آن مرد آسمانی، خاطره هائی از زندگی فیلسوف بزرگ قرن ،آیة الله علامه طباطبائی (ره )

[ملکوت* گامی تارهایی *]

قدردانی

زوجه ای پارسا، فرزانه و البته همراه و غم خوار در امور، موجودیتی نیست که علامه به داشتن آن آگاه و در رعایت آن کوشا نباشد. عبدالباقی فرزند ارشد علامه در این رابطه می گوید(40):
علامه در خانه خیلی مهربان و بی اذیت و بدون دستور بودند و هر وقت به هر چیزی مثل چای و مانند آن نیاز داشتند، خودشان می رفتند و می آوردند و چه بسا هنگامی که عیال و یا یکی از اولادشان وارد اطاق می شدند، ایشان در جلوی پای آنها تمام قامت بر می خاست، این قدر خلیق و مؤدب بود. بارها اظهار می داشتند که عمده ی موفقیت هایش را مدیون همسرش بوده است.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

همسرفداکار(41)

همسر علامه بانویی مؤمن و از خاندان اهل بیت عصمت و طهارت و از بنات اعمام(42) علامه طباطبایی، یعنی دختر مرحوم آیت الله میرزا مهدی آقای تبریزی بود. نامبرده (ابو الزوجه ی علامه) همراه با پنج برادر خود همه از علما و از فرزندان مرحوم آیت الله حاج میرزا یوسف تبریزی بوده اند.
در مورد فداکاری های این بانو، علامه فرموده است:
خانم به حدی به من کمک می کند که گاه من اطلاع از قبای خود ندارم، به این معنی که می رود پارچه ای انتخاب می کند و می خرد و می دوزد و برای پوشیدن در اختیار من می گذارد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

و نیز در جای دیگر چنین می گوید:
او هنگامی که من فکر می کردم و یا می نوشتم، با من حرف نمی زد تا رشته ی افکارم از هم گسسته نشود، و برای این که خسته نشوم، رأس هر ساعت در اطاق مرا باز می کرد و چای می گذاشت و سراغ کار خود می رفت.
استاد سید صدرالدین حائری شیرازی که از شاگردان نزدیک علامه است، نقل کرده که روزی همسر استادم می گفت: هنوز هم بین من و ایشان تعارفات مرسوم وجود دارد و حضرت علامه تا کنون با تعبیر سبکی نام مرا نبرده و هرگز اسم مرا به تنهایی نمی برد.
بی جهت نیست که علامه در مرگ چنین همسر فداکار و همدلی اشک می ریزد، و ناله سر می دهد و بعد از فوت او می گوید:
وقتی این بانو از دنیا رفت، زندگی من زیر و رو شد.
آیت الله ابراهیم امینی گفته اند: وقتی استاد در فقد همسر می گریست، عرض کردم ما باید درس صبر را از شما بیاموزیم، چرا بی تابی می کنید؟ فرمود:
او بسیار مهربان و فداکار بود و اگر همراهی های ایشان نبود، من موفق به نوشتن و تدریس نمی شدم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

ساده زیستی




اعتدال و میانه روی

دختر علامه می گوید:(43)
از همان اول وضع زندگی ما عادی و شاید هم پایین تر از آن بود. پدرم حدود یک سال و نیم بعد از ازدواج به نجف رفتند و در مدت یازده سالی که در آن جا اقامت داشتند، زندگی شان یک زندگی طلبگی بود. ضمن آن که در این مدت یازده سال که در نجف به سر می بردند، هشت فرزندشان پس از تولد از بین رفتند و پدرم برای ملاحظه مادرم کوچکترین اظهار ناراحتی نمی کردند و مادرم نیز به خاطر پدرم حرفی نمی زد.
ایشان با وجودی که مقید بودند همسر و فرزندانشان در راحتی باشند، ولی به هیچ وجه از تجملات خوششان نمی آمد در خوردن غذا، در عین تمیزی جانب اختصار را رعایت می کردند. هر چند انواع غذا بر سر سفره ای بود، به خوردن یک نوع غذا اکتفا می کردند. پس از بازگشت از نجف حدود ده سال در تبریز بودند، ولی ایشان می گفتند زندگی ما در آن جا به خاطر آب و هوای تبریز بسیار بهتر از قم بود، ضمن اینکه نزدیکان و اقواممان نیز در تبریز بودند و با همه این ها اسباب و وسایل را فروخته عازم قم شدند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

زندگی ساده

آیت الله مصباح یزدی که امروزه از چهره های شناخته شده ی حوزه ی علمیه ی قم است، درباره ی روش زیستن علامه چه زیبا می گوید و چه نافذ پرده از شمای زیستی بر می دارد که در آن عشق به معبود حرف اول را می زند(44)
قیافه یک روحانیی که تازه از روستا (شاد آباد تبریز) به شهر آمده در ذهن خود مجسم کنید با یک عمامه کرباسی سرمه ای رنگ، چنین شخصی مدعی انقلابی در حوزه است! چه اندازه امکانات مادی در اختیار دارد؟ نشانی اش یک خانه دو اتاقی است که آن را به ماهی هشتاد تومان اجاره کرده است.
فرزند برومند آن مرد (علامه) در این جا حضور دارد و به خاطر دارد که در چه خانه ی کوچک و محقری بزرگ شده است، خانه ای که حتی نمی توانست دوستانش را در آن جا پذیرایی کند، چون از نظر امکانات بسیار محدود بود. اوایل آشنایی با استاد از رفتارشان خیلی تعجب می کردم، گاهی مجبور می شدم برای جواب گرفتن از سؤالی که برایم پیش می آمد، خدمت استاد در منزلشان شرفیاب شوم، ایشان در حالی که به جلوی در منزل آمده و دو دست خود را بر دو طرف در گذاشته و سرشان بیرون بود، به سؤال من گوش می دادند و پاسخ می گفتند.
گاهی این سؤال برایم مطرح می شد که چرا استاد نمی خواهند که من به داخل منزل بروم؟ بعدها که آشنایی من با استاد بیشتر شد و گاهی اتفاق می افتاد که بتوانم به داخل منزلشان بروم، آن وقت متوجه ی موضوع شدم که چرا استاد تعارف نمی کرده است. خود ایشان می فرمود:
اگر من کار کنم و روزی سه تومان مزد بگیرم، برای من گواراتر است از این که به خانه ی کسی بروم و اظهار حاجتی کنم و وابستگی با شخصیتی پیدا کنم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مدت ها زندگی استاد از راه حق التألیف کتابهای شان اداره می شد، مبالغ هنگفتی مقروض بودند؛ و نزدیکان ایشان حتی دامادشان - مرحوم شهید قدوسی (رضوان الله علیه) - اطلاع نداشت که با آن وضع مادی و با آن امکانات بسیار محدود و با وضع غربت و ناشناختگی، می خواهد تحولی را در فرهنگ کشور و جهان اسلام ایجاد کند.
علامه طباطبایی به مشکلات کار کاملاً آگاهی داشت و می دانست در راهی که پیش گرفته است، چه ناهمواری ها و پیچ و خم هایی وجود دارد، ولی تنها با اتکا به خداوند و لاغیر، به این مشکلات فایق آمد و بار دیگر، خدا به مردم جهان نشان داد که کسانی که تنها به امید او و تنها با اتکا به او و برای جلب رضایت او کاری را شروع کنند، خداوند آن ها را موفق خواهد کرد، نهال کوچک آنها را درختی تنومند می کند و شاخه های ضعیفش را قوی می کند، کمک های غیبی به آنها ارزانی می دارد، از الهامات و اشراقات به آنها دریغ نمی ورزد - و چنین کرد!
ابتدا اگر کسی به قیافه ی علامه طباطبایی و وضع کار او می نگریست، کارش را کوچک، کم اهمیت، کم بازده و نافرجام می پنداشت، ولی طولی نکشید که خدا او را بوسیله ی شاگردانی، نظیر شهید مطهری کمک کرد. گرد آمدن چنین شاگردانی استاد بزرگوار را دلگرم می کرد و به تعلیم و تربیت آنها همت گماشت، از هیچ زحمتی در راه پرورش آنها خودداری نکرد، آنها را مثل چشمان خودش دوست می داشت، به قدری نسبت به شاگردانش مهربان بود که می توان گفت کمتر پدری نسبت به فرزندان خون چنان محبتی دارد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

عبادت و نیایش



سحر خیزان

دختر علامه از سیره ی عبادت شبانه ی خانواده می گوید و دل را به جایی می برد که در آن نور منزل گرفته است(45):
مادرم می گفت: در عرض چند سالی که در نجف بودم، من همه شب ساعت را کوک می کردم و خودم بیدار می شدم تا حاج آقا (علامه) را برای نماز شب بیدار کنم، حاج آقا بعد از وضو گرفتن و نماز شب خواندن نمی خوابیدند، می گفتند:
بین دو نماز (نماز شب و نماز صبح) نباید خوابید.
در این فاصله ایشان و برادرشان (سید محمد حسن الهی)، که هم درسشان بودند، می نشستند و با هم تمرین خط درشت می کردند و بعد از نماز صبح هم به مباحثه می پرداختند و من هم برای این که کسل و خسته نشوند، چای برایشان درست می کردم، بعد از یک ساعت هم، که وقت صبحانه خوردن بود، آن را هم فراهم می کردم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مرد آسمانی

استاد علامه طباطبایی آن قدر به عبادت مقید بود که در اواخر عمر که قدرت ایستادن برایشان میسر نبود، با این وصف حاضر نبود که نماز را به صورت نشسته بخواند.
یکی از شاگردانش می گوید:(46) همواره سعی می کردند که تا حد امکان نماز را به حالت ایستاده اقامه کنند و من پشت سر ایشان مراقب بودم که زمین نخورند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

تا صبح

مرد بحث و فحص، ولی در ضمن آن عبادت بود. دکتر احمد احمدی از احیای لیالی رمضان می گوید:(47)
تمام لیالی ماه رمضان را تا صبح بیدار و مشغول عبادت و نوشتن بود، و بعد از عبادت سحر، از هنگام طلوع آفتاب تا ظهر به استراحت می پرداخت.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

استاد و راهنما



اولین پیام آشنا

علامه، از آشنایی با استاد ارجمندش مرحوم قاضی (رضی الله علیه) می گوید:(48)
هنگامی که در نجف اشرف به درس و بحث اشتغال داشتم یکی از روزها مرحوم قاضی به من برخورد کرد و بدون مقدمه گفت: اگر طالب دنیایی، نماز شب و اگر طالب آخرتی، نماز شب! همین دیدار و گفت و گوی کوتاه منشأ آشنایی من با استاد شد و به قول حافظ شیرازی:
دولت آن است که بی خون دل آید به کنار.
علامه می فرماید:
قبل از آن که به محضر وی بار یابم، خود را از کتب فلسفی و آثار معقول بی نیاز می دیدم و پیش خود می گفتم: اگر مرحوم ملاصدرا هم بیاید، مطلبی فوق آن چه من فهمیده ام، عرضه نخواهد کرد، ولی پس از بهره مند شدن از فیوضات ربانی این استاد بزرگوار یک باره احساس کردم که گویا تاکنون از حکمت و فلسفه چیزی عایدم نشده و از اسفار حتی یک کلمه هم نفهمیده ام!