اسرار حسن عاقبت و سوء عاقبت (جلد اول)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

عوامل مؤثر در انحراف طلحه و زبیر

این حقیقت در تاریخ به خوبی روشن است که انحراف آشکار طلحه و زبیر از راه ولایت از آنجا آغاز شد که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به زیاده طلبی و سهم خواهی بی جای آنان پاسخ منفی دادند و مطالبات بیشتر آنان از بیت المال و درخواست آنان در ولایت و حکومت مصر (یا کوفه) و بصره با برخورد قاطع و عدالت جویانه امیرمؤمنان روبرو گردید، اما، بی تردید، عوامل درونی مختلفی در بروز این رفتارها در آنان نقش داشت نقش صفات رذیله درونی از قبیل جاه طلبی و محبت به قدرت و ثروت، از این قبیل اند.

اما، علاوه بر اینها، عوامل بیرونی هم در انعکاس این صفات در رفتارهای این دو، تأثیر داشت. برخی از این عوامل بیرونی را تاریخ به روشنی منعکس نکرده است. چرا که برخی از این گونه عوامل معمولا، به صورت علنی روی نمی دهند بهمین دلیل، گاهی برای همیشه در تاریخ مخفی می مانند اما، از طریق تحلیل اوضاع سیاسی و اجتماعی، می توان به بسیاری از این عوامل پنهان نیز دست یافت.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

عوامل مؤثر در انحراف طلحه و زبیر

این حقیقت در تاریخ به خوبی روشن است که انحراف آشکار طلحه و زبیر از راه ولایت از آنجا آغاز شد که امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به زیاده طلبی و سهم خواهی بی جای آنان پاسخ منفی دادند و مطالبات بیشتر آنان از بیت المال و درخواست آنان در ولایت و حکومت مصر (یا کوفه) و بصره با برخورد قاطع و عدالت جویانه امیرمؤمنان روبرو گردید، اما، بی تردید، عوامل درونی مختلفی در بروز این رفتارها در آنان نقش داشت نقش صفات رذیله درونی از قبیل جاه طلبی و محبت به قدرت و ثروت، از این قبیل اند. اما، علاوه بر اینها، عوامل بیرونی هم در انعکاس این صفات در رفتارهای این دو، تأثیر داشت. برخی از این عوامل بیرونی را تاریخ به روشنی منعکس نکرده است. چرا که برخی از این گونه عوامل معمولا، به صورت علنی روی نمی دهند بهمین دلیل، گاهی برای همیشه در تاریخ مخفی می مانند اما، از طریق تحلیل اوضاع سیاسی و اجتماعی، می توان به بسیاری از این عوامل پنهان نیز دست یافت.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

تحریکات معاویه

یکی از عواملی که هر چند در زمان معاویه قطعا علنی نبود، اما تاریخ آن را منعکس کرده است، نقش معاوید بن ابوسفیان در به راه انداختن جنگ جمل از طریق تحریک طلحه و زبیر است. مطابق آنچه پیش تر آوردیم، پس از آنکه امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در نامه خود از معاویه خواستند، که خود بیعت کند و بیعت اشراف شام را هم برای آن حضرت بگیرد، معاویه برای زبیر نامه ای فرستاد و در آن نامه (شاید به دروغ) نوشته بود که بیعت مصرین (بصره و مصر) را برای آنان گرفته است و آن ها را تحریک کرد که ولایت این دو شهر را از علی (علیه السلام) بخواهند و پس از آن خونخواهی عثمان را مطرح کنند و مردم را هم به این خونخواهی دعوت کنند، پس از این نامه بود که این دو، نزد علی (علیه السلام) رفتند و درخواست حکومت مصر (یا کوفه) و بصره کردند و چون با مخالفت علی (علیه السلام) روبرو شدند به سوی مکه راه افتادند و جنگ جمل را براه انداختند.
با توجه به این بخش نامه (که در آن معاویه از آنها می خواهد که چنین کنند و آنها خواست او را کاملا عملی می سازند)، می توان گفت، نقش معاویه در رفتارهای ناشایست طلحه و زبیر، نقشی اساسی بود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نامه معاویه به زبیر

علاوه بر این نامه، نامه های دیگری از معاویه به هر یک از طلحه و زبیر نقل شده است که ذکر بعضی از آنها در اینجا، بی فایده نیست، در یکی از این نامه ها، معاویه به زبیر می نویسد:
اما بعد، به راستی که تو، زبیر بن پسر عوام، پسر پدر خدیجه و پسر عمه، حواری و هم تبار رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم)، داماد ابوبکر و رزمنده مسلمانان هستی، تو کسی هستی که در هنگام فریاد شیطان، خونت را در راه خدا نثار کردی، خدا تو را بر انگیخت و تو مانند اژدهایی که شمشیر از نیام کشیده، قیام کردی و مانند شتری که او را باز دارند (دشمن را) لگدمال کردی. همه اینها، برخاسته از قوت ایمان و راستی ایمان توست و پیش از آن، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) تو را به بهشت بشارت داد و عمر تو را یکی از برگزیدگان برای خلافت قرار داد و بدان، ای عبدالله، که امروز مردم مانند گوسفندانی بی چوپان پراکنده شده اند پس، خدایت رحمت کند، برای حفظ دماء (مسلمین) و پر کردن خلاها، و اتحاد کلمه و اصلاح امور امت، بشتاب پیش از آنکه، کار و خیم شود و امت از هم پراکنده گردند... من امور را برای تو و دوستت مهیا کرده ام، هر که پیش افتد حکومت از آن اوست، و پس از آن، برای کسی است که در مرتبه بعد قرار گیرد. خدا ترا از پیشوایان راه هدایت و از طالبان خیر و تقوی قرار دهد. والسلام.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نامه معاویه به طلحه

معاویه نامه ای هم برای طلحه نوشت و با تعریف و تمجیدهایی مشابه آنچه برای زبیر نوشته بود او را هم، برای مقابله با علی (علیه السلام) تحریک کرد. معاویه برای طلحه چنین نوشت:
اما بعد، تو تنهاترین (شخصیت)، در میان قریشیانی، با اینکه چهره ای گشاده و دستی بخشنده و بیانی زیبا و رسا داری. تو همطراز پیشتازان در اسلام و پنجمین بشارت داده شده به بهشتی، برای تو در جنگ احد، شرافت و فضیلتی است پس، به سوی حکومتی بشتاب که مردم آن را به عهده تو نهاده اند و نمی توانی از آن روی برگردانی و جز با پذیرش آن، خدا، از تو خشنود نخواهد شد من پیش از خود، آن را برای تو استوار کرده ام و زبیر در این امر، بر تو فضیلت و تقدمی ندارد، و بهر حال هرکس که در این امر پیشی بگیرد او رهبر مردم خواهد بود و پس از آن، به دیگری خواهد رسید. خداوند با تو راه هدایت شدگان را هموار سازد و کمال انسان های موفق را به تو ارزانی دارد.والسلام(307).

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نامه معاویه به طلحه

معاویه نامه ای هم برای طلحه نوشت و با تعریف و تمجیدهایی مشابه آنچه برای زبیر نوشته بود او را هم، برای مقابله با علی (علیه السلام) تحریک کرد. معاویه برای طلحه چنین نوشت:
اما بعد، تو تنهاترین (شخصیت)، در میان قریشیانی، با اینکه چهره ای گشاده و دستی بخشنده و بیانی زیبا و رسا داری. تو همطراز پیشتازان در اسلام و پنجمین بشارت داده شده به بهشتی، برای تو در جنگ احد، شرافت و فضیلتی است پس، به سوی حکومتی بشتاب که مردم آن را به عهده تو نهاده اند و نمی توانی از آن روی برگردانی و جز با پذیرش آن، خدا، از تو خشنود نخواهد شد من پیش از خود، آن را برای تو استوار کرده ام و زبیر در این امر، بر تو فضیلت و تقدمی ندارد، و بهر حال هرکس که در این امر پیشی بگیرد او رهبر مردم خواهد بود و پس از آن، به دیگری خواهد رسید. خداوند با تو راه هدایت شدگان را هموار سازد و کمال انسان های موفق را به تو ارزانی دارد.والسلام(307).

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نقش عبدالله فرزند زبیر

یکی دیگر، از کسانی که در انحراف زبیر نقش اساسی داشت، فرزندش عبدالله بود یکی از کارهای عبدالله، در جنگ جمل که در تداوم انحراف زبیر تأثیر داشت، مربوط به هنگامی است که زبیر (هر چند شاید در ظاهر) مصمم شده بود که جنگ با علی (علیه السلام) را ادامه ندهد، در اینجا، فرزندش به شیوه های مختلف او را برای بازگشت به اصحاب جمل ترغیب کرد. در این گفتگو، آخرین پاسخ زبیر به فرزندش این بود: سوگند خورده ام که به جنگ با علی (علیه السلام) ادامه ندهم عبدالله گفت: کفاره شکستن قسم را بپرداز و به اصحاب جمل برگرد. ونگذار دیگران ما را شماتت کنند و سرانجام زبیر این پیشنهاد عبدالله را پذیرفت و یکی از غلامانش را به عنوان کفاره ی حنث (شکستن) قسم آزاد کرد و بار دیگر به جنگ جمل برگشت و به جنگ با علی (علیه السلام) ادامه داد.
اما، بی تردید، تأثیر گذاری های عبدالله بر پدر منحصر به این کار نبود زیرا علی (علیه السلام) می فرمود: ما زال الزبیر منا اهل البیت حتی نشاء ابنه عبدالله (308)فافسده زبیر همیشه از ما اهل بیت تا اینکه فرزندش عبدالله رشد کرد و او را فاسد نمود(309).

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

عبدالله بن زبیر که بود؟

درباره عبدالله بن زبیر گفته اند او از دشمنان بنی هاشم بود و علی (علیه السلام) را لعن و سب می کرد(310) و دشمنی او با بنی هاشم به حدی بود که چهل روز در خطبه هایش از صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) نیز خودداری کرد و در پاسخ به اعتراض مردم به این کار او گفت: میدانم که صلوت من بر پیامبر خدا، موجب خوشنودی و روشنی چشم اهل بیت می شود و دوست ندارم کاری کنم که چنین شود یعنی اهل بیت خشنود شوند(311).

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

سوگند دروغ عبدالله

وقتی عایشه برای لشکرکشی در برابر علی (علیه السلام) از مکه به جانب بصره می آمد در سرزمینی بین راه، سگ ها در حالی که پارس می کردند به شتر عایشه حمله کردند، عایشه پرسید نام این سرزمین چیست؟ سائق جمل، پاسخ داد: این جا سرزمین حوأب است. عایشه استرجاع کرد، چون پیشگویی پیامبر را بیاد آورد که به چنین واقعه ای برای او در سرزمین حوأب خبر داده بودند و او را از عواقب سوءانجام کاری که در پی آن بود، بر حذر داشته بودند. عایشه با یادآوری سخن پیامبر گفت: مرا به مدینه برگردانید.
عبدالله بن زبیر و طلحه، نزد عایشه آمدند و به دروغ قسم خوردند که اینجا حوأب نام ندارد و بدنبال این دو، پنجاه نفر دیگر هم سوگند یاد کردند که سائق جمل اشتباه کرده و اینجا حوأب نیست(312). البته مسعودی در مروج الذهب می گوید: خود زبیر بود که در اینجا سوگند دروغ خورد و به دنبال او طلحه، قسم دروغ خورد و سپس پنجاه نفر به این مطلب شهادت دادند، مسعودی ادامه می دهد این اولین شهادت دروغی بود که در اسلام اقامه شد(313).

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

شکنجه بنی هاشم

عبدالله بن زبیر در دوران حاکمیت یزید، مقیم مکه بود در این دوران اظهار زهد و عبادت می کرد و خود را عائذ بیت الله (پناه آورنده به خانه خدا) می نامید و در عین حال از هر فرصتی، برای اذیت و آزار بنی هاشم استفاده می کرد، تا اینکه پس از مرگ یزید، در حکومت مکه خود را بلامنازع یافت و آزار او نسبت به بنی هاشم بیشتر شد. از جمله جنایت های او این بود که حسن بن محمد بن حنیفه را در محلی وحشتناک، زندانی کرد و تصمیم داشت که او را به قتل برساند، اما او به تدبیری توانست از زندان فرار کند و در منی به پدر خود ملحق شود. پس از آن، عبدالله، پدر حسن بن محمد، یعنی، محمد بن حنیفه را دستگیر کرد و وی را در دره ای زندانی کرد و دستور داد هیزم زیادی آوردند که تا وی را در میان هیزمها بسوزاند. هنوز، ابن زبیر به این هدف خود نرسیده بود که لشکر مختار به مکه رسیدند و همه هاشمیین و محمدبن حنیفه را آزاد کردند و در پی دستگیری و قتل عبدالله بن زبیر بودند که او به خانه پناه برد و گفت: انا عائذ الله(314).