اشیایی که از حفریات باستانشناسی به دست آمد، مشخص می نماید که قبایل کنونی که در لرستان زندگی می کنند از اخلاف ایشان می باشند. مانناها
(10)
بعد از لولوئیان و گوتیان قوم دیگری به نام ماننا در ناحیه ی زاموآ، در جنوب دریاچه ارومیه، مسکن گزیدند و دولت بزرگی در مغرب ایران امروز تشکیل دادند. اینان با لولوئی ها و هوریان قرابت داشتند و اصلا در کوه های زاگرس می زیستند.
از قرن نهم تا هشتم ق.م. نام های ایرانی در بین اسامی مانناها دیده می شود.
نخستین بار در قرن نهم ق.م. از ایشان در سالنامه های آشوری نام برده شده و پایتخت ایشان شهر ایزیرتو، در پنجاه کیلومتری شهر سقز کنونی بوده است. در قرن هشتم ق.م. پس از کشور اورارتو، مانناها مقتدرترین حکومت این نواحی را تشکیل می دادند.
آنان در قرن هفتم ق.م. با سکاها متحد شده و با آشور بانیپال جنگ کرده ولی مغلوب و ضمیمه دولت آشور شدند و بعد از چندی جزء ایالات ماد درآمدند. (11)
حکومت ماننا از ایالات نیرومند غرب ایران بود که در قرن هشتم ق.م. در شمال عیلام، پادشاهانی داشت. این کشور گاهی مستقل و زمانی تحت حکومت اورارتو یا آشور قرار داشت و نقطه کشمکش های دایمی بین آنان بود. (12)
در زمانی که مادها به پیشوایی دیاکو و پسرش فرورتیش دولت نیمه مستقلی را تشکیل داده بودند، مادها قصد داشتند در شمال غربی ایران حکومت عظیم و مستقلی بوجود آورند، ولی با مقاومت آشوریان و هجوم سکاها روبرو شدند.
در سال 719 ق.م. پادشاهی به نام ایرارتو بر مانناها فرمان می راند که طرفدار اتحاد با آشور بود ولی این سیاست، مخالف مصلحت ایالات شرقی مانناها بود و فرمانروایان آن ایالات از جمله می تانی، حاکم زیکرتو و بگداتی، حاکم شدیشن سر به شورش برداشتند اما سرانجام به دست سارگن، پادشاه آشور از میان رفتند.
مردم ماننا به لحاظ معیشتی، بیش تر به دامداری و پرورش گوسفند، گاو، اسب، خر و شترهای دو کوهان می پرداختند.
قوم ماننا دارای اراضی پر نعمت بودند چنان که هنگام لشکرکشی سارگن دوم، به اورارتو در سال 714 ق.م. اهالی ماننا، آرد و مایحتاج سربازان آشور را تامین می نمودند.
پادشاهان ماننا دارای شورای شیوخ بودند و سرزمین تحت قلمرو خود را با نظر ایشان اداره می کردند بزرگانی که در این شوراها عضویت داشتند عبارت بودند از پیشوایان و سران محلی و خویشاوندان شاه و سایر فرمانروایان. (13)
سرزمین ماننا به چند ناحیه تقسیم می شد که به زبان آشوری به آن ناژه می گفتند.
سوریکاش (ناحیه سقز کنونی)، مشی (بخش علیای رود جغتو)، اوایشریش (کرانه شرقی دریاچه ارومیه) و آرسپانشی.
فرهنگ و تمدن ماننا چنان که از اشیای گنجینه سقز برمی آید، در همان سطح تمدن او را بر تو قرار داشت. بردگی در آن جامعه تکامل و رونق چندانی نیافته بود، به ظن قوی از حدود پدرشاهی تجاوز نمی کرد.