توبه غیر مفید
توبه غیر مفید
وقتی در زندگی لحظاتی به خود می‌آئیم متوجه می‌شویم که در جریان عادی زندگی‌مان کارهایی اشتباه را به خاطر مصلحت خودمان یا به خاطر رود در بایستی با دیگران انجام داده‌ایم که نباید انجام می‌دادیم، فلذا ناراحت و پشیمان شده و به خودمان می‌گوئیم که دیگر اینکار را انجام نمی‌دهم که در اصطلاح دینی به اینکار توبه می‌گویند.=-
اما واضح است که فقط پشیمانی از کارهای اشتباه گذشته، برای توبه کافی نیست بلکه توبه شرایطی را دارد که اگر آن شرایط را به جا نیاوریم، نه تنها ما توبه نکرده‌ایم بلکه باید بدانیم که این پشیمانی، بیش از یک حالت احساسی نیست که در طول زمان به خاطر عدم توبه واقعی و تکرار آن کارها و اشتباه ممکن است به دلیل روز مرگی، عادت شده و دیگر به جایی برسیم که از انجام کار اشتباه کوچکترین احساس ندامت نیز نخواهیم داشت اما شرایط توبه به طور مختصر به ترتیب زیر است.
شرایط توبه
پشیمانی
به یاد داشته باشیم که توبه آن است که از کار زشت به خاطر زشت بودنش دست بکشیم نه به خاطر ترس از آبرو یا زیانهای جسمی و شخصیتی و نه به خاطر حفظ آبرو.
از کارهای اشتباهی که کرده ایم واقعا، پشیمان باشیم تا جائیکه حتی وقتی شیرینی آن گاه بعدا به یاد ما می‌آید نه تنها اظهار شادمانی نکنیم بلکه، در این حالت بیشتر از گذشته پشیمانی خود را آشکار نمائیم. چرا که توبه، جز پشیمانی مفهوم دیگری ندارد.
مطلب دیگری که در این جا نباید فراموش کنیم این است که توبه فقط در انجام گناهان کبیره مانند غیبت، زنا و قتل و غیره نیست بلکه ما باید در مقابل گناهان به ظاهر کوچک نیز توبه کنیم چون که بزرگترین گناه، گناهی است که انجام دهنده تا آن گناه را کوچک بشمارد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این زمینه می‌فرمایند که به برخی از پیامبران از جانب خدا وحی می‌شد که به کوچکی گناه نگاه نکنید بلکه به (بزرگی) کسی توجه کنید که (با انجام گناه) نسبت به گستاخی می‌کنید و باز در حدیثی دیگر داریم که از محقرات که بخشیده نمی‌شوند بپرهیزید؟ سوال شد که محقرات چیست؟ حضرت فرمودند، آن کسی که گناهی را انجام می‌دهد و می‌گوید کاش همه گناهان من اینگونه بود.
تصمیم به ترک همیشهگی گناه
برای همه ما ثابت شده است که وقتی برای اولین بار با یک کار خلاف عرف و شرعی روبرو می‌شویم بسیار ناراحت می‌شویم و هر وقت که به یاد آن کار می‌افتیم باز ناراحت می‌شویم اما وقتی که یک کار خلاف را چندین بار انجام دادیم دیگر، این احساس در ما از بین رفته و کار عادی برای ما تلقی می‌گردد. بر این اساس ما باید سعی کنیم که اولا گناه نکنیم چرا که گناه نکردن خیلی آسانتر از ترک آن می‌باشد ولی اگر به هر دلیلی نتوانستیم خودمان را از انجام دادن گناه باز بداریم باید تصمیم محکمی برای ترک آن را بگیرم چرا که بزرگترین گناه نزد خداوند متعال بر اساس احادیث، گناهی است که ما، آن گناه را برای دفعات بعدی نیز تکرار کنیم چون گناه هر قدر هم به نظر ما کوچک باشد ، در اثر مداومت و تکرارش، به گناه بزرگی تبدیل خواهد شد. فلذا در آیه 135 سوره آل عمران می‌خوانیم که پرهیزگاران کسانی هستند که ... از گناهانشان استغفار می‌کنند و ... از روی علم و آگاهی اصرار بر اعمال زشت خود ندارند. و آخرین مطلب اینکه کسی که از گناهی طلب آمرزش از خداوند می‌کند در حالی که آن را دوباره انجام می‌دهد مانند کسی است که خدای خویش را مسخره کرده است.
ادای حقوقی که از مردم ضایع شده است.
پشیمانی از انجام گناهی شرط لازم است نه شرط کافی یعنی وقتی که ما نسبت به کارهای بدی که انجام داده‌ایم اظهار پشیمانی کردیم نباید فکر کنیم که کار تمام شده، بلکه باید بدانیم که هنوز در اول راه هستیم و باید برای جبران کارهایی که انجام داده ایم حداقل دو کار انجام دهیم.
اول اینکه وضعیت خود را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که آیا ما به خودمان ظلمی کرده‌ایم یا نه و اینکه نسبت به حق خداوندی مانند نماز و روزه و ... سستی نموده‌ایم یا نه که اگر چنین بود باید با به جا آوردن قضای وظایف عبادیمان از خداوند درخواست پذیرش توبه خود را داشته باشیم
در مرحله دوم ببینیم آیا، حقوقی از دیگران را نیز ضایع کرده‌ایم یا نه، که اگر کرده باشیم باید در صدد جبران این حقوق از دست رفته آنها باشیم امام باقر علیه السلام می‌فرمایند « تا حق هر صاحب حقی را ادا نکنی، توبه صورت نگرفته است» ، بر این اساس یا ما باید آن حقوق از دست رفته دیگران را جبران کنیم و یا رضایت آنها را جلب کنیم.
تبدیل بدیها به نیکیها
در مرحله بعدی ما باید سعی کنیم تا اعمال خوب را در اثر تکرارشان، در خودمان ملکه کنیم یعنی اگر قبلا در مسیر خلاف و گناه حرکت می‌کردیم از این به بعد در مسیر درست و اطاعت خداوندی قدم برداریم بنابراین باید در انجام کارهای شایسته تلاش کنیم تا با ایمان و عمل صالحمان، آثار سیاهی و ناپاکی را که در اثر گناه در دلمان ایجاد شده بود را پاک کرده از بین ببریم و به جایش با اعمال خوبان آن را روشن و پاکیزه نمائیم؛ در آیه هفتاد و دو سوره فرقان نیز آمده که « مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل شایسته انجام دهد آنگاه خداوند بدیهایشان را تبدیل به نیکی خواهد کرد».
نتیجه
با توجه به مطالب یاد شده در بالا پس توبه واقعی، علاوه بر پشیمانی از کارهای گذشته نیازمند شرایطی است که اگر ما آن شرایط را رعایت نکنیم نه تنها ما توبه نکرده‌ایم بلکه هم خودمان و هم خدا را به بازیچه گرفته‌ایم که آیه 18 سوره نساء نیز به این حقیقت اشاره دارد « اما آنان که به کار زشت خود ادامه می‌دهند تا مرگشان فرا می‌رسد آن وقت می‌گویند الان توبه کردیم و نیز کسانی که در حال توبه می‌میرند، توبه و بازگشت ندارند، برای ایشان عذابی دردناک آماده کرده ایم».
منابع
محمد علی سادات، اخلاق اسلامی ، انتشارات سمت، چاپ هجدهم بهار 1376
پژوهشکده تحقیقات اسلامی، علوم و معارف قرآن، پائیز 1381
علامه حلی، کشف المراد، ترجمه ابوالحسن شعرانی، چاپ هشتم 1376
نقل قول
