روایاتی درباره ازدواج موقت

[رایکا]

مقدمه :
هر انسان مومن و مکلفی از دو طریق می تواند به احکام دینی خود آگاهی پیدا کند:
1. راه اجتهاد و تلاش شخصی برای کسب علوم فقاهتی تا آنجا که شخص بین خود و خدای خود به این نتیجه برسد که قدرتاستنباطاحکام را از منابع اصلی آن (قرآن و روایات)به دست آورده و از پیروی نظرات دیگران بی نیاز شده است.
2. راه فراگیری از عالمان صاحب صلاحیت برای کسانی که دنبال علوم فقاهتی نرفته اند یا به مرحله کمال آن نرسیده اند که اصطلاحا به آن تقلید گفته می شود.
نه افرادی که در گروه اول قرار دارند مجازند تا از راه گروه دوم استفاده کنند و نه گروه دوم حق دارند که خود را در جرگه گروه اول جا بزنند.
بنا براین شخصی که وظیفه او تقلید است به حکم عقل و تایید شرع حق ندارد در جایگاه فتوا قرار گرفته و برای خود و دیگران در احکام دینی اظهار نظر کند.چنین شخصی صلاحیت ندارد که با استناد به آیه یا روایتی,حکمی دینی را نتیجه بگیرد و به آن عمل کند.چه بسا روایاتی که به خاطر تقیه از مخالفین و بر وفق مراد آنها سخن گفته در حالیکه حکم واقعی چیز دیگریست که در آنجا صلاح نبوده بیان شود و صدها مساله دیگر که تنها متخصصین قادر به تحلیل آن هستند و خلاصه نیازمند فقاهت است.پس وظیفه فرد عامی در دین اگرچه در رشته های علمی دیگر متخصص باشد, تنها رجوع به عالم و فقیه است.
بله اگر چنین شخصی در مورد فتوایی مورد اتفاق همه علما ,روایاتی موافق با آنرا با ذکر منابع آن نقل نماید به این هدف که دیگران از فضای روایی آن حکم قطعی و غیر اختلافی آگاه شوند,کاری مقبول و معقول انجام داده وإن شاء الله با نیت نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام نزد خدای تعالی مأجور است.
نویسنده این سطور نیز قصد دارد از چنین جایگاهی با مخاطب محترم سخن گوید.یعنی می خواهد روایاتی را بیاورد که همه علما به مضمون آن فتوا داده اند.نه روایاتی که به دلیل وجود روایات متعارض و یا مشکلات دیگر ,تنها مستند فتوای گروهی از علما قرار گرفته است و نه همه ایشان.
به عبارت دیگر در این مقاله ابتدا آن مقداری از نظرات علما درباره متعه که غیر اختلافی است مختصرا بیان می شود.سپس منتخبی از روایاتی که مستند آن مقدار مورد اتفاق بوده ذکر می گردد و نهایتا نتیجه گیری از روایات فوق که باز در همان محدوده اتفاق نظر علما می باشد بیان می گردد.که اگر چنین نبود و مساله ای مورد اختلاف فقها ,مطرح بود اساسا طرح آن در فضایی غیر تخصصی,عاقلانه نبود.
البته باید توجه داشت منظور از مساله اختلافی, آن مساله ایست که است که از مسائل قطعی و مورد اجماع علما نباشد و در آن فتاوای مختلف موجود باشد ولی در مسائلی که به عنوان حکمی قطعی و ضروری از سوی همه علمای عصر غیبت تا کنون معرفی شده اگر فرضا کسی در کسوت عالم پیدا شد و فتوایی خلاف همه فقهای شیعه صادر نمود, نمی توان گفت دیگر مساله اختلافی شده و نباید برای نقد و رد آن از روایات استفاده کرد.! هرچند که در مساله متعه تا آنجا که نویسنده اطلاع دارد هنوز چنین فتوایی نیز ظهور نکرده است!

[رایکا]

متعه (ازدواج موقت) در فقه شیعه :
مساله حلیت متعه(ازدواج موقت) از مسائل اجماعی در فقه شیعه امامیه است.یعنی به دلیل آیه قرآن و روایات فراوان تمامی فقهای مذهب ما از ابتدا تا کنون به حلیت آن فتوا داده اند.فراتر از آن, این مساله در مذهب امامیه به گونه ای قطعی و روشن است که به اصطلاح از ضروریات این مذهب شناخته می شود.
بر خلاف اهل سنت _جز عده ای قلیل از قدمایشان_ که به دلیل نهی عمر آن را حرام می دانند!
روایات فراوانی از اهل بیت عصمت و طهارت در خصوص متعه وارد شده است.که می توان در یک دسته بندی کلی آنها به سه بخش تقیسم نمود :
الف: روایاتی که حلال بودن آنرا بیان می دارند. _ و گاه با استناد به قرآن و سنت پیامبر ,شبهات مخالفین را پاسخ می دهند. _
ب: روایاتی که انجامش را به عنوان احیای سنت پیامبر , ولو برای یکبار در طول زندگی سفارش نموده , و مستحب دانسته اند.
ج: روایاتی که احکام مختلف آن را تشریح می نمایند.
و اما فتوای فقهای شیعه امامیه بر اساس این روایات:
در قسمت الف همانطور که گفته شد هیچ اختلافی میان فقهاء نیست.
یعنی همه فقهای امامیه:
1. اصل متعه را حلال می دانند.
2. از این نظر هیچ فرقی بین مرد مجرد و متاهل قائل نیستند.
3. در حلال بودنش هیچ فرقی میان مرد متاهلی که همسر دائمش از نظر جنسی ارضائش کند یا نکند نمی گذارند.
4. هیچ فقیهی رضایت زن دائم را در حلال بودن آن شرط نمیداند._ با اینکه اخیرا فتوایی در اینخصوص نسبت به ازدواج مجدد دائم صادر شد! اما هنوز در مساله متعه چنین فتوایی ظهور نکرده است! _
در قسمت ب نیز به دلیل روایات معتبر, اجمالا اختلافی میان علماء نیست.
یعنی همگی معتقدند کسی که برای رضای خدا و احیای سنت پیامبر این کار را انجام دهد مستحق پاداش الاهیست .
در قسمت ج یعنی در جزئیات احکام متعه میان فتواهای فقها اختلافاتی وجود دارد.
مثلا اینکه آیا اذن پدر در متعه دختر باکره بالغه رشیده شرط است یا نه, اختلاف فتوا هست. از فقهای معاصر عده ای شرط نمی دانند اقلیتی شرط می دانند و اکثریت هم بنا بر احتیاط واجب شرط می دانند که یعنی می توان به فقیه دیگری مراجعه کرد.
ما در اینجا برای آشنایی دوستان گرامی با فضای روایات ازدواج موقت, تعداد 27 روایت از روایات مربوط به دسته الف و ب را انتخاب نموده ایم.که نسبت به مضمون آنها بین علمای امامیه اتفاق نظر وجود دارد.
اینکه می گوییم "مضمون" به این دلیل است که هر چند ممکن است بعضی از این روایات از جهت سند مورد خدشه بعضی از عالمان باشند اما چون محتوا و مضمون مشابه آنها از روایات مشابه دیگری با سندهای قویتری برای این دسته از علما ثابت شده لذا همگی مضامین این روایات را پذیرفته اند.خلاصه اختلاف مبانی علما در اعتبار سنجی احادیث, در بحث ما به دلیل اجماعی بودن مساله تاثیری ندارد.

[رایکا]

اکنون با استعانت از درگاه الهی ترجمه این روایات, تقدیم خواننده گرامی می گردد :

1. ابا بصیر می گوید:از امام باقر علیه السلام درباره متعه پرسیدم؟ امام فرمود:در قرآن نازل شده است :
فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن فریضة ولا جناح علیكم فیما تراضیتم به من بعد الفریضة [نساء:24] :
و زنانى را كه از آنها تمتع مى‏گیرید واجب است كه مهرشان را بدهید. و پس از مهر معیّن، در قبول هر چه هر دو بدان رضا بدهید گناهى نیست. هر آینه خدا دانا و حكیم است. [ترجمه قرآن :عبد المحمد آیتی]

2. امام رضا علیه السلام فرمود: رسول خدا متعه را حلال نمود و تا هنگام وفات نیز آن را حرام نکرد.

3. شخصی از امام باقر علیه السلام درباره این آیه پرسید :
وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِیُّ إِلى‏ بَعْضِ أَزْواجِهِ حَدیثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هذا قالَ نَبَّأَنِیَ الْعَلیمُ الْخَبیر. [ تحریم :66] :
آن گاه كه پیامبر با یكى از زنان خود رازى در میان نهاد، چون آن زن آن راز با دیگرى باز گفت، خدا پیامبر را از آن آگاه ساخت و او پاره‏اى از آن [کشف]راز را بر آن زن آشكار كرد و از افشاى پاره‏اى دیگر سرباز زد. چون او را از آن خبر داد، گفت: چه كسى تو را از این ماجرا آگاه كرده است؟ گفت: آن خداى داناى آگاه به من خبر داده است.
امام فرمود: رسول خدا زنی را متعه نمود .یکی از زنان حضرت مطلع شد و ایشان را متهم به فحشاء نمود!!! رسول خدا فرمود : این کار حلال است.این ازدواجیست به صورت موقت.تو این قضیه را مخفی بدار. اما آن زن به یکی دیگر از زنان حضرت خبر داد!.[پس خداوند آن آیه را نازل فرمود]

4. جابر بن عبد الله انصاری می گوید: ما در زمان رسول خدا و نیز در زمان ابو بکر متعه می کردیم تا زمان عمر که آن را ممنوع کرد!!

5. با أسناد زیادی روایت شده که از حضرت صادق علیه السلام پرسیده شد : آیا آیه متعه نسخ شده است؟
فرمود : نه و اگر عمر از آن جلوگیری نکرده بود هیچکس جز شقی زنا نمی کرد.

6. شخصی [از مخالفان اهل بیت] نزد امام باقر علیه السلام آمد و گفت:
نظرت درباره متعه زنان چیست؟ امام فرمود: خداوند آن را در کتابش و در سنت پیامبرش حلال نموده پس تا روز قیامت حلال است.
او گفت: آیا مثل تویی چنین می گوید در حالیکه عمر آن را حرام کرد!
امام فرمود: اگر چه چنین کرد! [اما حرف من همان است که گفتم.]
او گفت: پناه می برم به خدا که چیزی را که عمر حرام کرده , حلال می دانی!
امام فرمود: پس تو بر نظر رئیست باش و من هم بر نظر رسول خدا !...

7. شیخ مفید می گوید : شیخ صدوق به اسناد خود روایت نموده که :
امیر مومنان علی علیه السلام زنی از خاندان بنی نهشل را در کوفه متعه نمود.

8. امام رضا علیه السلام در نامه ای که برای مأمون عباسی نوشتند و اسلام را برایش تشریح نمودند می فرماید :
[اعتقاد به] اسلام, شهادت به وحدانیت خداست و...[تا می رسد به اینجا که] و حلال دانستن دو متعه ای که خداوند در کتابش نازل فرموده و رسول خدا در سنتش جاری نموده است یعنی متعه زنان و متعه حج...

[رایکا]

9. امام صادق علیه السلام می فرماید :
از ما نیست کسی که به رجعت ما ایمان ندارد و متعه ما را حلال نمی داند.

10. امام صادق علیه السلام فرمود :
اینکه خدای عزوجل در قرآن می فرماید : ما یفتح الله للناس من رحمة فلا ممسك لها...[فاطر:35]
(هر رحمتى را كه خدا براى مردم بگشاید، بازدارنده‏اى براى آن نیست‏ ), یکی از مصادیقش متعه است.

11. امام محمد باقر علیه السلام فرمود:
مرد متأهل اگر بخواهد می تواند متعه کند اگرچه در شهر خودش باشد و با همسرش اقامتداشته باشد.


12. از امام صادق علیه السلام پرسیده شد : چه تعداد از متعه حلال است ؟ فرمود: هر قدر خواستی.

13. امام صادق علیه السلام فرمودند:
برای مرد مستحب است که نکاح متعه انجام دهد.دوست ندارم مردی از شما از دنیا برود مگر اینكه یك مرتبه هم که شده متعه گرفته باشد.

14. از امام صادق علیه السلام درباره متعه سؤال شد حضرت فرمودند:
دوست ندارم فردی از شما از دنیا برود و روشی از روشهای رسول الله را عمل نكرده باشد.

15. محمد بن مسلم گفت: امام صادق علیه السلام به من فرمودند:
آیا تا به حال متعه كرده ای؟ عرض كردم: نه، حضرت فرمود: از دنیا نروی تا اینكه سنت پیامبر(ص) را زنده كرده باشی!.

16. اسماعیل هاشمی گفت: امام صادق علیه السلام به من فرمودند:
آیا از وقتی كه از كنار همسر خود بیرون آمده ای متعه كرده ای؟ عرض كردم: با زنانی چند که در کنارم هستند خدا مرا از آن بی نیاز نموده، حضرت فرمودند: اگر چه بی نیاز هستی امّا من دوست دارم كه سنت رسول الله را زنده بداری.

17. اسماعیل جعفی می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمودند:
ای اسماعیل امسال متعه داشته ای؟عرض كردم بله، حضرت فرمودند: مقصودم متعه حج نیست، عرض كردم: پس مقصود شما چیست؟حضرت فرمودند: متعه نساء( ازدواج موقت) را می گویم.عرض كردم: بله با دختری بربری و نیکو . فرمودند:ای اسماعیل متعه كن با هر چه كه یافتی اگر چه زنی سندی باشد.

18. ابا بصیر می گوید: خدمت امام صادق رسیدم، حضرت از من سؤال فرمودند:
آیا از وقتی كه از كنار همسرت بیرون آمده ای متعه كرده ای؟عرض كردم: نه، حضرت فرمودند: برای چه؟ عرض كردم: پولم كم بود و به این كار نمی رسید.حضرت دیناری به من دادند و فرمودند: تو را قسم می دهم كه به منزل نروی مگر اینكه به متعه عمل كرده باشی، ابی بصیر گفت: همین كار را كردم.

19. عبدالله بن سنان می گوید: امام صادقعلیه السلام فرمودند:
خداوند هر شراب مست کننده را بر شیعیان ما حرام كرده، در عوض آن، متعه را برای آن ها قرار داده است.

[رایکا]

20. از امام باقر علیه السلام است كه رسول خدا(ص) فرمودند:
وقتی خدا مرا به آسمان بالا برد جبرائیل به من پیوست و گفت: ای محمّد، خدا می فرماید: زنانی از امت تو که متعه شوند مورد غفران و آمرزش من هستند.

21. بشر بن حمزه می گوید: در زمان امام باقرعلیه السلام یكی از رجال قریش به من گفت:
دختر عموی من كه دارای مال بسیار بود دنبالم فرستاده، پیغام داد: كه تو می دانی چقدر برای من خواستگار آمده و من همه را جواب ردّ داده ام،و نیز دنبال تو نفرستادم به خاطر رغبت به مردان!، امّا شنیده ام كه خدا متعه را در كتاب خود حلال دانسته و رسول خدا نیز آن را در سنت خود جاری ساخته است،امّا عمر آنرا حرام دانسته و من می خواهم خدا و رسولش را اطاعت نموده و عمر را عصیان نمایم پس تو مرا متعه نما! به او گفتم: اجازه بده، خدمت امام باقر برسم و از او سؤال كنم.خدمت حضرت رسیده،مشاوره كردم. حضرت فرمود:این کار را بکن.[در نقل کتاب کافی آمده که سپس امام فرمود : صلی الله علیکما من زوج یعنی درود خدا بر شما دو زوج!]

22. علی سائی می گوید:به امام موسی کاظم علیه السلام عرض كردم:
من زمانی متعه می كردم اما بعد آنرا خوش نداشتم و بدم آمد و به فال بد گرفتم ، از این رو با خدای خودم بین ركن و مقام عهد بستم که دیگر نکنم و نذر کردم كه اگر بار دیگر متعه كنم روزه بگیرم! ولی بعد برایم سخت شد و از عهد خود پشیمان شدم و قدرت ازدواج علنی [دائم] را نیز نداشتم. حضرت فرمودند:با خدا عهد كرده ای كه اطاعتش نكنی؟! به خدا قسم اگر اطاعتش نكنی معصیت كار خواهی بود!.

23. محمد بن مسلم ثقفی نقل می كند: وقتی از امام صادق علیه السلام سؤال شد:
مقدار مهر در ازدواج موقت چقدر باید باشد؟حضرت فرمودند:به هر چه كه هر دو به آن راضی شوند و تا هر زمانی كه هر دو تعیین کرده باشند.

24. سماعه می گوید: فردی از امام صادق علیه السلام مسائلی را سؤال كرد تا اینكه گفت:
اگر در عقد موقت، زن شرط كند كه هر لذّتی كه می خواهی از من ببر ولی با من آمیزش نكن، آیا این شرط درست است.امام فرمود:بله تنها آن مقداری كه شرط شده است حق مرد است.

25. محمد بن شمعون می گوید: امام كاظم علیه السلام به بعضی از یارانش نوشتند:
در متعه زیاده روی نكنید. وظیفه شما تنها برپایی سنت پیامبر است. و چنان نباشد که افراط در متعه شما را از همسران خود بازدارد تا بر ما كه شما را به آن امر کرده ایم نفرین كرده و لعنت بفرستند!!!.[و باعث كفر و ارتداد آنها گردد.]

26. علی بن یقطین می گوید: از امام كاظم علیه السلام از متعه سؤال كردم حضرت فرمود:
تو را با متعه چه كار! که خدا از آن بی نیازت كرده است.عرض كردم: فقط می خواهم بدانم .فرمود :متعه در كتاب علی علیه السلام هست.

27. سهل بن زیاد می گوید: از چند نفر از اصحاب امام صادق علیه السلام شنیدم :
حضرت به اصحاب خود می فرمودند:در مكه و مدینه، متعه را به من ببخشید!؛ زیرا با من در رفت و آمد هستید و می ترسم شما را بگیرند[و اتهام زنا بزنند] و بعد بگویند اینها اصحاب جعفرند!
شیخ مفید می گوید:
اصحاب ما گفته اند:علت نهی امام صادق علیه السلام از متعه کردن در مکه و مدینه این بود که :
أبان بن تغلب که از یاران و راویان حضرت و ثروتمند نیز بود, زنی را در مکه متعه کرد ولی آن زن برایش نقشه کشید و توانست او را در صندوقی حبس كند! آنگاه چند حمال آورد و صندوق را به باب الصفای مسجد الحرام آوردند و به ابان گفتند: اینجا باب الصفا است تو را آورده ایم این جا، و می خواهیم فریاد بزنیم كه این ابان بن تغلب است و می خواست با زنی زنا كند!.پس أبان با پرداخت ده هزار درهم به آنها خود را آزاد كرد!.چون این خبر به امام صادق علیه السلام رسید به اصحاب فرمود: در مكه و مدینه متعه را به من ببخشید!.

[رایکا]

اکنون فهرست وار نتیجه ای که از هر یک از روایات فوق به روشنی به دست می آید در مقابل شماره روایت بیان می گردد:
1. آیه 24 سوره نساء نشانگر حلیت متعه(ازدواج موقت) است.
2. رسول خدا پس از اعلام حلیت متعه هرگز آن را تحریم نکرد.
3. خود حضرت با وجود همسران دائم , متعه نمودند.
4. اصحاب ایشان نیز تا زمان عمر متعه می کردند.
5. آیه متعه هرگز نسخ نشد و عمر به رای خود متعه را ممنوع کرد.!
6. متعه تا قیامت حلال است.
7. امیر مومنان نیز در کوفه متعه داشته اند.[بر خلاف تهمتی که برخی اهل سنت به ایشان می زنند و روایاتی که از زبان ایشان جعل کرده اند که پیامبر در جنگ خیبر یا فلان جا متعه را تحریم نمود!!!]
8. حلیت متعه از احکام قطعی خداوند در کتابش و سنت رسولش می باشد.
9. اعتقاد به حرمت متعه با تشیع امامی سازگار نیست.
10. متعه رحمتی است از جانب خدا برای بندگانش و کسی حق ندارد مانع آن شود.
11. مرد متاهل اگرچه همسرش در دسترسش باشد باز هم می تواند متعه کند.
12. از نظر تعداد محدودیتی در متعه نیست.
13و 14و 15. خوب است انسان هر یک از سنتهای رسول خدا را در طول زندگیش انجام دهد که یکی از آنها متعه است.پس انجام متعه ولو یکبار در مدت عمر سفارش شده است.
16. انجام این سنت رسول خدا مورد تاکید اهل بیت عصمت می باشد حتی اگر فرد متاهل بوده و از نظر جنسی نیز بی نیاز باشد.
17. کراهتی که در ازدواج دائم با بعضی اقوام خاص روایت شده در ازدواج موقت وجود ندارد.
18. سفارش متعه به متاهلی که از خانواده اش دور شده است و کمک مالی به وی برای انجام آن.
19. خداوند لذت حلال متعه را برای شیعیان قرار داده در عوض لذت حرامی که از شرابهای مست کننده حاصل شود.[ اهل سنت نوعی شراب مست کننده به نام نبیذ را حلال می دانند! در ورایات دیگر هست که متعه در عوض نبیذ به شیعیان داده شده است.]
20. زنان مسلمانی که متعه می شوند مورد غفران خداوند هستند.
21. مرد و زنی که برای رضای خدا و مخالفت با دشمنان خدا , پیوند ازدواج موقت انجام می دهند لایق درود امام معصوم می گردند.
22. انجام متعه اطاعت از خداوند است و نذر و عهد برای ترک این اطاعت باطل است.
23. میزان مهریه در ازدواج موقت هر مقداری که دو طرف توافق کنند می تواند باشد.
24. اگر در عقد ازدواج موقت زن شرط کند که مرد با وی آمیزش نکند.مرد حق ندارد چنین کند.
25. با انجام متعه باید سنت رسول خدا زنده شود اما مرد متاهل نباید چنان در آن افراط کند که از ادای حقوق همسران دائم خود باز ماند تا مبادا موجب نفرت همسران از امامان معصوم و در نتیجه کفر آنها شود!
26. با توجه به روایت شماره 16 که امام با وجود بی نیازی جنسی شخص به خاطر همسرانش باز هم او را به انجام متعه سفارش نمودند, علما فرموده اند معلوم می شود علت این كه اینجا امام, علی بن یقطین را از این كار بازداشتند به خاطر موقعیت خطیر او بود؛زیرا او وزیر هارون الرشید بود و هارون او را از خود می دانست و او برای خدمت به خلق خدا به دربار هارون رفته و سخت تقیه می كرد و شیعه بودن خود را مخفی می داشت و انجام متعه و لو رفتن او تشیعش را بر ملا می ساخت و خطر عظیمی برای خودش و شیعیان امام پدید می آمد.
27. در محیطهای سنی نشین که متعه را حرام می دانند و احتمال دارد انسان به اتهام زنا مورد تهمت قرار گیرد باید از متعه خودداری کند.یعنی به علت خطرات جانی یا آبرویی, باید از آن صرفنظر نماید.
آدرس احادیث :
1. وسائل الشیعه - تالیف شیخ حر عاملی - چاپ آل البیت – جلد 21 حدیث 26356
2. همان, حدیث 26367
3. حدیث 26377
4. حدیث 26386
5. حدیث 26379
6. حدیث 26359
7. حدیث 26378
8. حدیث26378
9. حدیث26365
10.حدیث 26373
11.حدیث26425
12. حدیث26408
13.رساله المتعه شیخ مفید حدیث 1
14.همان حدیث 2
15. حدیث3
16. حدیث 4
17. حدیث 5
18. حدیث 6
19.حدیث8
20.حدیث9
21.حدیث11
22.حدیث12
23.حدیث16
24.حدیث34
25.حدیث39
26.حدیث40
27.حدیث42