«« فرهنگ قرآنی »»

[*شهید گمنام*]

مگر متقین، هدایت نیافته اند؟! پس چرا در سوره بقره می خوانیم: «هدیً للمتقین»؛ آیا این امر، تحصیل

حاصل نیست؟


در هدایت این افراد علاوه بر علیت فاعل، «قابلیت» قابل نیز شرط است. به همین جهت، خداوند متعال

می فرماید: «قرآن، هادی و راهنمای متقیان است»؛ یعنی در وجود انسان ها، ابتدائاً، اگر مرحله ای از تقوا

(پذیرش و تسلیم در مقابل حق) وجود نداشته باشد، محال است که انسان بتواند از هدایت کتاب های

آسمانی و دعوت انبیا بهره بگیرد. بنابراین، متقین دارای دو هدایت اند: هدایت نخستین که به خاطر

آن متقی شده اند و هدایت دوم که خداوند به پاس تقوایشان به ایشان کرامت کرده است.

[*شهید گمنام*]

چون هدایت دوم به برکت قرآن کریم صورت می گیرد، معلوم می شود که هدایت نخستین آنان پیش از

قرآن بوده و سبب آن هم سلامت فطرتشان می باشد. به بیان دیگر، قرآن کریم، برای کسانی مایه هدایت

است که از فطرت سالم و سلامت نفس برخوردار هستند. پس این نوع هدایت، تحصیل حاصل نخواهد بود؛

زیرا آنان پیش تر بهره مند از تقوای نسبی بوده اند و به وسیله قرآن، به مراتب و درجات بالاتری از تقوا

می رسند. افزون بر این، افراد در نیل به این مراتب، مختلف اند و هر کسی در جستجوی مراتب و درجات

بالاتری از تقوای خویش است.2

[*شهید گمنام*]

نظیر این موضوع، آیه ای از قرآن کریم است که درباره ایمان به عقاید اسلامی می فرماید:

«یا أیّها الَّذین آمنُوا أمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِه وَ الکِتبِ الّذی نَزَّلَ عَلی رَسُولِه وَ الکِتبِ الّذی أَنزَلَ مِن قَبلُ»؛3

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر و کتابی که بر پیامبرش فرو فرستاد و کتاب هایی که

پیش از این نازل کرده، ایمان بیاورید... .


ایمان نیز همچون تقوا دارای مراتب مختلفی است و مؤمنان هر یک در مرتبه ای از مراتب ایمان قرار دارند.

علامه طباطبایی (ره) می فرماید: «در این آیه، روی سخن به تمام مؤمنان است؛ مؤمنانی که اجمالاً به خدا

و پیامبر ایمان آورده، اما با جزئیات و تفاصیل معتقدات اسلامی آشنا نشده اند. اینجاست که خداوند فرمان

می دهد که مؤمنان واقعی باید به تمام انبیا و کتب آن ها و فرشتگان الهی... ایمان داشته باشند.

[*شهید گمنام*]

بنابراین، مراد از ایمان نخست، ایمان به طور اجمال و سربسته است و مراد از ایمان دوم، ایمان به تفاصیلی

است که در آیه بیان شده است.»4


به بیان دیگر، ایمان دارای درجاتی است و مؤمن، در هر مرتبه ای که باشد، باید تلاش کند تا خود را به مرتبه

بالاتری از ایمان برساند. دو آیه «وَ الّذینَ اهْتَدَوا زادَهُم هُدیً»5 و «لِیَزدادُوا إیماناً»6 نیز به همین مطلب دلالت

دارند.7


به طور کلی، آیاتی از این دست در قرآن کریم، توصیه به کسب درجات والاتر فضایلی چون ایمان و تقواست و

دلالت بر این امر دارند که اسلام پیروان خود را از رکود و بسنده نمودن به مرتبه ای از درجات و مقامات معنوی

و اخلاقی بر حذر داشته، همواره آنان را به رشد و پویایی و نیل به شناخت بیشتر در حوزه دین و عقیده دعوت

می کند.

[*شهید گمنام*]

الف) علت اهمیت بیت المقدس از نظر قرآن چیست؟ ب) با توجه به این که حضرت آدم (علیه السلام) کعبه

را بنا نهاد و قدمت تاریخی آن بیش از بیت المقدس است، چرا خداوند به پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)

امر کرد تا ابتدا به طرف بیت المقدس و سپس رو به کعبه نماز بخواند؟


الف) خداوند متعال درباره مسجدالاقصی می فرماید: «...الّذی بارَکْنا حَوْلَهُ...»؛8 آن [مسجدالاقصایی] که

پیرامون آن را برکت دادیم... .



برکت در این آیه، ممکن است برکات ظاهری باشد؛ چون بیت المقدس در منطقه ای سرسبز و خرم واقع

شده است و نیز ممکن است که مقصود برکات معنوی باشد؛ زیرا این سرزمین همواره کانون پیامبران بزرگ

خداوند و خاستگاه توحید و محل فرود آمدن فرشتگان وحی بوده و به همین خاطر، مقدس و مطهر از شرک

گردیده و اهمیت پیدا کرده است.9



ب) خداوند متعال می فرماید: «... وَ مَا جَعَلنا القِبلَةَ الّتی کُنتَ عَلَیها الاّ لِنَعْلَمَ مَن یَتَّبع الرَّسُولَ مِمَّن یَنقَلِبُ

عَلی عَقِبَیْهِ و إن کانَت لَکَبیرةً الاّ عَلی الّذینَ هَدَی اللّهُ...»؛10 و قبله ای که (چندی) بر آن بودی، مقرر نکردیم،

جز برای آن که کسی را که از پیامبر پیروی می کند، از آن کس که از عقیده خود برمی گردد، بازشناسیم؛ و

البته [این کار] جز بر کسانی که خدا هدایت[شان] کرده سخت گران بود... .

[*شهید گمنام*]

از این آیه استفاده می شود که مسجدالاقصی به طور موقت قبله مسلمانان بوده و خداوند متعال نیز آن را

یک آزمایش بزرگ برای مشخص شدن جایگاه مؤمنان و مشرکان قرار داده است؛ زیرا خانه کعبه در آن زمان،

کانون بت های مشرکان بود و مسلمانان طبق دستور خداوند، به طور موقت، به سوی بیت المقدس نماز

خواندند تا به این وسیله، صفوف خود را از مشرکان جدا کنند. مسلمانان بعد از هجرت به مدینه و تشکیل

حکومت و شناسایی مرزهای عقیدتی خویش به سوی کعبه، قدیمی ترین مرکز توحید و پر سابقه ترین

کانون انبیا، نماز گزاردند.11


بنابراین از آن جا که بیت المقدس و مسجدالاقصی کانون پیامبران الهی و خاستگاه توحید و محل فرود

آمدن فرشتگان وحی و مقدس و مطهر از شرک بود، مدتی قبله مسلمانان قرار گرفت و خانه کعبه نیز از

آن جا که قدیمی ترین مرکز توحید و کهن ترین خاستگاه پیامبران بزرگ الهی بود، پس از بیت المقدس و

برای همیشه، قبله مسلمانان جهان شد. این دو سرزمین مقدس، نسبت به سرزمین های دیگر، برتری

و فضیلت ویژه ای دارند و از اهمیت فراوانی برخوردار هستند و به طور طبیعی، انتخاب این دو مرکز برای

قرار گرفتن قبله، رجحان داشته و دارد.12

[*شهید گمنام*]

پی نوشت ها:


1ـ مطالب این بخش از مرکز فرهنگ و معارف قرآن اخذ شده است.



2ـ آیت الله ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 1، ص 67؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 1، ص 43.



3ـ نساء/ 136.



4ـ تفسیر المیزان، ج 5، ص 113.



5ـ محمد/ 17.



6ـ فتح/ 4.



7ـ تفسیر نور، ج 2، ص 471.



8ـ اسراء/ 1.



9ـ ر.ک: مرحوم طبرسی (ره)، مجمع البیان، انتشارات ناصر خسرو، ج 5 و 6، ص 611.



10ـ بقره/ 143.



11ـ ر.ک: تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، ج 1، ص 486.



12ـ ر.ک: همان.



مجله شمیم یاس آبان 1383، شماره 20

پایگاه اطلاع رسانی حوزه