تاریخ فلسفه

[ملکوت* گامی تارهایی *]

افلاطون

«افلاطون»(100) سالها ملازم استادش «سقراط» بود و از او فلسفه و اخلاق آموخت. او پس از مرگ استاد، برای امان ماندن از دست حاکمان «آتن» و همچنین به منظور کسب حکمت، به مصر، سیسیل، ایتالیا و فلسطین مسافرت کرد و پس از دوازده سال که از علم و حکمت و تجربه اقوام مختلف، بهره جست(101) و به آتن بازگشت و حوزه درس برای خود تأسیس کرد. در نزدیک قریه کُلنه «Colone»، قطعه زمینی خریداری نمود و معبدی در آن ساخت(102) و آکادمی تشکیل داد که در آن ریاضیات، فلسفه و سیاست تدریس می شد.(103) و تا 529 میلادی؛ یعنی 926 سال برقرار بود تا آنکه به علت تعصب دینی، امپراطوری روم شرقی «یوستینیس» آن را بست.(104)
او در فلسفه و سیاست و اخلاق، آرای مهمی داشت که از طریق نو افلاطونیان در اگوستین و در دوره شکل دهنده فکر قرون وسطایی و... تأثیر بخشید.(105)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

اساس فلسفه افلاطون بر این استوار است که هر نوعی از موجودات و اشیاء مادی و محسوس، یک «مثال»(106) دارد که در عالم مجردات ازلاً و ابداً عاری از زمان و مکان، موجود است و افراد مادی آن نوع، اظلالی از آن مثال عقلانی مجردند.
و به تعبیر دیگر عالم محسوس و مادی، حقیقت ندارد، عدم هم نیست، نه بود است، نه نبود، بلکه نمود عالم مثال است.(107)
روح انسان نیز پیش از تعلق به بدن و عالم مادی، در آن عالم مجردات به سر می برده است. بعد از تعلق، نفس غیر از جنبه عقلانی غیر فانی(108)، گر چه دارای جنبه های همّت و اراده و شهوت و میل نیز می شود و از بدن نیز متأثر می گردد(109) ولی همیشه در اشتیاق سعادت و وصول به آن «مُثُل» است. انسان، با معرفت و یادآوری عالم مجردات و تسلط جنبه عقلانی بر جنبه های دیگر نفس و عشق به مثالهای «حق و زیبایی»، به اعمال صالحه می پردازد و به «مثال خیر» می رسد.(110)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

«افلاطون» در «معرفت»، نظریه خاصّی دارد: او از یک سو نظریه «پروتوگوراس» را مبنی بر اینکه معرفت، همان ادراک حسّی است و آنچه در نظر یک فرد، حقیقت می نماید، برای او حقیقت است؛ به این دلیل رد می کند که معرفت حقیقی باید (اوّلاً) خطاناپذیر و (ثانیاً) در باره آنچه هست، باشد و ادراک حسّی نه این است و نه آن.
و از سوی دیگر، از «هراکلیت» می پذیرد که متعلقات ادراک حسّی؛ یعنی اشیای جزئی محسوس و فردی، همیشه در حال شدن و تغییر دایمی اند و بنابراین، شایسته نیستند که متعلقات معرفت حقیقی باشند. آنها فقط متعلقات حدس و گمانند. بنابراین، آنچه علم و معرفت حقیقی به آن تعلق می گیرد، عالم معقولات است.
«نفس» با ارتباطی که قبل از تعلق به بدن با حقایق موجودات «مُثل» داشته، به همه معارف و حقایق آگاه بوده و بعد از تعلق به بدن، آنها را فراموش کرده است، با ارتباط با اظلال مُثُل یعنی اشیای مادی و محسوس و با استدلال و برهان، دو باره آن معارف و حقایق فراموش شده را به خاطر می آورد و به روشنی به واقعیّات معقول راه پیدا می نماید. عامه مردم با سایه ها و نمودها فقط آشنا می شوند، اما فیلسوفان و رهاشدگان از شهوات و تعصبات القاء شده به آنها، می توانند خود مثل را بیابند.(111)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

«افلاطون» نظریه «معرفت شناسی» خود را با «تمثیل غار» در کتاب هفتم جمهوری، شرح می دهد: غاری که عده ای، پشت به طرف دهانه آن و رو به دیوار نشسته اند، آنها مجبورند به همین حالت باشند. در بیرون غار، به فاصله ای دور، آتشی روشن است که پرتو آن به درون غار می تابد. میان آتش و این زندانیان، افرادی با حمل اشکال مختلف، می گذرند، سایه های آنها و آنچه حمل می کنند و سایه های زندانیان بر روی دیوار غار ظاهر می شوند، زندانیان فقط این سایه ها را و نه خود آنها را می بینند، عامه مردم هم تنها نمودهای واقعیتها را می بینند و زندگی خود را در هاله ای از خیال و پندار می گذرانند، تنها فیلسوفانند که با شناخت عقلی و تسلط بر شهوات از مادیات، رهایی می یابند و خود اشیاء را آنگونه که هستند می بینند.
و نیز مشاهده می کنند که زندانیان در بند تن و مادیات، در بند شهوت و سفسطه به سر می برند. آنها خود را در روشنایی و مسکن پیشین (عالم مجردات) می یابند و همه آن آگاهیها را به یاد می آورند(112) و می فهمند که فضیلت عقل، حکمت است و فضیلت همت و اراده شجاعت است و فضیلت شهوت، خودداری و پرهیزگاری و عفت است و جمع این فضایل عدالت محسوب می شود. با دانستن این فضایل به نیکی روی می آورد و مطابق با آن علم، عمل می کند.(113)
تنها فیلسوفانند که به خدا و افعال او در جهان، عرفان پیدا می کنند و او را قلباً، تصدیق و باور می نمایند و خود را در فضیلت و کمال، شبیه او می سازند؛ چرا که می دانند، محبوب خدا شدن و به سعادت رسیدن، بدون شبیه خدا شدن ممکن نیست.(114)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

«افلاطون» در دو کتاب: «جمهوریت» و «نوامیس» به شرح مدینه فاضله پرداخته و معتقد است هر کس باید وظیفه ای که بر عهده اش هست انجام دهد. کارگران، عفت پیدا کنند و سپاهیان با ورزش بدنی و موسیقی برای جنگ و به دست آوردن پیروزی، آماده شوند و فیلسوفان که عقلشان بر قوه غضبیّه و شهویّه شان تسلط دارد، حکومت کنند.(115)
او بر این تصور است که نه آنها که میل و شهوت مجسمّند و در طلب مادیات، حریصند و نه آنانکه صرفاً با اراده و شجاعند و به قدرت و افتخار و پیروزی می اندیشند، هیچ کدام شایسته نیستند تا هدایت مردم را به عهده گیرند و یا حکومت کنند. بلکه باید فیلسوفان که خواهان حقیقت و فضیلتند، حکومت را در دست گیرند و به هدایت جامعه بپردازند. هرگز مفاسد نوع بشر نقصان نخواهد یافت مگر آنکه فلاسفه حاکم شوند و یا آنانکه هم اکنون حکومت می کنند به راستی فیلسوف شوند.(116)
«افلاطون» در اخلاق و تعلیم و تربیت، هنر، شعر، ادبیات، سیاست و حکومت، سخن فراوان گفته است، برای اطلاع از آنها به کتب مفصل و منابعی که در این کتاب به آنها اشاره شده است، می توان مراجعه کرد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مجموعه مکالمات افلاطون

سی و شش محاوره به افلاطون نسبت داده شده است(117)، ولی برخی از آنها اصیل نیست.(118) مجموعه مکالمات او به چهار دسته تقسیم شده است:
1 - محاورات یازده گانه که در باره سقراط و نظریات اوست؛ مانند: رساله های ایون، لاخس، خارمیدس و پروتاغوراس.
2 - محاورات جوانی افلاطون که به پایه گذاری فلسفه خود می پردازد، مانند: جمهوریت منون، فیدون و مهمانی.
3 - محاورات دوره کمال که در آنها تمایز آرای افلاطون از آرای استادش سقراط روشن شده است؛ مانند: پارمنیدس، تئایتتوس، سوفسطائی و فیلبوس.
4 - محاورات دوره سالخوردگی که در آنها فلسفه او با آخرین نظریاتش جلوه گری می نماید؛ مانند: تیمایوس، کریتیاس و قوانین.(119)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

«دوره آثار افلاطون» شامل 28 رساله و کتاب و سیزده نامه، توسطمحمد حسن لطفی و رضا کاویانی در چهار جلد(120)، ترجمه و چاپ شده است.
پنج رساله: شجاعت، دوستی، ایون، پرتوغوراس و مهمانی، ترجمه محمودصناعی.
و چهار رساله: منون، فدروس، ته تتوس، هیپیاس بزرگ، ترجمه محمود صناعی، توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ شده است.
از جمهوریت افلاطون، ترجمه های متعددی شده است که یکی از آنها ترجمه فؤاد روحانی، به نام «جمهور» و دیگری ترجمه محمد حسن لطفی، به نام «جمهوری افلاطون»، چاپ گردیده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

بخش چهارم: ارسطو بنیانگذار مکتب مشّاء



ارسطو بنیانگذار مکتب مشّاء

«ارسطو»(121) از بزرگترین فلاسفه یونان است که در قرون بعد از او، اغلب فلاسفه حقایق را از دریچه دید او نگاه کرده اند. در عظمت او همین بس که استادش افلاطون، او را «عقل مجسم» نامید(122)، و «ملاصدرا» او را «فیلسوف اعظم» خواند(123)، او هشت یا بیست سال در نزد افلاطون به تعلّم پرداخت و کتابهای زیادی را جمع کرد و کتابخانه ای در منزل ترتیب داد. افلاطون منزل او را «قرائت خانه» می نامید.
«ارسطو» در سال 343 ق . م. به دربار «فیلیپ» پادشاه مقدونیه در شهر «پلا» برای تعلیم و تربیت فرزندش اسکندر، دعوت شد. اسکندر، بعدها به مصداق مَثَل یونانی «حیات هدیه طبیعت است ولی زندگی دلکش و زیبا، هدیه حکمت است»، گفت: «من حیات خود را از پدر، ولی زندگی را از ارسطو دارم».(124)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تأسیس مدرسه لوکایون

ارسطو در دهه آخر عمر خود، مدرسه «لوکایون» را تأسیس کرد. در آن، بیشتر به «علم الحیات و علوم طبیعی» پرداخته می شد. او به منظور مطالعات علمی برای حیوانات، نخستین باغ وحش بزرگ را ایجاد کرد. افراد زیادی مأمور جمع آوری حیوانات بودند و با دستور اسکندر، مأمورین او با افراد ارسطو، نهایت همکاری را داشتند.(125)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

معرفت شناسی ارسطو




«معرفت شناسی ارسطو» با اعتقاد بر اینکه «حصول علم برای انسان ممکن است»، آغاز می شود. او سوفسطائیان را ردّ می کند و مزیت انسان را بر موجودات دیگر همین می شمارد که بدون قصد انتفاع، طالب دانش و معرفت است(126). او از یک سو فهمید که «جدل» - که در میان سوفسطائیان رواج داشت و احیاناً مبنای تحقیقات افلاطون نیز بود - از آن جهت که آرای دیگران را در مورد اشیاء تحلیل می کند، نه اینکه به خود اشیاء بپردازد، حقایق یقینی نیستند بلکه قضایای شایعه می باشند، و از سوی دیگر، پی برد که اصول معینی وجود دارد که برای انسان شناخته شده است و نیاز به دلیل ندارد، عالی ترین این اصول «اصل امتناع تناقض» است(127). اینها و روش افلاطون مبنی بر تجزیه افکار و در جستجوی تعریف درست برای هر چیز بودن و استدلالهای سقراط که به صورت اساسی استنتاج یعنی «قیاس»انجام می شد و... باعث شد، او مطالعه نظری روی اصول استدلال داشته باشد و آنها را سازمان دهد و منطق را به عنوان یک علم جدا و مستقل، بنیان گذارد.(128)