اختلاف در راهزنی فضیل
همانطور که پیش از این اشاره کردیم: درباره داستان راهزنی و توبه فضیل اختلافاتی هست. صاحب کتاب فضیل بن عیاض از رهزنی تا رهروی می گوید: داستان رهزن بودن او در کتاب هایی که از قرن پنجم به بعد نوشته شده است، آمده است اما، در کتاب های قبل از آن، چنین داستانی وجود ندارد این عدم ذکر، چند احتمال را به ذهن می آورد یکی اینکه، ممکن است این داستان ساخته و پرداخته تاریخ نویسان بعدی باشد اما، بعید هم نیست که افراد قبلی نخواسته اند، پیشینه بد او را در یادها زنده نگه دارند، چون سرانجام، او عارفی برجسته شده بود.
بعضی دیگر، دزدی او را از نوع دزدی عیاران و اهل فتوت دانسته اند، نه دزدی جنایتکاران، که با انگیزه های دنیوی به دزدی می روند. گفته اند: این نوع دزدی ها یعنی عیاض در برخی از تواریخ غربی هم وجود دارد. برخی دیگر، در عین اینکه دزدی او را انکار نکرده اند او را با سایر دزدها یکسان ندانسته اند، بلکه بر این باورند که او در هنگامی که دزد هم بود، دست از نماز، روزه و طاعت برنداشته او در آن دوران هم گاهی جوانمردی هایی داشته است. از جمله نقل شده است:
یکی از اعضای کاروانی که از راه او می گذشت، همیانی از سکه های طلا و نقره بهمراه داشت، در فکر بود که چگونه آن را از دستبرد فضیل و یارانش در امان نگه دارد، به فکرش رسید که آن را نزد خود فضیل به امانت بگذارد، قبل از اینکه به کاروانش حمله کنند نزد فضیل آمد و به چادر او رفت و از او خواست کالای او را به امانت بپذیرد، فضیل گفت: آنرا به گوشه ای از چادر بیانداز، راهزنان فضیل به کاروان حله کردند، همه اجناس را بردند، این عضو کاروان بعد از آن، به سراغ فضیل آمد و دید فضیل در حال تقسیم اموال دزدی است از او خواست که امانتش را به او برگرداند فضیل گفت: برو به همان جا که گذاشته ای آن را بردار. آن مرد رفت و امانتش را برداشت. دوستان فضیل به او گفتند: این کار تو، چه رازی دارد؟ گفت: او به من حسن ظن داشت، من نباید خلاف گمان او عمل می کردم، این خلاف جوانمردی است(500).
همچنین نقل کرده اند:
روزی فضیل در میان اموال یکی از اعضای کاروان، نوشته ای از آیةالکرسی دید که آن را در کنار اموال قیمتی اش گذاشته بود، فهمید که آن را برای حفظ اموالش در کنار آن گذاشته است، گفت: مال این فرد را برندارید زیرا که اولا: آیةالرکسی اثر خود را خواهد گذاشت و اگر هم چنین نباشد من نباید اعتقاد او را به آیةالکرسی سست گردانم(501).