"یک"ی که از "ده" بیشتر است!

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

"یک"ی که از "ده" بیشتر است!

یکی از منت‌های خداوند بر اهل ایمان این است که در روز حساب، وقتی میزان اعمال آدمیان را می‌سنجد به مومنان برابر هر عمل نیک، ده پاداش عطا می‌کند اما در مقابل هر عمل نکوهیده، تنها یک مجازات در نظر می‌گیرد. چنانکه می‌فرماید: مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَةِ فَلاَ یُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ(انعام/160)[ هر كس كار نیكى بیاورد، ده برابر آن [پاداش‏] خواهد داشت، و هر كس كار بدى بیاورد، جز مانند آن جزا نیابد و بر آنان ستم نرود.]
در ذیل این آیه شریفه، حدیثی از امام سجاد(علیه‌السلام) نقل شده که می‌فرماید:

واى بر كسى كه "یك"‌هاى او از "ده‌"هاى او پیشى گیرد.

روای می‌گوید به حضرتش عرض كردم: این چگونه ممکن است؟ فرمود: آیا نشنیده‌اى كه خداوند در قرآن می‌فرماید: من جاء باحسنة فله عشر امثالها و من جاء بالسیئة فلا یجزى الا مثلها(انعام/160)؟ بنابراین، یك كار نیك را كه مسلمان انجام دهد، براى او ده پاداش نوشته می‌شود، و اگر یك كار بد انجام دهد، براى او یك كیفر نوشته می‌شود، پس پناه می‌بریم به خدا از كسى كه در یك روز ده گناه مرتكب شود، ولى یك كار نیك نداشته باشد، تا در نتیجه نیكی‌هاى او بر بدی‌هایش پیشى گیرد(1)
این اجر و جزا نسبت به مومنان وعده و نسبت به كافران وعید است و تفاوت وعده و وعید آن است كه خداوند هرگز خلف وعده نمی‏كند؛ امّا خلف وعید ممكن است؛ یعنی گاهی درباره بعضی به وعید عمل نكند؛ یا از شدّت آن بكاهد، هرچند اصل عذاب فی‏الجمله قطعی و یقینی است.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

«توفیه اجر» برای مومنان به كار می‏رود؛ بدین معنا كه از پاداش آنان چیزی كاسته نمی‏شود؛ امّا «جزای وفاق» درباره كافران و تبهكاران به كار رفته است و قرآن كریم درباره عذاب جهنّمیان می‏فرماید: "جَزاءً وِفاقا" (نبا/26)؛ یعنی جزا موافق و به اندازه عمل آن‏هاست نه بیشتر. جزای بهشتیان همواره با عمل آنان هموزن نیست، بلكه می‏تواند موافق عمل یا بیشتر از آن باشد: "فَیُوَفّیهِم اُجورَهُم ویَزیدُهُم مِن فَضلِه"(نساء/173)، بنابراین تحدیدهای قرآنی درباره پاداش پرهیزگاران، نفی اقل است نه نفی اكثر؛ یعنی كمتر از عملی كه انجام داده‏اند، پاداش نمی‏گیرند؛ امّا شاید به آنان جزای بیشتری داده شود، چنان‏كه تحدید قرآن درباره كیفر تبهكاران، نفی اكثر است نه نفی اقل؛ یعنی كیفر بیش از گناه نیست؛ نه اینكه كمتر از آن نباشد، چون ممكن است بخشی از آن بخشوده شود.(2)
یک منطق دیگری در قرآن هست که خیلی لطیف و عالی است و آن این است: «و من یقترف حسنة نزد له فیها‌ حسنا» (شوری/23) (این خیلی عجیب است!) اگر کسی کار نیک و زیبا بکند ما به زیبایی کارش می‌افزاییم، یعنی ما گریم و پرداختش می‌کنیم. وقتی کار در مسیر خلقت و رضای الهی قرار بگیرد این‌ چنین است. شما کاری را در مسیر رضای الهی انجام بدهید، بسا هست این کار شما معایب و نواقصی دارد، اما خدا به فضل و لطف خودش آن معایب و نواقص را برطرف می‌کند و زشتی‌های عمل شما را از بین می‌برد و تبدیل به زیبایی می‌کند. خدا نسبت به کار نیک مشاطه‌گری می‌کند، بدی‌هایش را می‌پوشاند و به جایش خوبی می‌آورد. پس این دو مطلب است: یکی اینکه یک کار خوب که انسان می‌کند خدا آن را ده تا کار خوب حساب می‌کند. این، جنبه کمیت کار است، یعنی لطف الهی بر کمیتش می‌افزاید. یکی هم جنبه کیفیت کار است که انسان یک کار نیمه زیبا انجام می‌دهد، بعد می‌بیند خدا تمام زیبا به او تحویل می‌دهد. این‌ها همه فرع بر این است که انسان به آن نورهدایتی که سراسر عالم را گرفته است روشن‌ باشد، کور و تیره و گمراه نباشد.(3)
اجر و جزا نسبت به مومنان وعده و نسبت به كافران وعید است و تفاوت وعده و وعید آن است كه خداوند هرگز خلف وعده نمی‏كند؛ امّا خلف وعید ممكن است

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

اگر كسی ده تا گناه كرد باید لااقل یك دانه ثواب كرده باشد یك دانه طاعت مقبوله داشته باشد كه این یك دانه طاعت مقبوله ده تا پاداش دارد آن ده تا گناه هم ده تا كیفر اینها مساوی هم‌اند و آن‌گاه ?مُرْجَوْنَ لأَمْرِ اللّهِ? اند اینها كسانی‌اند كه ?خَلَطُوا عَمَلاً صالِحًا وَ آخَرَ سَیِّئًا? ولی اگر كسی ده تا گناه بكند و یك دانه ثواب هم نداشته باشد وای به حال او آدم ده گناهش مفروغ عنه است مسلم است كه دارد در مدت عمر اما یك طاعت مقبوله را احراز ندارد كه یك عملی واجد همه? شرایط فاقد همه? موانع با اخلاص و حضور قلب انجام داده باشد لذا فرمودند: «ویل لمن غلبت آحاده اعشاره» از وجود مبارك امام سجاد‌(سلام الله علیه) اصلاً یك روایتی به این مضمون آمده است چون اهل‌بیت‌(علیهم السّلام) این بیان را داشتند مخصوصاً امام سجاد‌(سلام الله علیه) به صورت صریح این روایت را به شاگردانش آموخت و اصل سخنان امام سجاد‌(سلام الله علیه) از پیغمبر‌(صلّی الله علیه و آله و سلّم) است لذا برخی از صحابه آن حضرت مثل اباذر هم این را در جلسات به دوستانشان می‌گفتند: «ویل لمن غلبت آحاده اعشاره» این از اباذر هم نقل شده است اما آن روایتی كه هست از وجود مبارك امام سجاد‌(سلام الله علیه) است. « اگر كسی ده تا گناه كرد باید لااقل یك دانه ثواب كرده باشد یك دانه طاعت مقبوله داشته باشد كه این یك دانه طاعت مقبوله ده تا پاداش دارد آن ده تا گناه هم ده تا كیفر اینها مساوی هم‌اند و آن‌گاه ﴿مُرْجَوْنَ لأَمْرِ اللّهِ﴾ اند اینها كسانی‌اند كه ﴿خَلَطُوا عَمَلاً صالِحًا وَ آخَرَ سَیِّئًا﴾ ولی اگر كسی ده تا گناه بكند و یك دانه ثواب هم نداشته باشد وای به حال او!»(4)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

پی‌نوشت‌ها

1. معانى الاخبار، شیخ صدوق، ص 73.
2. تسنیم، جوادی آملی، ج 16، ص 516.
3. آشنایى با قرآن، شهید مطهری، ج ۴.
4. درس تفسیر آیت الله جوادی آملی