سيماي وجودي حضرت مهدي در ادعيه و زيارات
❤ |
سيماي وجودي حضرت مهدي در ادعيه و زيارات
موضوعات تصادفی این انجمن:
- مسأله طول عمر امام زمان(عج الله تعالی فرجه...
- داستانهايى از امام زمان
- امام مهدى جلوه جمال الهى
- میراث انبیا در محضر مهدی (عجل الله فرجه)
- یوسف زهرا (عج) در کلام ثار الله
- يوسف زهرا عليه السلام
- نماد امام زمان ( بحثی مشارکتی )
- مهدی منتظر عجل الله تعالی فرجه شریف
- ((<<پيغام امام زمان عليه السلام به...
- امام مهدی (علیه السّلام) مظهر كمال
❤ |
مقدمه :
شناخت ابعاد و شئون حضرت مهدي به عنوان انسان کامل، موجب ارتباطي وثيق ومطمئن با اين آموزه در عصر غيبت خواهد شد؛ چرا که موعود در اندیشه اسلامی دارای چهره ای معین وماهیتی مشخص میباشد. جستار در ادعيه و زيارات نشان ميدهد ميتوان در سايه متون غني وقوي آنها آموزه امامت ومهدويت به ويژه شخصيت امام دوازدهم را تبيين کرد و چهرهاي نيکو از اين مسأله ترسيم نمود. در اين قسمت از پژوهش تلاش خواهد شد سيماي وجودي حضرت در ادعيه و زيارات مورد واکاوي قرار گيرد.
❤ |
1.ماهیت مهدي موعود در ادعیه وزیارات
الف) نام حضرت مهدي هم نام پيامبر است
نام امام دوازدهم در ادعيه و زيارات حضرت، همان نام پيامبر اعظم(است. در ادعيه و زيارات وارد شده است: « اللهم فاظهر لي وليک و ابن بنت نبيک المسمي باسم نبيک»[1]در بعضي از ادعيه انشايي نيز اين مضمون وارد شده است: «فاظهر اللهم لنا وليک و ابن وليک و ابن بنت نبيک المسمي باسم رسولک »[2] بنابر اين حضرت، هم نام پيامبر است. به جهت اشاره به اين مطلب در دعاي شب بيست و سوم ماه مبارک رمضان آمده است: «اللهم کن لوليک القائم بامرک الحجة، محمدبن الحسن المهدي»؛ بنابراين دعا، نام وجود مبارک حضرت مهدي «محمد» است[3]
❤ |
ب) نسب حضرت مهدی
مهدي از نسل پيامبر
حضرت مهدي در امتداد سلسله جليله امامت به عنوان آخرين امام در بيت امام عسکري) متولد شد. طبق آنچه در روايات وارد شده و در تاريخ مورد تأييد قرار گرفته است، حضرت مهدي از نسل پيامبر) است؛ همان گونه که در ادعيه و زيارات مهمي همانند زيارت آل يس و دعاي ندبه آمده است: «سلام علي آل يس»[4] به نظر همه کارشناسان و صاحب نظران تفسير، مراد از «يس» پيامبر خاتم است؛ همان گونه که از اين زيارات استفاده ميشود نسب امام دوازدهم( به پيامبر) ميرسد.
در دعاي بعداز ظهر روز جمعه، هم از امام باقر در خصوص نسب حضرت آمده است «اللهم اشتر مني نفسي الموقوفة عليک المحبوبة لامرک بالجنة مع معصوم من عترة نبيک » طبق اين دعا نيز امام عصر( از عترت پيامبر اعظم) است.[5]
عترت از ماده «عتر» به معنی حلقه اتصال جدایی ناپذیر است واین فراز گویای این واقعیت است که تصور مهدویت بدون توجه به خاندان وحی و بیت امامت معنی نخواهد داشت؛ چرا که مهدویت بدون ایشان، به نوعی گرایش به انحراف ومدعیان دروغین است.
در دعاي ندبه درباره نسب امام دوازدهم آمده است: «اين ابن النبي المصطفي و ابن علي المرتضي و ابن خديجة الغراء و ابن فاطمة الکبري» در ادامه به صورت شفاف ميفرمايد: «و صل علي محمد جده و رسولک السيد الاکبر و علي ابيه سيد الاصغر و جدتة الصديقة الکبري فاطمة بنت محمد»[6]
بنابر اين همان گونه که در ادعيه و زيارات آمده است، حضرت مهدي( از نسل پيامبر خاتم است. ايشان فرزند علي و فاطمه زهرا (ودر ميان فرزندان ايشان از نسل سيد الشهدا) است. همان گونه که در دعاي شب سوم شعبان در اشاره به اين حقيقت ميفرمايد:
«اللهم اني اسئلک بحق المولود في هذا اليوم الموعود بشهادته قبل استهلاله و ولادته بکته السماء و من فيها والارض و من عليها و لايطاء لابتيها قتيل العبرة و سيد الاسرة الممدود بالنصرة يوم الکرة المعوض من قتله ان الائمه من نسله و الشفاء في تربته»[7]
طبق اين دعا ديگر توجيهي براي مهدويت از نسل امام حسن مجتبي باقي نميماند! و اين همان دانش افزايي ادعيه و زيارات است.[8]
آنچه در ادامه ميتوان گفت و از ادعيه و زيارات بر ميآيد بنوت امام دوازدهم( براي امام عسکري) است؛ همان گونه که در ادعيه و زيارات به جهت اشاره به اين مطلب آمده است:«سلام الله و برکاته و تحياته علي مولاي صاحب الزمان… و خلف الحسن الاما م الموتمن و القائم المعتمد»[9]در دعاي ديگري آمده است: «وصل علي ولي الحسن وصيه ووارثه»[10]
بنابراين در خصوص نسب حضرت در ادعيه و زيارات ميتوان چنين نتيجه گرفت که امام دوازدهم( فرزند امام حسن عسکري)است و اين سلسله منتهي به سيد الشهدا، امير المؤمنين و فاطمه زهرا و سر سلسله آن خاتم انبيااست، بنابراين حضرت مهدي از سادات بنيهاشم و حسيني است و فرزند امام حسن عسکري ميباشد.
❤ |
2.ويژگيهاي شخصي حضرت مهدي
تأملی در تفاوت کنيه، لقب وصفت
ادعيه و زيارات مملو است از کنيه و القاب و صفاتي که هر يک به نوعي بيان گر شخصيت امام دوازدهم هستند؛ به رغم وجوه مشترکي که بين آنها وجود دارد، در پارهاي از موارد تفاوتهايي بين آنها ديده ميشود. هر چند هر يک از آنها فرق اساسي با ديگري ندارد و همه آنها در راستاي بيان شخصيت حضرت مهدي هستند؛ لکن به جهت تبيين بهتر ابعاد مسأله به تفاوتهايي ضمن توضيح آنها اشاره ميشود.
کنيه: استفاده از کنيه در زبان عرب براي تعريف ويا براي تعظيم است، هرچند، گاه براي تحقيرشخص نیز مورد استفاده قرار میگیرد. به نظر ميآيد با توجه به فضاي مهدي ستيزي زمان امام دوازدهم کنايه، گزينه مناسبي براي معرفي مسأله امامت ومهدويت باشد؛ به خصوص که ميتواند به صورت غير مستقيم، عظمت آن حضرت را نيز براي اهلش بيان نمايد.
لقب: لقب بر مسماي مشهور وفراگير اطلاق ميشود. القاب حضرت مهدي از تحقق کامل اهداف خلقت وکار کرد امامت به دست امام دوازدهم خبر ميدهند؛ چرا که با اقدامات آن حضرت، تمام ارزشها در جامعه مشهور ومعروف ونهادينه وفراگيرخواهد شد.
صفت: صفت در مقام تمجيد ونکو داشت و بزرگداشت استفاده ميشود، در حقيقت صفات بيان گر حالات نيکوي امام هستند. بنا بر اين، صفات نميتوانند همانند القاب به اقدامات فراگير حضرت بپردازند و از کنايه نميتوان انتظار داشت به مثابه صفات، تصوير روشني از امام ترسيم نمايند؛ هر چند در تمام آنها به بزرگي از آن امام همام ياد ميشود.[11]
❤ |
- کنيههاي امام دوازدهم
سياست شوم عباسيان مبني بر قطع رابطه امام ( با مردم موجب شد، بخشي از زندگي امام دوازدهم) به دوران اختفا و پنهان زيستي اختصاص يابد. به همين لحاظ بيت امامت ناگریر به اتخاذ روشی غير مستقيم برای معرفی چهره موعود بر آمد که از مزایای آن، عدم جلب توجه دستگاه خلافت عباسي نسبت به تبيين ویژگی های شخصی امام دوازدهممیباشد.
ساختار کنيه نزد عرب شامل کلماتي ميشود که در ابتدای آنها واژه « اب، ام، ابن، بنت» قرار میگیرد.[12] بنابراين معيار، کنيههاي امام دوازدهمدر ادعيه و زيارات در این قالب شناخته شدهاند. مرور ساختار ادبیات عرب نشان میدهد «کنایه» راهکار مناسبی برای شناسایی معارف این آموزه به شمار میآید و میتواند رسالت تبیینی مناسب از این مسأله را بر عهده گیرد؛ چرا که شیوه ویژه ای درانتقال معارف به مخاطب در این ساختار لحاظ شده است. به همین روی، استفاده از «کنايه» به اين امر مهم اختصاص يافت.
بررسی «کنایه» نشان میدهد استفاده از این واژه براي تعریف وتبیین مکنی است و همان هدفی رانشانه میرود که اسم آن را نسبت به مسمی اثبات میکند؛ با این تفاوت که «کنایه» برای تعظيم وگاه نیز برای تحقیر به کار میرود. تحقیقات نشان میدهد «کنایه» همیشه مأثور نیست ودر پاره ای از موارد غیر مأثور است؛ به عنوان نمونه میتوان به کنیه «ابا صالح» برای امام دوازدهم اشاره کرد که در منابع روایی وارد نشده است و این امر موجب اختلال در بیان سیمای مکنی نمیشود؛ هر چند «کنایه» وارده در احادیث و ادعیه و زیارات، قدرت بسیار زیادی در تبیین ویژگی های شخصی مکنی دارند؛ چرا که از زاویه ای دقیق و عمیق به آموزه مورد نظر پرداختهاند. به جهت اشاره به آنها در مسأله مهدویت در ادعیه وزیارات فرازهایی آمده است که به آنها ضمن مطلب اشاره خواهد شد.
کاوش فضای سیاسی حاکم بر آموزه امامت ومهدویت نشان میدهد دشمنان هرگز قادر به مبارزه صریح و آشکار با این مسأله نشدند و جامعه اسلامی نیز چنین ستیزشی را تحت هیچ شرایطی تحمل نمی نمود؛ از این رو دشمنان در پی تخریب این مسأله بر آمدند ودر پی تخریب وستیزش امامت ومهدویت فتنهها بر افروختند تا بتوانند در سایه آن از عظمت و ابهت مهدویت بکاهند. به جهت اشاره به این مطلب در حدیثی نبوی آمده است «بابی ابن خیرة الاماء ابن النوبیة الطیبة الفم المنتجبة الرحم ویلهم لعن الله الاعیبس وذرصاحب الفتنة لعن الله الاعیبس».[13]
ساختار کنایی موجود در دعا وزیارت میتواند به خوبی با سیاه نمایی مهدی ستیزان مبارزه نماید؛ چرا که ادبیات آن اگر چه ازسوی عرب گاه برای تحقیر مورد به کار برده میشود ولکن کنایه همواره در مقام تعظیم شخص مورد استفاده قرار گرفته است و میتواند در مسأله مهدویت بر شکوه هر چه بیشتر آموزه مهدویت و اهمیت آن در اندیشه اسلامی به عنوان اندیشه راهبردی تأ کید نماید و ساختار آنها موجب میشود به عنوان یک مسأله اساسی وبنیادین از سوی جامعه مورد استقبال قرار گیرد.
بررسی کنیه های امام دوازهم چنین مینماید كه استفاده از «کنايه» در ادعيه و زيارات به جهت ياد آوري ابهت و شکوه هر چه بيشتر مهدويت و جايگاه رفيع آن حضرت در انديشه اسلامي است. در باره راز تعدد آنها نیز میتوان به این مطلب اشاره نمود که مجد و عظمت حضرت به اندازهای است که بیان ویژگیهای شخصی آن حضرت نیاز به استفاده از کنیههای متعددی دارد تا امکان ترسیم ویژگیهای شخصی امام عصر در سایه آنها پدید آید. به همین لحاظ در این قسمت از پژوهش به ویژگیهای شخصی حضرت در آنها به ترتیب ذیل به صورت کلی اشاره میشود:
الف) نسب امام زمان: به جهت اشاره به آن در ادعیه آمده است«اين ابن النبي المصطفي وابن علي المرتضي و ابن خديجة الغراء و ابن فاطمة الکبري»؛[14] حضرت مهدي از خاندان پيامبري است که برگزيده خداوند متعال است و ذریه او در وصیش علی مرتضی قرار گرفته است. او فرزند خديجه کبري و فاطمه زهرا است، او فرزند بهترين بندگان مقرب خدا و نيکان روزگار است.
ب) تبارشناسی امام زمان: حضر ت مهدی فرزند افرادي بخشنده و فداکار و کريم و وفادار است. اجداد طاهرین آن حضرت، همگي پاک و مطهر و معصومند؛ بنابر این هرگز شخصی قادر نخواهد بود با تظاهر به تشریفات بیت امامت جایگزین آن امام همام گردد. برای بیان این منظور در ادعیه آمده است: بابي انت و امي و نفسي لک الوقاء و الحمي، يابن السادة المقربين، يابن النجباء الاکرمين، يابن الهداة المهديين، يا بن الخيرة المهذبين، يا بن الغطارفة الانجبين، يا بن الاطائب المطهرين، يا بن الخضارمة المنتجبين، يابن القماقمة الاکرمين.[15]
ج) سیمای پدیدارشناسی مهدی: رسالت کنیه، ترسیم تصویری شفاف وگویا از مکنی است. از آنجا که کنیه های امام زمان در مقام بیان ویژگی های شخصی حضرت وارد شدهاند، در آنها به حقایقی پرداخته میشود که ماهیت و شخصیت آن امام را مورد شناخت قرار دهد. به همین روی طبق محتوای آنها امام عصر چون ماه تابان وچراغ فروزان و ستارهاي درخشان، راه مستقيم را به جويندگان حقيقت نشان ميدهد و همانند نشانهاي گويا، راهنماي جامعه به شمار میآید؛ به ویژه که حضرت مهدي از تبار صاحبان دانش و سنتهاي پسنديده است به جهت اشاره به این مطلب، در ادعیه مهدوی آمده است :يابن البدور المنيرة، يابن السرج المضيئة، يابن الشهب الثاقبة، يابن الانجم الزاهرة، يابن السبل الواضحة، يابن الاعلام اللائحة، يابن العلوم الکاملة، يابن السنن المشهورة، يا بن المعالم المأثورة، يابن المعجزات الموجودة، يابن الدلايل المشهورة، يابن الصراط المستقيم، يابن النباء العظيم، يابن من هو في ام الکتاب لدي الله علي حکيم، يابن الآيات البينات، يابن الدلايل الظاهرات، يابن البراهين الواضحات الباهرات يابن الحجج البالغات.[16]
د) انسان کامل: مهدویت، استمرار نبوت وختم ولایت است؛ چرا که او دارای تمام فضايل اخلاقی وکمالات انسانی است. به جهت اشاره به این مطلب در ادعیه آمده است : يابن النعم السابغات، يابن طه و المحکمات، يابن يس و الذاريات، يابن الطور و العاديات، يابن من دني فتدلي[17]
او عصاره نبوت و ثمره ولايت و مستجمع همه کمالات است. به گونه ای که حضور او در نظام آفرینش، تداعی بخش حضور دو باره پیامبر خاتم، علی مرتضی، فاطمه زهرا، وائمه هدی و همهی خوبان است؛ چرا که او انسان کامل است و میتواند الگوی مجسم کمالات آرمانی جامعه قرار گیرد.
❤ |
3.القاب امام دوازدهم
القاب گوناگوني براي امام عصر در ادعيه و زيارات وارد شده است. به رغم تکريم و تمجيد از امام دوازدهم با زبان کنايي، القاب نيز بيان گر شخصيت جهاني وابعاد فراگير حضرت مهدي هستند و به معرفي غير مستقيم ايشان ميپردازند. در اين قسمت از پژوهش به القاب حضرت اشاره خواهد شد:
❤ |
1.حجت
اين لقب را ميتوان در دعايي که در دوران غيبت توصيه شده است يافت نمود که متن آنان چنين است: «اللهم عرفني حجتک فانک ان لم تعرفني حجتک ضللت عن ديني»[18]
طبق این فراز، امام زمان حجت خداوند متعال را در عصر ظهور در سرتاسر مجموعه هستی تمام خواهد نمود
1. ولي
اين لقب به ضميمه القاب ديگر نيز در دعايي که به مناسبت غيبت، مورد توصيه قرار گرفته، وارد شده است و به ولایت عالمگیر حضرت مهدی بر همگان اشاره دارد. در ادعيه آمده است: «و امرک ينتظر و انت العالم غير معلم بالوقت الذي فيه صلاح امر وليک»
-موارد ديگر
1. رضيتك يا مولاي اماماً و هادياً و لياً و مرشدأ
2. أنت الولوي الذي لا تدافع
3. زيارت آل ياس
4. خلف صالح
لقب «خلف صالح» به جهت اصلاح جامعه جهانی در عصر ظهور نوید میدهد. در ادعيه چنين آمده است: «و صل علي الخلف الصالح الهادي المهدي» [19]
❤ |
- موعود
لقب موعود، تحقق وعده الهی آمدن موعود را بشارت میدهد. در دعاي شب نيمه شعبان در مورد آن چنین وارد شده است: «اللهم بحق ليلتنا و مولودها و حجتک و موعودها».[20]
❤ |
1. غائب مستور
اين لقب در ادامه فرازهاي دعاي قبلي موجود است وبه آن چنين اشاره ميشود: «… نورک المتألق و ضياوک المشرق و العلم النور في طخياء الديجوز الغائب المستور جلّ مولده و کرم محتده».[21] البته در بعضي ادعيه فقط به لقب «غائب» اشاره شده و چنين آمده است: «و الغائب في خلقک».[22]
در حال حاضر 1 کاربر در حال مشاهده این موضوع است. (0 کاربران و 1 مهمان ها)