زندان و تاثیرات آن بر زندانی و مجرمان

[نازنین زینب]

مبحث دوم : منع شکنجه
ماده 5اعلامیه ی جهانی حقوق بشرمقررداشته هیچ کس را نمی توان شکنجه کرد یا مورد عقوبت یا روش وحشیانه وغیرانسانی یا اهانت آمیزقرارداد.طبق ماده 14 نیز هرکس حق دارد مقررداشته برای گریز از هر گونه شکنجه وفشاربه جایی پناهنده شود،نیز می تواند در سایر کشورها ازپناهندگی استفاده کند. درموردی که تعقیب واقعا مبتنی جرم عمومی وغیر سیاسی یا رفتارهای مخالف با اصول یا مقاصد ملل متحد باشد نمی توان از این حق استفاده نمود.براساس ماده ی7 میثاق حقوقی مدنی وسیاسی هیچ کس را نمی توان مورد آزار و شکنجه یا مجازاتها یارفتارهای ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی قرارداد.مخصوصاقراردادن یک شخص تحت آزمایش های پزشکی یا علمی بدون رضایت آزادانه اوممنوع است.ماده ی 20 اعلامیه اسلامی حقوق بشر دستگیری یا محدود ساختن آزادی یا تبعید یا مجازات هیچ انسانی راجایز نمی داند مگر اقتصای شرع ونباید اورا شکنجه بدنی یا روحی کرد یابه گونه های حقارت آمیز یا سخت یا منافی حقیقت انسانی رفتار کرد .

[نازنین زینب]

فصل چهارم:حقوق زندانیان

گفتار اول:رفاه زندانیان

همان طور که مستحضر می باشید دربخش های پیشین این پژوهش به بررسی زندان از دیدگاههای مختلف پرداختیم وبر ما مسلم شد که زندان مورد تأیید شارع قرار گرفته ودر زمان معصومین نیز افراد خطا کار ومجرم به تناسب جرمی که انجام داده بودند متحمل زندان وعقوبت آن می شدند. حال در این فصل ومطالبی که پیش رو داریم درپی آن هستیم که وضعیت شخص زندانی را بررسی نموده وحقوقی را که علیر غم زندانی بودن از آن برخوردار است بررسی و بیان نمائیم.

[نازنین زینب]

مبحث اول : اشتغال زندانیان

یک زندانی به بیماری می ماند که بنابر تشخیص پزشکان بایستی مدتی را در بیمارستان بستری باشد و ایام نقاهت را تحت نظر پزشک و با رژیم غذایی ودارویی مناسب بگذراند تا بهبودی خویش راباز یابد وآنگاه به آغوش خانواده باز گشته وبه گذران زندگی وتلاش روزمره خویش بپردازد. زندانی بنابر به هر دلایلی جرمی را مرتکب وپس از ثبوت در مراجع ذیصلاح و بنابر حکم صادره از سوی محاکم شرعی به کیفر زندان محکوم شده است ومدتی راکه به اختلاف موارد،مختلف است،باید درزندان بگذارندتا پس ازطی مدتمحکومیت واصلاح وتربیت به آغوش جامعه باز گردد .
زندانی پیش از آن که یک مجرم خطا کار باشد یک عضو از جامعه انسانی بوده که چه بسا مسئولیت تأمین مأش فرد یا افراد تحت تکفل خودراهم بر عهده داشته است.حال که در اثرخطا واشتباه ، عمدأیاسهوأمرتکب مهم شده است ومحکوم، آیا باید نیروی کار آن به هدر رود ؟ آیا نباید در بازگشت به جامعه به عنوان یک عضومفید به عضویت جامعه انسانی درآید نه یک انگلکه و جودش برای سایر افراد جامعه مضروخطرناک است . کسانیکه از تخصص معینی برخوردار نیستند.وظیفه ی اداره ی زندان در قبال این محکومان آن است که تربیتی اتخاذ نمایند که محکومان ضمن سپری کردن مدت محکومیت در قسمت های فنی وحرفه ای تخصص خاص که برای جامعه ارزشمندو مفید باشد،سبک نماید واز به هدر رفتن نیروی کار آنان جلوگیری به عمل آید.زیرا بیکاری یک نوع بیماری روحی وفساد به بارمی آوردوبرعکس ، اشتغال به کار یک نوع بهداشت روانی است افراد را بیکاری و تنبلی باز میراند وروحیه ی نشاط وشادابی به آنان می دهد . شهید ثانی در توضیح سخن شهید اول درلمه می فرماید : کسیکه به خاطر زندان دزدی برای سومین بار به زندان ابد محکوم شده است ، اگر کسی پیدا نشود که مخارج او را تبرعأ بپردازد ویا حاکم از بیت المال تامین نکند باید خودش عهده دار مخارجش شود .این عبارت صراحت دارد که باید جهت اشتغال آنان کاری کرد؟اصولا بیکاری فسادآور است.منظور ما از اشتغال زندانی دو مرحله را در بر می گیرد :

[نازنین زینب]

الف) مدت محکومیت در زندان

ازاین جهت محکومان زندانی به دو دسته تقسیم می شوند :
1)کسانیکه بیش از محکومیت وخارج زندان دارای تخصص معینی بوده و با کار وکاسبی خود زندگانی خویش وخانواده ی خود را می گذرانیده اند.ازجهت اشتغال به کار درمورد این زندانیان،باید حکومت ازتخصص آنان استفاده کند . بدین صورت زندان یا در مؤسسات وابسته به آن کارگاه هایی داشته باشد، که روزانه زندانیان متخصص با طی مدت محکومیت مشغول کار باشند و درآمدحاصله بنابر نظر محاکم شرع به شخص زندانی یا خانواده اش واگرمحکوم به کاراجباری هم شده،به اداره ی زندان تعلق گیرد.هدف اسلام از مجازات انتقام گیری ازافراد نیست، آن چه پیش از هر چیز برای اسلام مطرح است،تربیت واصلاح افراد است.آن گونه که پس اززندانی برای تامین مخارج خود اگر مالی نداشته باشد ولی قدرت کارداشته باشد مشغول کار گردد.1

[نازنین زینب]

ب) دوران پس از اسلام

منظور زمانی است که محکوم ، دوران محکومیت خویش را به نحوی سپری یا مورد عفو و بخشودگی قرارگرفته واز زندان آزاد شده است.در این دوره است که زندانی باید در جامعه پذیرش داشته باشد.همگان به او به عنوان یک مجرم محکوم که مدتی را در زندان گذرانده است نگاه می کنند.طبیعتاًاگر جامعه ای از فرهنگ درستی برخوردار نباشد مشکل است که چنین افرادی را به عنوان یک عضو فعال ونرمال بپذ یرد.
متخصصان علم زندانها معتقدند که:زندانی پس از محکومیت به کیفر سالب آزادی غالباً شغل وموفقیت اجتماعی خود را از دست می دهد وپس از آزادی از زندان به علت حبس بد ببینی و عدم اعتمادی که افراد عادی نسبت به زندانیان دارند به آسانی آنان را در محیط خود نپذیرفته وحاضر به ارجاع کار به آنان نمی باشند.داشتن سوءپیشینه وعدم امکان معرفی ضامن معتبر نیز یکی از موانع مهم اشتغال به کارزندانیان آزادشده است.هرگاه قبل ازآزادی زندانیان از زندان،برای اشتغال به کارآنان اقدام نشود،زندانی به تنهایی قدرت رفع وحل مشکلات را نخواهد داشت وبرای تامین معاش وانتقام جویی از اجتماعی که اورا طرد نموده وبااجبارمرتکب جرم خواهد شد.1

[نازنین زینب]

مبحث دوم:مخارج ومسکن زندانی:

دراینجا می خواهیم ببینیم که بودجه ی زندان باید از کجاهزینه شودومخارجی که دراین راه به مصرف می رسد،ازچه منبعی بایدتامین گردد؟ آیا باید بارمخارج بردوش دولت باشد یا محکوم باید بپردازد یا اینکه ازجای دیگری تامین شود؟
منظوراز مخارج زندان ، هزینه هایی است که برای ساختمان، پرسنل اداری وانتظامی وسایرتشکیلات وابسته به مصرف می رسد . مخارج زندانی ، مخارجی است که به صرف خوراک وپوشاک شخص زندانی می گردد . دراینکه مخارج زندان باید توسط حکومت واز بیت المال هزینه شود ، اختلافی به نظر نمی رسد ز یرا همان گونه که در مشروعیت زندان از دیدگاه عقل بیان شد، حفظ مصالح وامنیت نظام ایجاب میکند که مرکزی برای تنبیه وتابیر مجرمان زندان جز از بیت المال تامین شده باشد. درزمان امام علی(ع) بود که مکان مخصوص برای زندان اختصاص یافت. آن حضرت در مرکز خلافت خود شهرکوفه ، دوزندان ازنی و بوریا به نام های نافع و مخیس2ساخت.که از استحکام چندانی هم برخوردار نبود ، لذا زندانیان دیوارش را شکافتند و ازآن فرارکردند در تأسیس زندان های مدرن وطرز ساختمان آنها بایدآداب ورسوم محلی،مقتضیات زمان ومکان،وضع زندگی خانوادگی ومحیط اجتماعی زندانی مورد توجه دقیق قرار گیرد.

[نازنین زینب]

مبحث سوم : ارتباط زندانی با خارج از زندان

مساله مورد بحث ، دراینجا این است که آیادر مدتی که محکومیت خویش را سپری می کند ودرزندان است ، می تواند با خارج از زندان ازطریق نامه ، ملاقات ومرخصی ارتباط داشته باشد؟واصولا خارج از زندان، در طول مدت محکومیت چه حکمی دارد؟ مراجعه به روایات دینی وفتوای فقهای اسلامی موضوع را روشن می سازد . نه تنها از خروج زندانی از زندان مانع ایجاد نکرده اند بلکه در بعضی از موارد گفته اند که باید امام ، زندانیان را برای انجام بعضی ازعبارات از جمله نماز عیدفطر و قربان بیرون برد. در روایات آمده است که برامام است که زندانیان را برای حضور درنماز عید بیرون برد و پس از ادای نماز آنها را به زندان باز گرداند . یکی از این روایات می گویند: امام صادق (ع) فرمود : برامام است که زندانیان در روز جمعه برای نماز جمعه ودرروزعید برای نماز بیرون برد و هنگامیکه نماز راخواندند به زندان باز گردند .1 از این روایت هم،می توان جوازارتباط با بیرون اززندان را استفاده کرده البته باتوجه به اهداف تربیتی اسلام ، درصورتیکه بیرون رفتن وارتباط با خارج اززندان به حال محکوم در جهت بهبودی مفید باشد ، احتمال تاکید آن می رود. بر این اساس وبرپایه یک قاعده ی کلی،که به حفظ امنیت و مصالح نظام اسلامی مربوط است ومی توان گفت درصورتیکه حاکم اسلامی تشخیص دهد برقراری ارتباط زندانی با بیرون برخلاف مصالح نظام اسلامی وبرعلیه امنیت جامعه است می تواند از برقراری چنین ارتباطی ممانعت کند .

[نازنین زینب]

مبحث چهارم:کفالت خانواده ی زندانی

خانواده ی متشکل از پدر ، مادر وفرزندان،کوچک ترین واحد جامعه انسانی ورکن اصلی واساسی جامعه درتربیت اخلاقی وساختارشخصیتی افرادقابل انکارنیست.ارکان اصلی همین واحد کوچک را پدر و مادر تشکیل می دهندکه فقیران هرکدام از آن دو به منزله ی نقص نیمی از بدنه وپیکر خانواده است .
توصیه های کارشناسان خانواده درجهت استحکام وپایداری آن وهشدارهای آنان ازپیامدهای ناگوار وتلخ ناشی از متلاشی شدن خانواده،گواه صدق مدعای ماست.درنظام اسلامی اگرچه هریک اززوجین استقلال اقتصادی دارند. اما ریاست ومدیریت خانواده وتامین معاش وزندگانی افراد واعضای خانواده برعهده پدراست نفقه همسر وفرزندان برعهده شوهراست.بحث مااین است هرگاه پدر خانواده مرتکب جرمی شد که بنا به رأی محاکم شرعی محکوم به زندان شده تکلیف خانواده بی سرپرست اوچه می شود؟شاید در پاسخ گفته شود:زن که خود استقلال اقتصادی دارد وبه اصطلاح حداقل،خود کفاست می تواند امورات خویش را بگذراند.فرزندان هم تکلیفشان روشناست.زیرابراساسفقه اسلامی،حق سرپرستی کودکان به این ترتیب پدر ، جد پدری ، قیمکه پدر یا جدپدری معین می کند،درغیراین صورن حاکم شرع ، اما مادر وجد مادری ودیگر نزدیکان حق سرپرستی فرزندان را ندارند .اما این راه حل به قیمت ازهم پاشیدن کانون خانواده تمام می شود . همان چیزی که از وقوع آن همگان بیم دارند . آنچه مهم است اینکه درغیاب سرپرست خانواده ، خانواده حفظ شود . آنچه برای حمایت وصیانت خانواده زندانیان باید صورت گیرد این است که مرجع صلاحیت دار مشخص ، به طوررسمی متفکل این خانواده های بی سرپرست ودر معرض متلاشی می گردد واقداماتی را درجهت تامین این اهداف معمول دارد . از جمله اقداماتی که این مؤسسه میتواند انجام دهد : اشتغال و کاریابی برای خانواده زندانیان در جهت خود کفائی اقتصادی آنان ، آموزش وپرورش ونظارت برحسن اجرای آن برای فرزندان زندانیان ، تربیت دادن مسافرت های سیاسی،زیارتی و عملی برای فرزندان وخانواده ی زندانیان ، تربیت دادن مرخصی های کوتاه مدت برای زندانیان جهت سرکشی از خانواده خود والبته برای حفظ هرکدام از این مواردبایدضوابط وقوانین خاصی تدوین و در محدوه ی مصالح و امنیت نظام و با تأیید مراجع و مقامات مسئول صورت گیرد .

[نازنین زینب]

گفتار دوم:تعامل با زندانیان

مسأله مهم دیگری که پس از بحث رفاه درخور اهمیت است وعدم توجه بدان می تواند لطمات جبران ناپذیری را بر پیکره ی جامعه وارد سازد. بحث چگونگی تعامل با زندانیان می باشد.اینکه آیا ما مجاز شکنجه و آزارواذیت زندانیان می باشیم یا نه؟آیازندانیان می تواننددر طول دوره ی زندان خود با نشان دادن حسن نیت و دگرگونی خود،سبب آزادی خویش رازودتر ازموعه فراهم آورندیا نه؟در مطالب این مبحث به صورت کوتاه و گذرا به بررسی این مطالب خواهیم پرداخت.

[نازنین زینب]

مبحث اول:ممنوعیت شکنجه در زندان

حساب حد و کیفر و مجازات شرعی از حساب شکنجه وتعذیب عذاب های روحی و روانی که به ناحق ،افراد متهم ، متحمل آن می شوند ، جرم است . حد براساس ضوابط و معیارها و موازین فقهی و شرعی است که تا در محکمه شرعی اثبات نرسد، مجازات قابل اجرا نیست و چون ثابت شد تعطیل آن روا نمی باشد .
بالعکس، شکنجه هیچ گونه ضابطه و معیار معینی ندارد. در حالی که حدود و کیفر عملی است معقول و براساس فلسفه اسلامی و تربیتی شکنجه عملی است وحشیانه وخلاف انسانی . از سوی دیگر مجازاتهایی است که در بعض از موارد همرا با کیفرحبس ، محکومان باید بدان نیز مجازات شوند ، به مواردیاز آن اشاره می کنم : تادیب وتعزیر : درقتل عمده که اولیای مقتول عفوکنند،حاکم،قاتل را زندانی وتادیب هم می کند. دیگر از موارد آن قاتلی است که فرار کند. در این صورت به مقتول از مال قاتل پرداخته می شود.اگر پس از آن دستگیر شد.زندانی وتادیب می شود.1
تازیانه : درروایات وفتوای فقها ازآن به ضرب یاد شده«درمواردی تجویز گردیده ازجمله:عامل خائن،کسی که موی زنی را بکند کسی که دیواری را سوراخ ،قفل خانه ای را بشکند ویا بدون مجوز واردخانه ای گردد اما هنوز مالی نبرده باشد.2
جریمه نقدی : کسی که غلامش را با عذاب وشکنجه بکشد ،کسی که موی زن را بکند.3
تشهیر: که در دو مورد عامل خائن وشاهد دروغگوآمده است .