درآمدی بر سیاست و حکومت در نهج البلاغه

[نصرالله عاشق خداومولا]

چون دشمنان انقلاب همواره تلاش دارند تا این رکن رکین و یا به تعبیر علی علیه السلام قطب وسط آسیاب یعنی ولایت و امامت جامعه را تضعیف کنند و یا از بین ببرند.
آنان توطئه های زیادی را علیه نظام ولایت فقیه کردند و در قالب شبهات علمی و یا سیاسی می خواهند این اندیشه تابناک و نظام امت و امامت شیعی را متزلزل نمایند، تا بتوانند به نیات و اغراض شوم خود برسند، چون آن ها فهمیده اند که مهم ترین عامل انسجام و وحدت مسلمین، همان طور که در روایات آمده، امامت و رهبری جامعه است. اطاعت امت از امامت و روشنگری های رهبری در همه زمان ها، مخصوصا در زمان شعله ور شدن فتنه ها و اختلافات، می تواند تجلی بخش وحدت امت و امامت - که مهم ترین عامل استحکام امت و حکومت اسلامی و بزرگ ترین سد نفوذ در مقابل دشمنان اسلام و انقلاب است - باشد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

3 - حکومت و امنیت

امنیت همواره یکی از مهم ترین مسائل بشر بوده است، حتی در دوران زندگی وی بشر همراه به دنبال امنیت و آرامش بود و با هر وسیله دفاعی که داشت، می کرد این احساس را در خود به وجود بیاورد.
حضرت ابراهیم علیه السلام وقتی خانه خدا را بنا می کند، دو امر بزرگ را از خداوند درخواست می کند؛ یکی، مبعوث شدن پیامبری از میان فرزندانش و دیگری، امنیت این مکان برای همه مردم.
خداوند هر دو دعای او را مستجاب فرمود. حضرت ابراهیم علیه السلام چنین دعا کرد: ربنا و ابعث رسولا منهم یتلوا علیهم آیاتک (195) ؛
پروردگارا در میان فرزندان ما رسولی را مبعوث کن که آیات تو را برای مردم تلاوت کند.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمود:
انا دعوه ابی ابراهیم؛
من مصداق استجابت دعای پدرم، ابراهیم هستم؛
آن گاه که در زمان بنای کعبه فرمود:
ربنا و ابعث فیهم رسولا منهم یتلوا علیهم آیاتک . (196)
حضرت ابراهیم علیه السلام به خداوند عرضه داشت:
رب اجعل هذا بلدا امنا؛ (197)
پروردگارا! اینها را محل امن و آسایش قرار بده.
خداوند نیز دعایش را مستجاب کرد و نعمت امنیت را برای این مکان قرار داد و فرمود:
فیه آیات بینات مقام ابراهیم و من دخله کان امنا ؛ (198)
در آن خانه، آیات ربوبیت هویداست و مقام ابراهیم خلیل است، هر که در آن جا داخل شود، در امان است.
اولم یروا انا جعلنا حرما امنا ؛ (199)
آیا ندیده اید که ما آن شهر را حرم امن و امان قرار دادیم.
وقتی عده ای از اهل قریش می گویند: ای پیامبر! اگر ما به تو ایمان بیاوریم، این ها ما را از سرزمین خود بیرون می کنند و ما در امنیت نیستیم، خداوند در پاسخ می فرماید:
اولم نمکن لهم حرما امنا؛ (200)
آیا ما حرم مکه را برایشان محل آسایش و ایمنی قرار ندادیم.
خداوند در قرآن، مکه را شهری نمونه از نظر امنیت می خواند:
و ضرب الله مثلا قریه کانت امنه مطمئنه ؛ (201)
و خدا بر شما مثل آورد؛ مثل شهری را (چون شهر مکه) که در آن امنیت کامل حکم فرما بود و اهلش در آسایش و اطمینان زندگی می کردند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

برگزاری بازارها در ماه های حرام بدان دلیل بود که امنیت اقتصادی در آن ماه ها وجود داشت و مهاجمان در ماه های مزبور به جنگ نمی پرداختند.
از جهت دیگر، امنیت محیط دینی مکه سبب می شد تا قریش با استفاده از آن، به هر نقطه ای که می خواهد مسافرت کند، آنان با استفاده از این امتیاز، که اهل حرم الهی هستند، از هر گزندی از ناحیه غارت گری در امان بودند.
خداوند در سوره قریش، به این نکته اشاره دارد:
رب هذا البیت الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف ؛ (202)
خدای کعبه را بپرستید که شما را از گرسنگی، طعام داد و از ترس و خطر، ایمن ساخت.
جاحظ می گوید: قریش هنگام خروج از مکه، اشیایی خاص بر خود آویزان می کرد، تا دیگران بدانند آنان اهل حرم هستند و لذا کسی به آن ها آسیبی نمی رساند. (203)
خداوند در سوره تین، به این اوصاف مهم شهر مکه اشاره می فرماید:
و هذا البلد الامین ؛ (204) سوگند به این شهر (مکه معظمه) امن و امان
همچنین در توصیف بهشت، آن را به عنوان امن و آسایش معرفی می کند:
ادخلوها بسلام امنین ؛ (205)
داخل بهشت شوید؛ در حالی که دارای سلامت و امنیت هستید.
نیز فرمود:
یدعون فیها بکل فاکهه امنین ؛ (206)
از هر میوه ای که بخواهند، آماده است و در حال امنیت هستند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

امنیت از دیدگاه قرآن کریم، آن قدر مهم است که هم به عنوان اوصاف مقدس مکان دنیا (مکه معظمه) و هم جزء اوصاف والاترین مکان قیامت، یعنی بهشت شمرده می شود.
امنیت همواره از آرزوهای دیرینه بشر بوده است. فراهم کردن امنیت در همه موارد آن از جمله: امنیت شغلی، امنیت قضایی و امنیت مرزی از وظایف مهم حکومت است. بدون امنیت، توسعه در هیچ زمینه ای، چه توسعه سیاسی و چه فرهنگی ایجاد نخواهد شد. امیر المومنین علی علیه السلام از همان ابتدای به دست گرفتن حکومت، به این امر مهم اهتمام داشت و مواضع روشن خود را در لزوم فراهم کردن امنیت در وجوه مختلف آن بیان نمود.
امام علی علیه السلام ایجاد امنیت و آرامش را تا آن جا ضروری می داند که وجود حکومت را، اگرچه جائر باشد، لازم می داند:
و انه لابد للناس من امیر بر او فاجر یعمل فی امرته المومن، و یستمتع فیها الکافر، و یبلغ الله فیها الاجل، و یجمع به الفی ء، و یقاتل به العدو، و تامن به السبل، و یوخذ به للضعیف من القوی، حتی یستریح بر، و یستراح من فاجر . (207)
در حالی که مردم به زمامداری نیک یا بد، نیازمندند، تا مومنان در سایه حکومت، بکار خود مشغول و کافران هم بهره مند شوند و مردم در استقرار حکومت، زندگی کنند، به وسیله حکومت بیت المال جمع آوری می گردد و به کمک آن با دشمنان می توان مبارزه کرد، جاده ها امن و امان، و حق ضعیفان از نیرومندان گرفته می شود، نیکوکاران در رفاه و از دست بدکاران، در امان می باشند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

سکوت و صبر علی علیه السلام به خاطر حفظ کیان اسلام و امنیت مسلمانان و جامعه اسلامی بود. آن حضرت وقتی به حکومت رسید، هیچ کس را برای گرفتن بیعت اجبار نکرد و اجازه نداد که بیعت با وی به کسی تحمیل شود و امنیت فردی و سیاسی کسی مورد تجاوز قرار بگیرد.
پس از بیعت مردم با حضرت علی علیه السلام چند نفر مخالفت کردند و بیعت ننمودند؛ اما امام علی علیه السلام اجازه نداد یارانش متعرض آنان شوند و آنان را تحت فشار قرار دهند و با زور از آن ها بیعت بگیرند.
حضرت علی علیه السلام رسیدن به حکومت و قدرت را برای مقصد دنیایی طلب نمی کرد، بلکه مهم ترین اهداف و وظایف حکومت خود را احیای ارزش های دینی، اصلاح جامعه و ایجاد امنیت بیان می کند:
اللهم انک تعلم انه لم یکن الذی کان منا منافسه فی سلطان، و لا التماس شی ء من فضول الحطام، ولکن لنرد المعالم من دینک، و نظهر الاصلاح فی بلادک، فیامن المظلومون من عبادک، و تقام المعطله من حدودک . (208)
خدایا تو میدانی که جنگ و درگیری ما برای به دست آوردن قدرت و حکومت، و دنیا و ثروت نبود، بلکه می خواستیم نشانه های حق و دین تو را در جایگاه خویش بازگردانیم، و در سرزمین های تو اصلاح را ظاهر کنیم، تا بندگان ستمدیده ات در امن و امان زندگی کنند، و قوانین و مقررات فراموش شده تو بار دیگر اجراء گردد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

علی علیه السلام در نهج البلاغه، اسلام را مایه امنیت اساسی معرفی کرده است:
الحمدالله الذی شرع الاسلام فسهل شرائعه لمن ورده، و اعز ارکانه علی من غالبه، فجعله امنالمن علقه، و سلما لمن دخله، و برهانا لمن تکلم به، و شاهدا لمن خاصم عنه، و نورا لمن استضاء، و فهما لمن عقل، و لبا لمن تدبر، و آیه لمن توسم، و تبصره لمن عزم، و عبره لمن اتعظ، و نجاه لمن صدق، و ثقه لمن توکل، وراحه لمن فوض، و جنه لمن صبر . (209)
ستایش خداوندی را سزاست که راه اسلام را گشود، و راه نوشیدن آب زلالش را بر تشنگان آسان فرمود، ستونهای اسلام را در برابر ستیزه جویان استوار نمود، و آن را پناهگاه امنی برای پناه برندگان و مایه آرامش برای وارد شوندگان قرار داد.
اسلام حجت و برهان برای گویندگان، و گواه روشن برای دفاع کنندگان، و نور هدایتگر برای روشنی خواهان، و مایه فهمیدن برای خردمندان، و عقل و درک برای تدبیر کنندگان، و نشانه گویا برای جویندگان حق، و روشن بینی برای صاحبان عزم و اراده، پند پذیری برای عبرت گیرندگان، عامل نجات و رستگاری برای تصدیق کنندگان، و آرامش دهنده تکیه کنندگان، راحت و آسایش توکل کنندگان، و سپری نگهدارنده برای استقامت دارندگان است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

وجوه مختلف امنیت کاملا با یک دیگر ارتباط دارند و هر یک بر دیگر وجوه به شدت تاثیر می گذارد. حضرت علی علیه السلام در راه فراهم کردن امنیت اجتماعی و سیاسی و نفی هرگونه خودکامگی و استبداد در عرصه حکومت، در ضمن خطبه ای می فرماید:
فلا تکلمونی بما تکلم به الجابره، و لا تتحفظوا منی بما یتحفظ به عند اهل البادره، و لا تخالطونی بالمصانعه، و لا تظنوا بی استثقالا فی حق قیل لی، و لا التماس اعظام لنفسی، فانه من استثقل الحق ان یقال له او العدل ان یعرض علیه، کان العمل بهما اثقل علیه .
فلا تکفوا عن مقاله بحق، او مشوره بعدل، فانی لست فی نفسی بفوق ان اخطی، و لا آمن ذلک من فعلی، الا ان یکفی الله من نفسی ما هو املک به منی، فانما انا و انتم عبید مملوکون لرب لا رب غیره؛ یملک منا ما لا نملک من انفسنا، و اخرجنا مماکنا فیه الی ما صلحنا علیه، فابدلنا بعد الضلاله بالهدی، و اعطانا البصیره بعد العمی . (210)
پس با من چنانکه با پادشاهان سرکش سخن می گویند، حرف نزنید، و چنانکه از آدم های خشمگین کناره می گیرند دوری نجویید و با ظاهر سازی با من رفتار نکنید، و گمان مبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم. زیرا کسی که شنیدن حق، یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد، عمل کردن به آن دشوارتر خواهد بود.
پس، از گفتن حق، با مشورت در عدالت خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمی دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید. پس همانا من و شما بندگان و مملوک پروردگاریم که جز او پروردگاری نیست، او مالک ما، و ما را بر نفس خود اختیاری نیست، ما را در آن چه بودیم خارج و بدانچه صلاح ما بود درآورد، به جای گمراهی هدایت و بجای کوری بینایی به ما عطا فرمود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

از این عبارت حضرت هرگونه حکومت استبدادی و مستبد به رای را محکوم نموده و با این که خود دارای مقام عصمت و علم لدنی است به مشورت و بی پروایی در گفتن حق و اجرای عدالت و نیز به شفافیت موضع گیری امر نموده و از هرگونه محافظه کاری، و ریاکاری و احساس ترس از گفتن حقیقت و عدل باز می دارد.
و بدین وسیله زمینه امنیت فردی و اجتماعی و سیاسی را فراهم می آورد. در جامعه ای که افراد به خاطر ترس از حکومت نتوانند حرف حق خود را بگویند و امنیت کافی برای بیان حقایق وجود نداشته باشد، استعدادها شکوفا نمی شود و جامعه به توسعه نمی رسد و مردم به دروغ و حیله و ریاکاری متوسل می شوند.
آزادی بیان و امنیت قطعا در چهارچوب حفظ نظامی اسلامی و در حدود احکام مبین اسلام می باشد؛ چون به تعبیر حضرت علی علیه السلام این اسلام است که امنیت را اعطا کرده است و اگر این امنیت بخواهد وجود داشته باشد، باید در چهارچوب اسلام باشد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

آزادی توطئه و بی بند و باری، مخرب امنیت و ضد توسعه کشور می باشد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی هم بر این نکته تاکید شده است. یکی از وجوه امنیت، امنیت اقتصادی و مناسبات مربوط آن است.
امام علی علیه السلام دستورالعملی که به ماموران گرفتن زکات می دهد، نکاتی را بیان می کند که بیان گر همین مساله است:
انطلق علی تقوی الله وحده لا شریک له، و لا تزوعن مسلما و لا تجتازن علیه کارها، و لا تاخذن منه اکثر من حق الله فی ماله، فاذا قدمت علی الحی فانزل بمائهم من غیر ان تخالط ابیاتهم، ثم امض الیهم بالسکینه و الوقار؛ حتی تقوم بینهم فتسلم علیهم، و لا تخدج بالتحیه لهم ،
ثم تقول: عباد الله، ارسلنی الیکم ولی الله و خلیفته، لاخذ منکم حق الله فی اموالکم، فهل لله فی اموالکم من حق فتودوه الی ولیه.
فان قال قائل: لا، فلا تراجعه، و ان انعم لک منعم فانطلق معه من غیر ان تخیفه او توعده او تعسفه او ترهقه فخذ ما اعطاک من ذهب او فضه، فان کان له ماشیه او ابل فلا تدخلها الا باذنه، فان اکثرها له .
فاذا اتیتها فلا تدخل علیها دخول متسلط علیه ولا عنیف به. ولا تنفرن بهیمه ولا تفزعنها، ولا تسوءن صاحبها فیها، و اصدع المال صدعین ثم خیره، فاذا اختار فلا تعرضن لما اختاره. ثم اصدع الباقی صدعین، ثم خیره، فاذا اختار فلا تعرضن لما اختاره فلا تزال کذلک حتی یبقی ما فیه وفاء لحق الله فی ماله؛ فاقبض حق الله منه .
فان استقالک فاقله، ثم اخلطهما ثم اصنع مثل الذی صنعت اولا حتی تاحذ حق الله فی ماله، و لا تاخذن عودا ولا هرمه ولا مکسوره ولا مهلوسه، و لا ذات عوار، و لا تامنن علیها الا من تثق بدینه، رافقا بمال المسلمین حتی یوصله الی ولیهم فیقسمه بینهم . (211)
با ترس از خدایی که یکتاست و همتایی ندارد، حرکت کن، در سر راه هیچ مسلمانی را نترسان، یا با زور از زمین او نگذر، و افزون تر از حقوق الهی از او مگیر، هرگاه به آبادی رسیدی، در کنار آب فرود آی، و وارد خانه کسی مشو، سپس با آرامش و وقار به سوی آنان حرکت کن، تا در میانشان قرار گیری، به آنها سلام کن، و در سلام و تعارف و مهربانی کوتاهی نکن.

[نصرالله عاشق خداومولا]

سپس می گویی:
ای بندگان خدا، مرا ولی خدا و جانشین او به سوی شما فرستاده تا حق خدا را که در اموال شماست تحویل گیرم. آیا در اموال شما حقی است که به نماینده او بپردازید؟)
اگر کسی گفت: نه، دیگر به او مراجعه نکن، و اگر کسی پاسخ داد: آری، همراهش برو، بدون آن که او را بترسانی، یا تهدید کنی، یا به کار مشکلی وادار سازی، هرچه از طلا و نقره به تو رساند بردار، و اگر دارای گوسفند یا شتر بود، بدون اجازه اش داخل مشو که اکثر اموال از آن اوست.
آنگاه که داخل شدی مانند اشخاص سلطه گر و سختگیر رفتار نکن، حیوانی را رم مده و هراسان مکن، و دامدار را مرنجان، حیوانات را به دو دسته تقسیم کن و صاحبش را اجازه مده که خود انتخاب کند، پس از انتخاب اعتراض نکن، سپس باقیمانده را به دو دسته تقسیم کن و صاحبش را اجازه ده که خود انتخاب کند و بر انتخاب او خرده مگیر، به همین گونه رفتار کن تا باقیمانده حق خداوند باشد.
اگر دامدار از این تقسیم و انتخاب پشیمان است، و از تو درخواست گزینش دوباره دارد همراهی کن، پس حیوانات را درهم کن و به دو دسته تقسیم نما همانند آغاز کار، تا حق خدا را از آن برگیری و در تحویل گرفتن حیوانات، حیوان پیر و دست و پا شکسته، بیمار و معیوب را بعنوان زکات نپذیر.
و به فردی که اطمینان نداری، و نسبت به اموال مسلمین دلسوز نیست، مسپار، تا آن را به پیشوای مسلمین رسانده، در میان آنها تقسیم گردد.