گرزه مار،،،خطرناکترین افعی ایران
نام علمی : Vipera lebetina obtusa
نام انگلیسی: West-Asian blunt-nosed viper
نام فارسی: گرزه مار
پراکندگی در ایران
دیگر نامهای مرسوم
(افعي گل گز ، افعي خاتوني ، افعي داوودي ، افعي سياه ، افعي سليماني )
مشخصات :گردن كاملا مشخص ، سر مثلثي شكل با پولكهاي ريز ، مردمك چشم عمودي ، پوزه گرد و پولك رسترال متصل به دو يا سه عدد پولك ، بين فاصله دو چشم 8 تا 12 پولك ،دور چشم 13 تا 19 پولك ، بين چشم و لب بالا 2 يا 3 پولك ، سطح پشتي تيغه دار و در 23 يا 25 يا 27 رديف و سطح زيرين دم 32 تا 54 عدد ، پولك مخرجي منفرد .
رنگ بدن متفاوت و بيشتر به رنگ خاكستري روشن يا تيره يا نقره اي متمايل به سياه ، ساده و يكنواخت يا با خالهاي متفاوت ، خالها گاهي به شكل دايره‌هاي ناقص يا كامل متمايل به قرمز آجري يا زرد زيتوني همراه با خالهاي كوچك تيره ،داراي خط پهن قهوه اي تيره در دو طرف گردن و به سمت قسمت خلفي چشم ممتد ، سطح پشتي بعضي نمونه‌ها به رنگ قهوه اي روشن يا خاكستري با خطوط قهوه اي تيره و لكه‌هاي قرمز آجري ، امتداد اين نقوش از ناحيه گردن تا انتهاي دم ، سطح شكمي سفيد يا زرد روشن و گاهي با خالهاي سياه و سفيد .
حداكثر طول 168 سانتيمتر ، دم 20 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها ،موشها ، گنجشكها و تخم پرندگان .
زاد و ولد : تا 35 تخم در تابستان و اغلب تخمها حاوي نوزاد است .
زيستگاه : كوهستانها ، لاي سنگها و بوته‌ها ، تپه ماهورها ، علفزارها .
انتشار جغرافيايي : قبرس ، جزاير درياي مديترانه ، شمال آفريقا ، خاورميانه ، كشمير ، افغانستان ، بلوچستان ، زير گونه (Obtusa) ابتوزا از ناحيه قفقاز تا لبنان ، شوروي سابق (داغستان ، مناطق مجاور قفقاز) تركيه ، عراق ، ايران ، پاكستان و شمال هند انتشار دارد .
پراكندگي : استانهاي آذربايجان شرقي و غربي ، اردبيل ، زنجان ، مركزي ، تهران ، كردستان ، همدان ، لرستان ، كرمانشاهان ، خوزستان ، اصفهان ، فارس ،گيلان ، مازندران ، گلستان ، خراسان ، سمنان ، قزوين ، قم .
رنگ بدن گرزه مار معمولا متفاوت است و بیشتر به رنگ خاكستری روشن یا تیره یا نقره ای متمایل به سیاه بوده، و به لحاظ طرح روی بدن هم نمی‌توان به طور ثابت نظر داد چرا که این مار ممکن است در برخی موارد به صورت ساده و یكنواخت یا با خالهای متفاوت دیده بشود.
خالهای گرزه مار گاهی به شكل دایره‌های ناقص یا كامل با رنگ‌های متمایل به قرمز آجری یا زرد زیتونی همراه با خالهای كوچك تیره هستند.
در این موارد در دو طرف گردن و به سمت قسمت خلفی چشم خطی پهن و قهوه ای وجود دارد، سطح پشتی بعضی نمونه‌ها به رنگ قهوه ای روشن یا خاكستری با خطوط قهوه ای تیره و لكه‌های قرمز آجری است.در هر صورت آن چه که مشخص است قبل از آن که به محدوده خطر نزدیک بشوید بهتر است به جای کنجکاوی و شناسایی نوع آن محل را ترک کنید. البته خوب است بدانید که این مارها از مارمولكها،موشها، گنجشكها و تخم پرندگان تغذیه می‌کنند و در نتیجه به طور طبیعی دشمن و یا شکارچی انسان به شمار نمی‌آیند.
با این حال نباید روی رفتار منطقی مارها حساب کنید و بهتر است فاصله خود را با زیستگاه آنها حفظ کنید. یک نکته را هم به عنوان اطلاعات عمومی به معلوماتتان اضافه کنید؛ مارها اصولأ با اشخاص انس یا آشنائی پیدا نمی‌کنند و هر وقت احساس ترس کنند، حمله می‌کنند. برخی از انواع مارها معمولأ حالت غیر طبیعی دارند یا عصبانی هستند و از این رو بی جهت و بدون هدف مشخص طرف مقابل را مورد حمله قرار می‌دهند. بعضی از انواع مار مانند مار شاخ دار از این گونه هستند.
مشخصات گزیدگی و سم گرزه مار
حجم مار، سن، مقدار تزریق سم و عمق جراحت ناشی از نیش مار، قدرت كشندگی سم، محل تزریق سم در بدن همگی می‌توانند خطر گزیدگی را افزایش داده یا کم کنند. با این حال در اغلب مواقع مقدار سم نوزادان مارهای سمی برای کشتن یک فرد بالغ کافی است و البته گاهی مقدار تزریق سم به شکار کمتر از توان واقعی گزنده است. این مورد به بلندی و کوتاهی دندان سمی مار هم بستگی دارد. گزش‌های خطرناك در ایران اكثرا مربوط به گروه افعی‌ها و مخصوصاً گزش گرزه مار یا افعی شاخدار است. علائم بالینی این مارها معمولاً حدود 15 دقیقه یا كمی بیشتر پس از گزش ظاهر می‌شوند. نشانی‌ها غالباً با درد، تورم، تشنگی، تهوع و گاهی اسهال همراه هستند. تورم در ناحیه گزش به سرعت پیشرفت می‌كند و غدد لنفاوی مربوطه بزرگ و حساس می‌شود. كاهش فشار خون و افزایش تپش قلب می‌تواند مقدمه ای برای یك شوك قریب الوقوع باشد.یادتان باشد که زنگوله کوچکی به کوله‌پشتی و یا کمر خود ببندید تا مارها را از ورودتان با خبر کند، یا سوت بزنید و آواز بخوانید؛ با سر و صدا کردن باعث فرار مارها از مسیر پیش رویتان شوید و مراقب باشید وارد حریم لانه مارها نشوید
از سر راه مار بروید کنار
تذکر یک نکته خیلی لازم است؛ اگر متوجه ماری در نزدیکی دوستتان شدید، اول دوستتان را به سوی خود صدا کنید و بعد از دور شدن از منطقه‌ی خطر، او را از وجود مار آگاه کنید.
یادتان باشد که زنگوله کوچکی به کوله‌پشتی و یا کمر خود ببندید تا مارها را از ورودتان با خبر کند، یا سوت بزنید و آواز بخوانید؛ با سر و صدا کردن باعث فرار مارها از مسیر پیش رویتان شوید و مراقب باشید وارد حریم لانه مارها نشوید.
اگر در شب قصد پیاده‌روی دارید،
از چراغ قوه استفاده کنید و جلوی پای خود را به دقت نگاه کنید چون مارها برای شکار زمان تاریکی و خنکای شب را انتخاب می‌کنند.
هرگز دمپایی نپوشید و از پوتین به جای کفش استفاده کنید و از جوراب‌های زخیم و بلند (تا زیر زانو) استفاده کنید.
موقع رفتن در بین علف‌های بلند با دقت زیر پای خود را نگاه کنید و حتماً هنگام راه رفتن از یک چوب دستی یا یک عصا یا باتون کوه‌نوردی استفاده نمایید و با کشیدن عصا به زمین و ضربه‌زدن به سنگها و یا شاخه‌های جلوی پای‌تان، مار را از حضور خود آگاه کنید.
اگر با مار مواجه شدید، سر به سرش نگذارید و تحریکش نکنید. سعی نکنید مار را با دست بگیرید، بلکه از وسایلی مثل چوب مارگیری استفاده کنید.
هیچ‌وقت کوله‌پشتی خود را با در باز روی زمین رها نکنید بلکه آن را درون کوله‌پشتی قرار دهید.هنگام پوشیدن کفش دقت کنید که چیزی داخل آن نباشد.
صبح زود هم وقت خوبی برای روبرو شدن با مارها است.
مارها در حالی که از خنکای سحر بی‌حال می‌شوند برای گرم شدن خود را به مکان‌هایی که بعد از طلوع آفتاب‌گیر هستند، می‌کشانند؛ پس مراقب جاهای گرم باشید.
این مار بیشتر هنگام غروب یا طلوع آفتاب فعالیت می کند، در طول روز به ویژه فصل پاییز برای حمام آفتاب روی سنگ ها و حاشیة بوته ها چنبره می زند.
همین طور ممکن است در اواسط شب نیز از مخفیگاه خود خارج شود.
روزهای گرم تابستان در جاهای خنک استراحت می کند.
به طور کلی گرزه مار به خوبی با شرایط مختلف طبیعی سازگاری دارد.
با این وجود در گرمای بسیار زیاد سست و کرخت می شود، به همین دلیل در روزهای بسیار گرم تابستان معمولاً کمتر به فعالیت می پردازد و بیشتر در سایه ها، حفره های زیر زمینی، درون حفره‌های درختان، بناهای زیرزمینی، کانال ها و زیر پل های کوچک، زیرزمین خانه ها، قنات ها، چاه‌ها، آب انبارها و غیره به سر می برد.
در چنین مواقعی برای کاهش دمای بدن، خوابیدن در مجاورت آب ها را ترجیح می دهد.
از همین روست که کشاورزان در فصل تابستان در کنار کانال ها و مجاری آب رسانی اغلب با گرزه مار مواجه می‌شوند.
دلیل دیگری که این مار در کنار آب ها زیاد دیده می شود، این است که به مقدار زیادی آب می نوشد.
گرزه مار در روز به چند نوبت نوشیدن آب نیاز دارد؛ البته به معنی این نیست که اگر آب نباشد به سرعت تلف می شود و ممکن است در عرض چند روز بمیرد،
بلکه اگر تا چندین ماه هم آّب در دسترس نباشد، زنده می‌ماند.
با این حال برای یافتن آب جستجوی زیاد می کند. این علاقه گرزه مار به آب و بسیار دیده شدن آن در کنار آب باعث شده که این باور در برخی از مردم به ویژه در کشور ارمنستان و گرجستان و نیز برخی از روستاهای ایران به وجود بیاید که گرزه مار نگهبان آب است و هر جا آب به صورت چشمه، برکه یا چاه و قنات هست گرزه ماری به نگهبانی آن نشسته است و اگر آن آب را آلوده کنیم یا آن را هدر دهیم ممکن است توسط گرزه مار مجازات شویم.
گرزه مار در گرمای روزهای داغ تابستانی تنبل و کرخت است و برای همین ممکن است در شکار کردن سستی کند و برخی مواقع دیده می شود که طعمه ای در نزدیکی مار جولان می دهد ولی حوصله این که به طعمه حمله کند را ندارد؛ در عوض شب ها که خنک تر است به شکار می پردازد.
به طور کلی گرزه مار در فصل های بهار و پاییز فعال تر و در فصل تابستان و به ویژه روزهای داغ بیشتر اوقات روز را خواب است و در عوض شب ها یا اوایل صبح یا غروب به فعالیت می پردازد. زمستان ها نیز تمامی روزهای سرد را در خواب زمستانی سپری می‌کند.
گرزه مار برای فرار از گرما گاهی به درون خانه ها یا اصطبل و طویله ها پناه می برد. معمولاً به زیرزمین خانه‌ها هم پناهنده می‌شود و در قسمت خنک آن استراحت می کند.
از آن جایی که در زیرزمین خانه ها موش های فراوانی وجود دارد و این که جایی امن و کم رفت و آمد به نظر می رسد، دیگر قصد ترک آن جا را نخواهد داشت و ماندگار می شود تا زمانی که انسانی متوجه وجود آن در زیرزمین خانه خود شود؛ در این صورت نه فقط آرزوهای گرزه مار به باد خواهد رفت بلکه روزگاری سیاه در انتظار مار بیچاره است؛ طوری که حتی فنگ های سمی اش که این همه به آنها افتخار می کرد، برایش چاره ساز نخواهد بود.
https://www.uplooder.net/img/image/56/3f26165b8cfa69c27a6c2bd8d2b66fb3/3___hasan_ali_ebrahimi_said_930509.jpg
https://www.uplooder.net/img/image/99/556301b31b5bcb35be9caa9fd5731e17/7___-______________________________________2.jpg
نقل قول
