شده است بدون این که تاریخ چاپ آن نقل شود.
53) اثبات الوصیه، نجف، ص 3 -4
54) اثبات الوصیه، نجف ص 3 - 4
55) نوبختی، فرق الشیعه، ص 16
56) المسعودی، الوصیه، ص 117- 8
57) ایضا، ج 2، ص 235
58) محمد باقر حسینی تطور النقود العربیه الاسلامیه، بغداد 1969 ص 51
59) ایضا کتاب سابق، ص 16 - 17
60) wtt , op . cit , p .401
61) مسعودی، مروج الذهب، 2- 377
62) المفید الارشاد، طهران،1377، ص 117، 118، 119
63) الاختصاص، طهران، 1376، ص 10
64) اصفهانی، مقاتل الطالبین، ج 1، بیروت، 1961، ص 37
65) کشمی، محمد بن عمر، رجال، نجف، لا،ت ، ص 12
66) حدود هفت روایت به این مضمون وارد شده است که به نظر می رسد اولا منظور از ارتداد برگشت از اسلام نیست و ثانیا بعضی از احادیث هم از نظر سند ضیعف است و ثالثا بعضی با بعض دیگر از نظر بیان تعداد متعارض است جهت توضیح بیشتر مراجعه شود به کتاب عقائد الشیعه الامیه تالیف استاد جعفر سبحانی، ص 522 بع بعد-م.
67) کتاب المقالات و الفرق، ص 5
68) کتاب المقالات و الفرق، ص 5
69) اینکه نوبختی فرقه را به حالت آورده خود دلیل آن است که به معنای انصار و یاران علی (ع) می باشد و اگر بنا داشت آن را به معنای فرقه دینی معینی به کار برد، لازم بود، آن را اضافه نکند.-م
70) نوبختی، همان کتاب، ص 15
71) احسن التقاسیم، لیدن، 1906، ص 38
72) مسعودی، الوصیه، ص 121
73) بنابراین نمی شود از گفته قبلی او در باره اقامت علی (ع) با شیعیان در منزل، استدلال کرد که منظور او از شیعه فرقه دینی مشخصی می باشدزیرا در گفتار دیگرش به جای واژه شیعه جماعت مسلمن به کار می برد.-م
74) الخوارج و الشیعه، ص 148
75) الخوارج و الشیعه، ص 148
76) مفید، اختصاص، ص 128
77) دوری، عبدالعزیز، مقمه فی تاریخ صدر الاسلام، بغداد 1949، ص 72
78) غیبت، نجف، 1385، ص 203
79) الاختصاص، 2 - 13
80) بقره، آیه 13
81) قصص، 28- 5
82) الکامل، ج 2،قاهره 1380، ص 257
83) browen , E. G. A. literary history of persia i. cambridge, 1591. P. 622-7
84) الخوارج و الشیعه، ص 189
85) شیبی، کامل، الصله بین التصوف و التشیع، بغداد، 1963، ص 17
86) در پاره ای از نصوص که در تاریخ طبری آمده است و واژه شیعه در معنای اصطلاحی خود به طور مستقل و بدون اضافه شدن به نام علی (ع) به کار رفته که برخی از آن ها مربوط به زمان زندگی آن حضرت و برخی مربوط به زمان پس از شهادت آن حضرت می باشد و دلالت بر وجود تشیع در آن وقت دارد. ولی ما عقیده داریم که مقصود از تشیعی که در این نص های به آن اشاره شده تشیع سیاسی- یاری کردن و تائید سیاسی علی و ائمه- علیهم السلام - می باشد و چه بسا طبری که این اصطلاحات را به کار برده از این جهت بوده که تشیع سیاسی در زمان او رسمیت خود را از دست داده بود و با تشیع عقیدتی که معتقدند امامت علی (ع) با نص پیامبر و امر خدا بوده است. شده بود. اکنون برخی از نصوص مورد بحث را که طبری نقل کرده بیان می کنیم: طبری می نویسد. (4- 46) هنگامی که علی (ع) به کوفه برگشت، خوارج از آن حضرت جدا شدند و شیعیان نزد او مانند و گفتند ما بیعت دومی برگردن می گیریم: ما دوستان کسی هستیم که دوست او باشد و دشمنان کسی هستیم که دشمن او باشی... 2- هنگامی که در سال 43ه مغیره (یکی از یاران معاویه) خواست گروهی را برای جنگ با خوارج بفرستد، یکی از یارانش از او خواست که در این کار برخی از شیعیان را به جهت این که از زمان علی (ع) با خوارج دشمن بودند، برگزیند، مغیره چنین کرد و سپاهی را که به سه هزار نفر می رسید و از برگزیدگان و دلاوران شیعه بودند به جنگ خوارج فرستاد.(طبری 40- 144) 3- زمانی که در سال 43ه عبدالله بن عامر (یکی دیگر از دار و دسته معاویه) از شریک ین اعور خواست که جهت جنگ با خوارج همراه سه هزار نفر حرکت کند، شریک در گرد آوری افراد، بیشتر به سواران ربیعه که عقیده شیعه داشتند، پرداخت، طبری (4- 148).
87) مقاتل الطالبین، بیروت، 1961، ص 30
88) الخوارج و الشیعه، ص 147- 8
89) الطبری، 4- 426
90) همان مدرک، 40 - 427
91) انساب الاشراف، ج 5، القدس،1936 - ص 205
92) الخوارج و الشیعه، ص 189
93) به یاد آور در کتاب خود اسماعیل را که او بسیار صادق الوعد (در عهد استوار) و پیغمبری بزرگوار بود-م.
94) علل الشرایع، ص 77- 8
95) همان مدرک، ص 68- 8
96) کتاب مذکور در نجف سال 1356ه ق، چاپ شده است.
97) مطالبی را که ابن قولویه (ره) راجع به فضیلت زیارت امام حسین نوشته و در اینجا اشاره شده، همه مستند و با توجه به احادیثی است که از ائمه (ع) در این مورد وارد شده است.-م
نقل قول
