آیه های نامدار

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

172. آیه وفاء بالعقود

نخسین آیه مائده 5 را که بر لزوم وفا به پیامان ها عقود تأکید کرده، آیه آیه وفاء بالعقود گفته اند(573): یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود؛ای کسانی که ایمان آورده اید! به قراردادهای خود وفا کنید. این آیه دلیل بر وجوب وفا به پیمان هایی است که افراد انسان با یکدیگر یا با خدا می بندند، بنابراین، همه پیمان های الهی و انسانی و پیمان های سیاسی، اقتصادی، اجتماع، تجاری، زناشویی و مانند آن را دربر می گیرد و به همه جنبه های زندگی انسان، اعم از عقیده و عمل، ناظر است؛ از پیمان ای فطری و توحیدی گرفته تا پیمانهایی که مردم برای مسائل گوناگون زندگی با هم می بندند(574).
فقیهان بر لازم الاجرا بودن همه پیمان ها و معاهده ها در سرتاسر فقه، به این آیه استدلال کرده اند(575).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

173. آیه ولایت

آیه 55 مائده 5 به آیه ولایت شهرت یافته است(576). در این آیه آمده است: ولی شما فقط خدا، پیامبر و مؤنمانی هستند که نماز را به پاداشته ودر رکوع زکات می دهند: انما ولیکم الله و رسوله و الذنی آمنوا الذین یقیمون الصلاه و یؤتون الزکاه و هم راکعون؛ ولی شما، فقط خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده اند؛ همان کسانی که نماز به پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.
بر اساس روایت فراوان نقلی شده از راه های گوناگون در منابع شیعه و اهل سنت، این آیه در شأن امام علی (علیه السلام) نازل شده است. بر پایه این روایات، با اندک تفاتی در نقل برخی از آنها، مستمندی وارد مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شد و کمک خواست؛ ولی کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به آسان بلند کر وگفت: خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسولتو تقاضای کمک کردم؛ اما کسی چیزی به من نداد. در مین حال، علی (علیه السلام) که در رکوع بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد فقیر نزدیک آمدو انگشتر را از دست حضرت بیرون آورد. در اینجا این آیه نازل شد(577).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

در ادامه روایتی دیگر از همین شأن نزول آمده است: در آن هنگام، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)؛ حال نماز و شاهد این ماجرا بود، از این رو پس از نماز، سر به سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! برادرم موسی از تو خواست که روح او را گسترده و کارها را بر او آسان کنی و گره از زبانش بگشایی تامردم گفتارش را ادراک کنند و نیز تقاضا کدر برادرش هارون را وزیر و یاورش قرار دهی و با او بر نیرویش بیفزایی ودر کارهایش شریک سازی. خداوندا! من محمد، پیامبر و بر گزیده توام. سینه مرا گشاده و کارها را بر من آسان ساز. از خاندانم، علی (علیه السلام) را وزیر من قرار ده تا پشتم با او قوی و محکم شود. هنوز دعای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پایان نیافته بود که جبرئیل آیه ولایت را فرود آورد(578).
این حادثه و شأن نزول را جمله ای از صحابه، مانند حضرت امام علی (علیه السلام)(579)، عبدالله بن عباس(580)، ابو رافع مدنی(581)، عمار بن یاسر(582)، ابوذر غفاری(583)، انس بن مالک(584) و مقداد! اسود(585)، و از تابهان نیز مسلمه بن کهیل(586)، عتبه بن ابی حکیم(587) سدی(588) و مجاهد(589) نقل کرده اند. در کتاب غایه المرام، در این باره تعداد 24 حدیث از اهل تسنن و 19 حدیث از شیعه نل شده است(590).
به هر روی، شیعه تر دیدی ندارد که این آیه درباره امام علی (علیه السلام) فرود آمده است. شهرت این روایات نزد اهل سنت نیز به حدی است که متکلم معروف اهل سنت، قاضی ایجی در کتاب مواقف تصریح کرده است که مفسران بر نزول این آیه در شأن علی (علیه السلام) اجماع دارند(591) جرجانی در شرح مواقف(592)، سعد الدین تفتازان در شرح مقاصد(593) و قوشچی در شرح تجرید(594) نیز به این اجماع اعتراف دارند. محدثان بزرگی از اهل ست در اعصار گوناگون، مانند حافظ عبدالرزاق صنعانی (شیخ بخاری)، حافظ عبدبن حمید، حافظ رزین بن معاویه، حافظ نسائی (مؤلف سنن نسائی)، حافظ محمد بن جریر طبری، ابن ابی حاتم، ابن عساکر، ابوبکربن مردویه، ابو القاسم طبرانی، خطیب بغدادی، هیثمی، ابن جوزی، محب طبری، جلال الدین سیوطی و متقی هندی، این روایت را در کتابهایشان آورده اند(595). آلوسی هم گفته است: بیشتر اخباریان بر آن اند که این آی در شأن امام علی (علیه السلام) نازل شده است(596). شهرت این خبر به حدی بوده که حسان بن ثابت، شاعر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز این منقبت علی (علیه السلام) را به نظم آورده است:
فانت الذی اعطیت اذ کنت راکعا - زکاه فدتک النفس یا خیر راکع
فانزل فیک الله خیر ولایه - و اثبتها اثنی کتاب الشرایع (597)
نقل های پر شمار این روایت از راه های گوناگون، به خوبی سستی سخن ابن تیمیه را آشکار می سازد که ادعا کرده یان روایت از جعلیات است(598).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شیعه با این آیه بر جانشینی و ولایت امیر مؤمنان، علی (علیه السلام) استدلال کرده است(599) و حتی برخی آن را قوی ترین دلیل بر امامت حضرت دانسته اند(600). استدلال بر این آیه که با انما آغاز شده اکه به تصریح لغویان، بر حصر دلالت دارد(601)، چنین است: کلمه ولی، به تصریح لغویان، از ولی و ولایت مشتق و به معنای سرپرست و صاحب اختیار است. ابن منظور در تعریف ویل می گوید: ولی یتیم، کسی است که عهده دار کار یتیم است و به امور او قیام می کند و ولی زن کسی است که سرپرستی عقد ازدواج او را بر عهده دارد(602). فیومی نیز می گوید: ولی شخص، کسی است که به امر او قیام کند واز همین قبیل است، آیه الله ولی الذین آمنوا، بنابراین، معنای ولایت، همان سرپرستی و عهده دار بودن کار دیگران است و دوست، همسایه، هم پیمان، پدر، خدا و پیامبررا که ولی می گویند نیز به لحاظ وجود این معنا اولیت در قیام به امور در آن است.
مؤید این سخن که مقصود از ولایتتت در این آیه، همان سرپرستی است، آن است که ولایت، به صورت مفرد وبایک تعبیر، به خدا، پیامبر و مؤمنانی که...، نسبت داده شده و در همه به یکی معناست و همان ولایت به معنای سرپرستی را که خداوند الله ولی الذین آمنوا(603) و پیامبر النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم(604) بر مؤمنان ارندت مؤمنان مصداق الذین آمنوا... در آیه مورد بحث نیز همان را حائزند؛ البته این ولایت برای خداوند بالاصابه و برای پیامبر و مؤمنان تبعی و با اجازه پروردگار است.
از سوی دیگر، پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) که وظیفه تبیین آیات را بر عهده دارد: و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم(605)این آیه را به روشنی تفسیر کرده است؛ در این باره از امام باقر (علیه السلام) چنین نقل است: خداوند پیامبرش را به ولایت عیل (علیه السلام) فرماندادو بر او چنین نازل کرد: انما ولیکم اللهو رسوله و الذین آمنوا...(606) و خداوند ولایت اولی الامر را واجب ساخت و چون نمی دانستند این ولایت چیست، خداوند به محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان داد آن را برایشان تفسیر کند، همان گونه که نماز و زکات و روزه و حج را تفسیر می کند. چون این فرمان رسید، حضرت دل تنگ شد و نگران بود که مردم از دینشان برگردند و او را تگذیب کنند؛ پس به پروردگارش رجوع کرد و خدوندچنین وحی فرمود: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعلفما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس(607). حضرت، امر ولایت را به فرمان خدا آشکار ساخت و در روز غدیرخم ولایت علی (علیه السلام) را بیان کرد... وبه حاضران فرمان داد تا به اطلاع غایبان برسانند(608).
روایتی زندیک به همین مضمون از امام صادق (علیه السلام) نیز نقل شده است(609). در برخی منابع اهل سنت هم ای تفسیر آمده است؛ از جمله، طبرانی از عمار یاسر نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از نزول آیه، آن را قرائت کرد و فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه الله والمن والاه و عاد من عاداه(610).
پاسخ به برخی شبهات
الف. برخی از ال سنت با استناد به وحد سیاق آیات و با توجه به اینکه در آیه 51 مائده 5 یا ایهاالذین آمنوا لا تتخذوا الیهود والنصاری اولیاء ولی به معنای دوست و یاور است، احتمال داده اند ولی در آیه ولایت نیز به معنای دوست و یاور است(611).
برای رد این احتمال، توضیحاتی که درباره واژه ولی داده شد، کافی است. درباره ادعای وحدت سیاق هم لازم است عنایت شود که اولا انعقاد سیاق در آی ء منتفی است، زیرا آیه ولایت، شأن نزولی مستقل دارد، بنابراین، از نظر محتوا و مضمون به آیه پیشین مربوط نیست. ثانیاً شکی نیست که تنظیم و ترتیب کنونی آیات، با ترتیب آن از نظر نزول مغایر است و وحدت سیاق در صورتی است که آیات باهم فرود آمده باشد. ثالثاً بر فرض وحدت سیاق این آیات، در آیه پیش نیز محرز نیست که ولی به معنای دوست یا ناصر است، بلکه در آن آیه نیز می تواند به معنای سرپرست و صاحب اختیار باشد.
ب. برخی از اهل سنت، و هم راکعون در این آیه را به و هم خاضعون معنا کرده وخواسته اند نتیجه بگیرند کهاا یه در مقام وصف مؤمنان است که نماز اقامه می کند وهنگام پرداخت زکات خاضع اند(612). ابن کثیر می گوید: اگر رکوع به معنای خم شدن در نماز باشد، باید پرداخت زکات در حال رکوع از حالت های دیگر بر ترباشد و این در بین دانشمنداناهل فتوا شناخته شده نیست(613).
پاسخ این است که رکوع در لغت به معنای انحنا و خم شدن و به صورت فرو افتادن است و بدین لحاظ، خم شدن در نماز را رکوع می گویند(614). واژه رکوع اگردر معنایی دیگر، مانند خضوع، به کار رود، مجاز است(615) و به قرینه نیاز درد و در آیات مورد بحث، نه تنها قریه ای نیست، بلکه روایات شأن نزل، کاربرد رکوع در معنای لغوی اش را تأیید می کند. تمجید و ستایش این آیه از امیر مؤمنان، امام عیل (علیه السلام) از آن روست کهدرحال رکوع به نیازمند، زکات داده است، و گرنه عنوان رکوع خصوصیتی ندارد.
ج. بر روایات شأن نزول این آیه اشکلشده است که الذین آمنوا به صورت جمع بیان شده و تطبیق آن بر یک فرد خلاف ظار است. فخر رازی می گوید: حمل لفظ جمع بر واحد، برای تعظیم رواست دلیکن مجاز است و به دلیل نیاز دارد(616).
زمخشری در پاسخ به این اشکال گفته است: آمدن لفظ جمع در این مورد، برای تشویق دیگران است که همانند علی (علیه السلام) عمل کنند و بر احسان به فقیران و مسکینان حتی در نماز حریص باشند(617). برخی نیز گفته اند: خداوند با آوردن لفظ جمع در این جا این فضیلت و کرامت امام علی (علیه السلام) را بزرگ شمرده است(618). علامه طباطبایی (قدس سره) در پاسخ به اشکال مزبور گفته است: در جایی که لفظ جمع گفته شود و در معنای مفرد به کار رود، کاربرد لفظ مجازی است؛ ولی در موردی که لفظ جمع گفته شود و در معنای مفرد به کار رود، کاربرد لفظ مجازی است؛ ولی در موردی که لفظ جمع در معنای خودش به کار می رود، اما فقط بر یک مصداق تطبیق می شود، مجازی نخواهد بود. به عبارت دیگر، بین مصداق خارجی مفهوم لفظ با معنای آن تفاوت وجود دارد و حقیقت و مجاز در محور کاربرد لفظ، در مفهوم و معناست؛ نه در تطبیق با مصداق خارج، و مورد بحث، از نوع دوم است و قرآن کریم در موارد متعدد آن را به کار برده است(619). در ادبیات عرب نیز بارها از مفرد، به لفظ جمع تعبیر شده است(620).
گفتنی است بر فرض که بپذیریم کاربرد الذین آمنوا بر یک فرد مجازی است، احادیثی که در شأن نزول آیه وارد شده می تواند قرینه این کاربرد مجازی باشد.
د. برخی گفته اند: اگر ولی به معنای متصرف در امور و امامت باشد، در حال نزول آیه، این امر محقق نمی شود، چون عیل بن ابی طالب (علیه السلام) در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امام و متصرف در امور نبوده است(621).
در پاسخ این اشکال گفته اند: در تعبیرهای ادبی، بسیار دیده می شود که اسم یا عنوانی به افرادی گفته می شود که آن را بالقوه دارایند؛ به طور مثال، شخص، کسی را وصی خود یا قیم اطفال خویش قرار می دهد و در حالی که شخص هنوز زنده است، بر آن کس، عنوان وصی و قیم صدق می کند. در قرآن مجید نیز این گونه تعبیرها دیده می شود؛ مانند عنوان ولی در خواسته زکریا از خداوند: فهب لی من لدنک ولیاً یرثنی و یرث من آل یعقوب(622)، در حالی که به یقین، مقصود از ولی در این جا سرپرستی برای بعد از مرگ است(623).
درباره تعلیلی که در اشکال یاد شده آمده است نیز باید توجه داشت که بر اساس مستندات فراوان، حضرت علی (علیه السلام) در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ولایت داشته است؛ هر چند این سرپرستی، عنوان خلافت داشت؛ یعنی در غیاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، علی (علیه السلام) جانشین حضرت بود، چنان که هارون در حیات موسی (علیه السلام) خلیفه وی بود و بر اسا حدیث منزلت، همه منزلت های هارون نسبت به موسای کلیم (علیهم السلام) برای علی (علیه السلام) در مقایسه با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ثابت است(624).
شایان ذکر است که:
1. در برخی احتجاج های امیر مؤمنان، امام علی (علیه السلام) بر حقانیت خویش، استناد به این آیه آمده است. ابن باویه، از عالمان شیعه، در کتاب کمال الدین(625) و ابراهیم بن محمد جوینی، از عالمان سنی، در کتاب فرائد السمطین(626) استناد حضرت به آیه ولایت را نقل کرده اند. افزون بر این خود حضرت یکی از ناقلان شأن نزول یاد شده است(627) و این نقل، خود به منزله استدلال به آیه به شمار می رود، بنابراین، سخن برخی(628) که مدعی اند حضرت، بر امامت خود به آیه ولایت استدلال نکرده، بی پایه است.
2. شنیدن صدای فقیر و کمک به او، توجه به خویشتن نیست و با توجه حضرت به خدا، منافاتی ندارد، زیرا پرداختن زکات در نماز، انجام عبادت در ضمن عبادتی دیگر است و توجه به آنچه در مسیر رضای خداست، به طور کامل با روح عباد سازگاری دارد(629).
3. انفاق انگشتر در حال نماز، فعل کثیر به شمار نمی رود و فقیهان شیعه و سنی، این گونه کارها را موجب بطلان نماز نمی دانند(630).
4. زکات، دو قسم است: واجب و مستحب. در این آیه، زکات مستحبی مقصود است؛ مانند عنوان صلوه که به نماز واجب اختصاص ندارد و نماز مستحب را نیز دربر می گیرد(631).
حاصل مباحث درباره آیه ولایت اینکه دانش وران شیعه با ملاحظه روایات پرشمار و نیز محتوای متن، این آیه را بدون الغای خصوصیت، در شأن امام علی (علیهم السلام) دانسته و آن را دلیلی محکم بر امامت حضرت می شمرند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پاسخ به برخی شبهات

الف. برخی از ال سنت با استناد به وحد سیاق آیات و با توجه به اینکه در آیه 51 مائده 5 یا ایهاالذین آمنوا لا تتخذوا الیهود والنصاری اولیاء ولی به معنای دوست و یاور است، احتمال داده اند ولی در آیه ولایت نیز به معنای دوست و یاور است(611).
برای رد این احتمال، توضیحاتی که درباره واژه ولی داده شد، کافی است. درباره ادعای وحدت سیاق هم لازم است عنایت شود که اولا انعقاد سیاق در آی ء منتفی است، زیرا آیه ولایت، شأن نزولی مستقل دارد، بنابراین، از نظر محتوا و مضمون به آیه پیشین مربوط نیست. ثانیاً شکی نیست که تنظیم و ترتیب کنونی آیات، با ترتیب آن از نظر نزول مغایر است و وحدت سیاق در صورتی است که آیات باهم فرود آمده باشد. ثالثاً بر فرض وحدت سیاق این آیات، در آیه پیش نیز محرز نیست که ولی به معنای دوست یا ناصر است، بلکه در آن آیه نیز می تواند به معنای سرپرست و صاحب اختیار باشد.
ب. برخی از اهل سنت، و هم راکعون در این آیه را به و هم خاضعون معنا کرده وخواسته اند نتیجه بگیرند کهاا یه در مقام وصف مؤمنان است که نماز اقامه می کند وهنگام پرداخت زکات خاضع اند(612). ابن کثیر می گوید: اگر رکوع به معنای خم شدن در نماز باشد، باید پرداخت زکات در حال رکوع از حالت های دیگر بر ترباشد و این در بین دانشمنداناهل فتوا شناخته شده نیست(613).
پاسخ این است که رکوع در لغت به معنای انحنا و خم شدن و به صورت فرو افتادن است و بدین لحاظ، خم شدن در نماز را رکوع می گویند(614). واژه رکوع اگردر معنایی دیگر، مانند خضوع، به کار رود، مجاز است(615) و به قرینه نیاز درد و در آیات مورد بحث، نه تنها قریه ای نیست، بلکه روایات شأن نزل، کاربرد رکوع در معنای لغوی اش را تأیید می کند. تمجید و ستایش این آیه از امیر مؤمنان، امام عیل (علیه السلام) از آن روست کهدرحال رکوع به نیازمند، زکات داده است، و گرنه عنوان رکوع خصوصیتی ندارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ج. بر روایات شأن نزول این آیه اشکلشده است که الذین آمنوا به صورت جمع بیان شده و تطبیق آن بر یک فرد خلاف ظار است. فخر رازی می گوید: حمل لفظ جمع بر واحد، برای تعظیم رواست دلیکن مجاز است و به دلیل نیاز دارد(616).
زمخشری در پاسخ به این اشکال گفته است: آمدن لفظ جمع در این مورد، برای تشویق دیگران است که همانند علی (علیه السلام) عمل کنند و بر احسان به فقیران و مسکینان حتی در نماز حریص باشند(617). برخی نیز گفته اند: خداوند با آوردن لفظ جمع در این جا این فضیلت و کرامت امام علی (علیه السلام) را بزرگ شمرده است(618). علامه طباطبایی (قدس سره) در پاسخ به اشکال مزبور گفته است: در جایی که لفظ جمع گفته شود و در معنای مفرد به کار رود، کاربرد لفظ مجازی است؛ ولی در موردی که لفظ جمع گفته شود و در معنای مفرد به کار رود، کاربرد لفظ مجازی است؛ ولی در موردی که لفظ جمع در معنای خودش به کار می رود، اما فقط بر یک مصداق تطبیق می شود، مجازی نخواهد بود. به عبارت دیگر، بین مصداق خارجی مفهوم لفظ با معنای آن تفاوت وجود دارد و حقیقت و مجاز در محور کاربرد لفظ، در مفهوم و معناست؛ نه در تطبیق با مصداق خارج، و مورد بحث، از نوع دوم است و قرآن کریم در موارد متعدد آن را به کار برده است(619). در ادبیات عرب نیز بارها از مفرد، به لفظ جمع تعبیر شده است(620).
گفتنی است بر فرض که بپذیریم کاربرد الذین آمنوا بر یک فرد مجازی است، احادیثی که در شأن نزول آیه وارد شده می تواند قرینه این کاربرد مجازی باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

د. برخی گفته اند: اگر ولی به معنای متصرف در امور و امامت باشد، در حال نزول آیه، این امر محقق نمی شود، چون عیل بن ابی طالب (علیه السلام) در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) امام و متصرف در امور نبوده است(621).
در پاسخ این اشکال گفته اند: در تعبیرهای ادبی، بسیار دیده می شود که اسم یا عنوانی به افرادی گفته می شود که آن را بالقوه دارایند؛ به طور مثال، شخص، کسی را وصی خود یا قیم اطفال خویش قرار می دهد و در حالی که شخص هنوز زنده است، بر آن کس، عنوان وصی و قیم صدق می کند. در قرآن مجید نیز این گونه تعبیرها دیده می شود؛ مانند عنوان ولی در خواسته زکریا از خداوند: فهب لی من لدنک ولیاً یرثنی و یرث من آل یعقوب(622)، در حالی که به یقین، مقصود از ولی در این جا سرپرستی برای بعد از مرگ است(623).
درباره تعلیلی که در اشکال یاد شده آمده است نیز باید توجه داشت که بر اساس مستندات فراوان، حضرت علی (علیه السلام) در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ولایت داشته است؛ هر چند این سرپرستی، عنوان خلافت داشت؛ یعنی در غیاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، علی (علیه السلام) جانشین حضرت بود، چنان که هارون در حیات موسی (علیه السلام) خلیفه وی بود و بر اسا حدیث منزلت، همه منزلت های هارون نسبت به موسای کلیم (علیهم السلام) برای علی (علیه السلام) در مقایسه با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ثابت است(624).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شایان ذکر است که:
1. در برخی احتجاج های امیر مؤمنان، امام علی (علیه السلام) بر حقانیت خویش، استناد به این آیه آمده است. ابن باویه، از عالمان شیعه، در کتاب کمال الدین(625) و ابراهیم بن محمد جوینی، از عالمان سنی، در کتاب فرائد السمطین(626) استناد حضرت به آیه ولایت را نقل کرده اند. افزون بر این خود حضرت یکی از ناقلان شأن نزول یاد شده است(627) و این نقل، خود به منزله استدلال به آیه به شمار می رود، بنابراین، سخن برخی(628) که مدعی اند حضرت، بر امامت خود به آیه ولایت استدلال نکرده، بی پایه است.
2. شنیدن صدای فقیر و کمک به او، توجه به خویشتن نیست و با توجه حضرت به خدا، منافاتی ندارد، زیرا پرداختن زکات در نماز، انجام عبادت در ضمن عبادتی دیگر است و توجه به آنچه در مسیر رضای خداست، به طور کامل با روح عباد سازگاری دارد(629).
3. انفاق انگشتر در حال نماز، فعل کثیر به شمار نمی رود و فقیهان شیعه و سنی، این گونه کارها را موجب بطلان نماز نمی دانند(630).
4. زکات، دو قسم است: واجب و مستحب. در این آیه، زکات مستحبی مقصود است؛ مانند عنوان صلوه که به نماز واجب اختصاص ندارد و نماز مستحب را نیز دربر می گیرد(631).
حاصل مباحث درباره آیه ولایت اینکه دانش وران شیعه با ملاحظه روایات پرشمار و نیز محتوای متن، این آیه را بدون الغای خصوصیت، در شأن امام علی (علیهم السلام) دانسته و آن را دلیلی محکم بر امامت حضرت می شمرند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

174. آیه هادی

هفتمین آیه رعد 13 را آیه هادی گفته اند(632). بر اساس این آیه، کافران لجوج و بهانه جو برای توجیه ایمان نیاوردن خود می گفتند: چرا برای محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) معجزه هایی مانند شتر صالح و عصای موسی نازل نمی شود؟(633) خداوند خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: تو فقط بیم دهنده ای و برای هر گروهی هدایت کننده ای است: و یقول الذین کفروا لولا انزل علیه آیه من ربه انما انت منذر و لکل قوم هاد؛ آنان که کافر شده اند، می گویند: چرا نشانه ای آشکار از طرف پروردگارش بر او نازل نشده است؟ (ای پیامبر!) تو فقط هشدر دهنده ای، و برای هر قومی رهبری است.
بر پایه روایتی از ابن عباس، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: من منذرم و علی هادی است وای علی! هدایت یافتگان به تو هدایت می شوند(634).

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

175. آیه هجرت

نود و هفتمین آیه نساء 4 را آیه هجرت نامیده اند(635). این آیه، کسانی را که بی ایمان ازدنیا رفته اند مورد این توبیخ فرشتگا می داند که: مگر زمین خداگسترده نبود که هجرت کنید و ایمان خود را نگه دارید: ان الذین توفاهم الملائکه ظالمی انفسهم قالوا فیم کنتم قالوا کنا مستضعفین فی الارض قالوا الم تکن ارض الله واسعه فتها جرواها فیها فاولئک ماواهم جهنم و سائت مصیراً؛ کسانی که بر خویشتن ستم کار بوده اند، وقتی فرشتگان جانشان را می گیرند، می گویند: در چه حال بودید؟ پاسخ می دهند: ما در زمین از مستضعفان بودیم. می گویند: مگر زمین خداگسترده نبود تا در آن مهاجرت کنید؟ پس آنان جایگاهشان دوزخ است، و دوزخ بد سرانجامی است.
در شأن نزول این آیه آمده است: مشرکان، هنگام خروج از مکه برای جنگ بدر، هیچ کس را جز پیران و کودکان و بیماران به جای نگذاشتند؛ حتی عده ای را که به اسلام گرویده بودند، با خود همراه کردند. این عده، در روز بدر و هنگام رو به رو شدن مشرکان بالشکر اسلام، کمی تعداد سپاه اسلام را که دیدند، درباره حقانیت اسلم به تردید افتادند و در سپاه شرک به دست مسلمانان کشته شدند این آیه درباره آنان نازل شد(636).