جایگاه رزق انسان در هستی

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

در انتهای روایت فوق می فرمایند: اولاً: چیزهایی از معنویت و تعالی در نزد خدا هست که شرط رسیدن به آن ها اطاعت از خدا است و عدم رعایت حلال و حرام موجب خروج از طاعت است. ثانیاً: هر اندازه که
ص: 168
________________________________________
1- مستدرک الوسائل،ج 13، ص 28.
انسان از رزق حرام مصرف کند به همان اندازه از رزق حلالش کم می گذارند. ثالثاً: این طور نیست که حالا به جای رزق حلال از رزق حرام مصرف کرده و دیگر هیچ، بلکه «حُوسِبَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیامه» یعنی؛ روز قیامت نسبت به آن رزق حرام باید حساب پس دهد.
حرص های سرگردان بی نتیجه
عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ علیه السلام «قَالَ لَوْ کَانَ الْعَبْدُ فِی جُحْرٍ لَأَتَاهُ رِزْقُهُ فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ».(1)
امام صادق علیه السلام می فرمایند: اگر بنده ای در سوراخی باشد، رزق او به او خواهد رسید، پس در طلب آن حریص نباشید.
قَالَ علی علیه السلام : «خُذْ مِنَ الدُّنْیَا مَا أَتَاکَ وَ تَوَلِّ عَمَّا یَتَوَلَّی عَنْکَ فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ».(2)
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: از دنیا به همان اندازه که پیش می آید بگیر، و از آن مقدار که از تو روی برمی گرداند، روی برگردان، و اگر روی بر نمی گردانی، لااقل نسبت به آن حریص مباش.
آری در این دو حدیث تأکید بر روی «اجمال در طلب رزق» است. این توصیه به خودی خود، فکر و فرهنگی را به همراه دارد، چون وقتی حجاب ظلمانیِ حرصِ در رزق دریده شد، چشم دل به حقایقی بزرگ بینا می شود و لذا بی سبب نیست که در حدیث اول امام صادق علیه السلام می فرمایند:
ص: 169
________________________________________
1- مستدرک الوسائل،ج 13 ص، 28.
2- همان.
«حتی اگر انسان در سوراخی هم باشد رزق او به او می رسد». و در حدیث دوم امیرالمؤمنین علیه السلام تأکید می فرمایند: «آن مقدار از رزق که از تو روی می گرداند، تو نیز از آن روی بگردان» چون در چنین حالتی جهت قلب به مقامات عالی تری سیرمی کند، آیا بر انسان بصیر لازم نیست این توصیه های اساسی را به کار بندد و از ظلمات حجابِ حرصِ در رزق، قلب خود را آزاد نماید؟

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

حرصِ در رزق، عامل غفلت از قیامت
قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله : «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ لَنْ یَعْدُوَ امْرُؤٌ مَا قُسِّمَ لَهُ فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ إِنَّ الْعُمُرَ مَحْدُودٌ لَنْ یَتَجَاوَزَ أَحَدٌ مَا قُدِّرَ لَهُ فَبَادِرُوا قَبْلَ نَفَاذِ الْأَجَلِ وَ الْأَعْمَالِ الْمَحْصِیَّهِ».(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: ای مردم! رزق تقسیم شده است، هرگز انسان از آن چه برایش تقسیم شده بیشتر نمی یابد، پس در طلب رزق حریص نباشید، که عمر شما محدود است، پس قبل از این که اجل برسد و اعمال محاسبه شود به کار نیک مبادرت ورزید.
ملاحظه می فرمایید که رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از این که تذکر می دهند رزق، مقسوم و قسمت شده است و بر اجمال در طلب رزق تأکید می کنند، ما را متوجه اصل مطلب در عرصه زندگی می نمایند و می فرمایند: عمر محدود است و پس از این عمرِ محدود مائیم و اَبدیت ما و اعمالی که برای قیامت خود انجام داده ایم، چگونه انسان بصیر حاضر است در طلب
ص: 170
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 29.
رزق، خود را آنچنان مشغول کند که از آبادی ابدیت خود باز بماند! در حالی که اصل زندگی ما ابدیتِ ما است، و به واقع اگر از قیامت خود غافل شویم وَهم ما آنچنان قدرت می گیرد که همه زندگی ما را مشغول تهیه رزقِ بدن ما می گرداند.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

نتیجه هلاکت بار فخر

قَالَ رسول الله صلی الله علیه و آله : «مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا حَلَالًا مُکَاثِراً مُفَاخِراً مُرَائِیاً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ».(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: هرکس دنیا را از راه حلال ولی زیادخواهانه و جهت فخر و چشم و هم چشمی طلب کند، خداوند را ملاقات می کند در حالی که خداوند بر او غضبناک است.
اگر همین یک تذکر در مورد زیاده خواهی دنیا و رزق نبود، جا داشت که انسان بصیر سخت در طلب دنیا احتیاط به خرج دهد. ملاحظه بفرمایید که وجود مقدس رسول خدا صلی الله علیه و آله چگونه علت ملاقات بنده خدا را در حالی که خداوند نسبت به او غضبناک است، طلب دنیا از طریق حلال ولی برای فخر فروشی می داند. مگر غضبناکی خدا از انسان غضب همسایه و یا کاسب سرِ محل از انسان است که انسان بتواند جدای از آن ها با خود به سر برد؟ و مگر این غضب در چند روز دنیا است که انسان بگوید؛ بسیار خوب، بالاخره می گذرد؟ عزیز من! می فرماید: اگر کسی از طریق حلال – ونه از طریق حرام- امکانات دنیایی به دست آورد ولی نه صرفاً برای رفع
ص: 171
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 32.
حوائج زندگی، بلکه جنبه ای از زیاده خواهی و فخر و چشم و هم چشمی در آن باشد، خدا را ملاقات می کند در حالی که بر او غضبناک است. پناه به خداوند از چنین سرنوشتی.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

راه امیدواری

عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : «أَنَّهُ قَالَ الرِّزْقُ یَسْعَی إِلَی مَنْ لا یَطْلُبُهُ».(1)
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: رزق می شتابد به سوی آن کسی که طالب آن نیست.
و نیز می فرمایند: «الْأَرْزَاقُ لا تُنَالُ بِالْحِرْصِ وَ الْمُغَالَبَهِ».(2)
ارزاق با حرص و چیرگی بر همدیگر به دست نمی آید.
و نیز می فرمایند: «أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ فَکَمْ مِنْ حَرِیصٍ خَائِبٌ وَ مُجْمِلٍ لَمْ یَخِبْ».(3)
در طلب رزق حریص نباشید، که چه بسیار حریصی که ناامید شد و چه صرفه جو و کم طلبی که ناامید نشد.
و نیز می فرمایند: «رِزْقُکَ یَطْلُبُکَ فَأَرِحْ نَفْسَکَ مِنْ طَلَبِهِ».(4)
رزق تو به دنبال تو است، نفس خود را در طلب آن به زحمت مینداز.
ص: 172
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 32.
2- همان.
3- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 32.
4- همان.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

و نیز می فرمایند: «سَوْفَ یَأْتِیکَ أَجَلُکَ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ سَوْفَ یَأْتِیکَ مَا قُدِّرَ لَکَ فَخَفِّضْ فِی الْمُکْتَسَبِ».(1)
به زودی مرگ تو فرا می رسد، پس در طلب رزق حرص به خرج مده، بالاخره آنچه برای تو تقدیر شده به تو می رسد.
کمی به تذکرات امام الموحدین علیه السلام توجه بفرمایید که چگونه می فرمایند: اولاً؛ این قاعده عجیب در عالم را فراموش نکن که قصه رزق، قصه کسی است که اگر خیلی نازش را کشیدی شروع می کند به بی محلی کردن و اگر نسبت به آن بی توجه شدی، شروع می کند روی آوردن. لذا فرمود: رزق به سوی کسی که طالب آن نیست به سرعت روی می آورد. ثانیاً؛ رزق با حرص و رقابت با همکاران به دست نمی آید، فقط در راستای این رقابت های دنیایی، صورت وَهمیّه رشد می کند و جای نور ایمان و توکل را تنگ می کند. ثالثاً؛ ریشه ناامیدی ها، در حرصِ برای بیشتر به دست آوردن دنیا و رزق است، چرا که انسان بعد از مدتی می بیند تلاش هایش حاصلی در برنداشت، غافل از این که قاعده رزق، با بقیه امور متفاوت است. آری در علم و ایمان و قرب الهی میدان باز است و قاعده «لیس لِلْإِنْسان اِلاّ ما سَعی» جاری است و هرکس به اندازه تلاشی که بکند برخوردار می شود. پس ریشه ناامیدی اهل دنیا، حرص است برای داشتن دنیای بیشتر، و لذا امام علیه السلام می فرمایند: چه بسیار انسان هایی که با کمترین تلاش، امیدوارانه زندگی می کنند. رابعاً؛ می فرماید: «فَاَرِحْ نَفْسَکَ
ص: 173
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 32.
مِنْ طَلَبِهِ» یعنی؛ خود را نسبت به طلب رزق راحت نگه دار و نسبت به آن آسوده خاطر باش. آری! «مباد آن که ز احوال خود شوی غافل» و از توجه به قلب و ورود به عالم معنی غافل گردی و در تعالی آن نکوشی، آسوده خاطر باش و فرصت چند روزه دنیا را غنیمت شمار و در کسب معارف الهی و سیر به سوی حقایق معنوی تلاش کن، چرا که فرمود: «سَوفَ یَأتیکَ اَجَلُک....» به زودی مرگت فرا می رسد و خدای ناکرده در آن حال، قلب از حق فهمی و حق خواهی و حق بینی محروم است. این جاست که امام الموحدین علیه السلام می فرمایند: «سِتَّهٌ یُخْتَبَرُ بِهَا دِینُ الرَّجُلِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الْإِجْمَالُ فِی الطَّلَبِ».(1) یعنی؛ با شش چیز دین انسان امتحان می شود، تا آنجا که فرمود: و با حریص نبودن در طلب رزق.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

یعنی؛ آن کس که با این همه حرف هنوز نسبت به طلب رزق حریص است باید به ایمان خود شک کند و به قول آن حضرت: «عَجِبْتُ لِمَنْ عَلِمَ أَنَّ اللهَ قَدْ ضَمِنَ الْأَرْزَاقَ وَ قَدَّرَهَا وَ أَنَّ سَعْیَهُ لا یَزِیدُهُ فِیمَا قُدِّرَ لَهُ مِنْهَا وَ هُوَ حَرِیصٌ دَائِبٌ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ».(2)
یعنی؛ در تعجبم از کسی که می داند خداوند رزق ها را ضمانت و تقدیر کرده، و تلاش او چیزی بر آنچه برای او تقدیر شده نمی افزاید و باز او در طلب رزق، خود را به زحمت می اندازد.
ص: 174
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 33.
2- همان.

واقعاً هم جای تعجب دارد، که چگونه انسان ها از این همه تذکرات الهی غفلت می کنند و به سوی «هیچ» این همه سرعت گرفته اند. حضرت ندا سر می دهد که ای انسان ها: «لَیْسَ کُلُّ مُجْمِلٍ بِمَحْرُومٍ».(1) یعنی؛ هرگز آن کس که حرص نورزید، محروم نمی شود. پس چرا این همه حرص! حضرت با تمام وجود و از سر دل سوزی محض. می فرماید: «لَنْ یَفُوتَکَ مَا قُسِّمَ لَکَ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ لَنْ تُدْرِکَ مَا زُوِیَ عَنْکَ فَأَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَبِ».(2) یعنی؛ «آنچه برای تو قسمت شده هرگز از تو فوت نمی شود، پس در طلب رزق حریص مباش، هرگز آنچه برای تو نیست به تو نمی رسد، پس در کسب مال، به اجمال بسنده کن». چرا که آن امام عزیز دریغشان می آید زندگی ما تماماً در زیر لگد طلب رزق نابود شود

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

عبرتی بزرگ

«سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْسَعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَی لِتَعْتَبِرَ الْعُقَلاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لا تُنَالُ بِالْعَقْلِ وَ لا بِالْحِیلَهِ».(3)
از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: خدای عزّ و جلّ رزق انسان های ساده را وسعت داده است تا عبرتی برای عقلا باشد و بدانند که دنیا با عقل و چاره جویی به دست نمی آید.
ص: 175
________________________________________
1- همان.
2- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 33.
3- همان.
راستی که عجیب نکته ای است و چقدر عبرت آموز است، به واقع بارها با چنین پدیده ای روبه رو شده ایم. می فرماید: اگر عاقل باشی می فهمی که عقل و چاره جویی ها را برای رزق بیشتر به تو نداده اند باید آن ها را در جاهای دیگر به کار برد که موجب کسب معارف بیشتر و معنویت برتر شود. عقل را به ما دادند تا در قرآن تدبّر کنیم و در ارتباط با آیات الهی با خدا اُنس بگیریم، این طور نیست که بتوانی با عقل بیشتر رزق بیشتر نصیب خود کنی.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

قناعت؛ نشانه عقل

امام کاظم علیه السلام در توصیه به یار وفادارشان می فرمایند:
«یَا هِشَامُ إِنَّ الْعُقَلَاءَ زَهِدُوا فِی الدُّنْیَا وَ رَغِبُوا فِی الْآخِرَهِ لِأَنَّهُمْ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْیَا طَالِبَهٌ وَ مَطْلُوبَهٌ وَ الْآخِرَهَ طَالِبَهٌ وَ مَطْلُوبَهٌ فَمَنْ طَلَبَ الْآخِرَهَ طَلِبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّی یَسْتَوْفِیَ مِنْهَا رِزْقَهُ وَ مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَتْهُ الْآخِرَهُ فَیَأْتِیهِ الْمَوْتُ فَیُفْسِدُ عَلَیْهِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتَهُ.
یَا هِشَامُ مَنْ أَرَادَ الْغِنَی بِلا مَالٍ وَ رَاحَهَ الْقَلْبِ مِنَ الْحَسَدِ وَ السَّلامَهَ فِی الدِّینِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ یُکَمِّلَ عَقْلَهُ فَمَنْ عَقَلَ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ اسْتَغْنَی وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ بِمَا یَکْفِیهِ لَمْ یُدْرِکِ الْغِنَی أَبَداً».(1)
ص: 176
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 33.
یعنی؛ ای هشام! عاقلان نسبت به دنیا بی میل و به آخرت راغب هستند، چون می دانند که یا دنیا را باید طلب کرد، یا دنیا آنها را طلب می کند، و یا باید آخرت را طلب کرد یا مرگ آنها را طلب می کند. پس آن کس که آخرت را طلب کند، دنیا به خودی خود او را طلب می کند، تا این که رزق کافی برایش حاصل شود. و آن کس که دنیا را طلب کند، آخرت به سراغش می آید و مرگ او را فرا می گیرد و دنیا و آخرتش را از بین می برد.
ای هشام! هرکس خواست بدون مال، ثروت مند شود و قلبش از حسد راحت گردد و دینش سالم بماند، از خدای عزّوجلّ عاجزانه تقاضا کند، عقلش کامل شود. پس هرکس عقلش کامل شد به آنچه نیازش را برآورده می کند قانع می شود، و آن کس که به آنچه نیازش را برآورده می کند قانع شد، به واقع غنی شده است. و هرکس نسبت به آنچه برای او کفایت می کند قانع نشد، هرگز احساس غنا و بی نیازی نخواهد کرد.
حضرت در این روایت به هشام می فرمایند: اولاً؛ آن کس که عقلش رشد کرده است به دنیا بی میل می شود و به آخرت رغبت دارد. چون قاعده رابطه دنیا را با انسان ها می دانند که هرکس آخرت را طلب کرد دنیا به خودیِ خود به سوی او می آید. ثانیاً؛ حضرت رمز همه رستگاری ها را تعالی عقل می دانند و لذا است که می فرمایند: هرکس خواست بدون مال در غنی و بی نیازی به سر برد و قلبش از حسد راحت و دینش سالم بماند، باید از خدا تقاضا کند که عقلش را کامل نماید، بعد می فرمایند: علت این که انسان ها به بیش از آنچه نیاز دارند حریص اند، بی عقلی آنهاست و
ص: 177
لذا هرکس عقلش کامل شد به آنچه نیازش را برآورده می کند، قانع می شود. این جاست که بارها باید تأکید کنیم، ریشه حرص در طلب رزق، وَهم است و هرچه این وَهم را به نور دستورات ائمه معصومین علیهم السلام کنترل کنید، نور عقل به صحنه جان شما بیشتر تجلی خواهد کرد، آن وقت می فهمیم چه کسی به واقع غنی است و چه کسی به واقع فقیر است. در شعری که به رسول خدا صلی الله علیه و آله منسوب است آمده:
دَعِ الْحِرْصَ عَلَی الدُّنْیَا وَ فِی الْعَیْشِ فَلا
تَطْمَعْ
وَلا تَجْمَعْ مِنَ الْمَالِ فَلَا تَدْرِی لِمَنْ تَجْمَعْ
وَلا تَدْرِی أَ فِی أَرْضِکَ أَمْ فِی غَیْرِهَا تُصْرَعْ
فَإِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ کَدُّ الْمَرْءِ لا
یَنْفَعْ
فَقِیرٌ کُلُّ مَنْ
یَطْمَعْ غَنِیٌّ کُلُّ مَنْ یَقْنَعْ(1)
یعنی؛ در دنیا حرص را فرو گذار و در زندگی طمع پیشه مکن. و از مال دنیا جمع آوری مکن چرا که نمی دانی برای چه کسی جمع می کنی. و نیز نمی دانی در زمینِ خودت خواهی مرد یا در زمین دیگر. رزق تقسیم شده، و تلاش انسان در این مورد نافع نیست. هر صاحب طمعی فقیر است و هر اهل قناعتی غنی است.

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

قاعده ای منطقی

قالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : «أَنَّهُ قَالَ فِیمَا وَعَظَ بِهِ لُقْمَانُ ابْنَهُ أَنَّهُ قَالَ یَا بُنَیَّ لِیَعْتَبِرْ مَنْ قَصَرَ یَقِینُهُ وَ ضَعُفَ تَعَبُهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَهُ فِی
ص: 178
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 37.
ثَلاثَهِ أَحْوَالٍ مِنْ رِزْقِهِ وَ آتَاهُ رِزْقَهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی وَاحِدَهٍ مِنْهَا کَسْبٌ وَ لا حِیلَهٌ إِنَّ اللَّهَ سَیَرْزُقُهُ فِی الْحَالَهِ الرَّابِعَهِ أَمَّا أَوَّلُ ذَلِکَ فَإِنَّهُ کَانَ فِی رَحِمِ أُمِّهِ یَرْزُقُهُ هُنَاکَ فِی قَرَارٍ مَکِینٍ حَیْثُ لَا بَرْدٌ یُؤْذِیهِ وَ لَا حَرٌّ، ثُمَّ أَخْرَجَهُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَجْرَی لَهُ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ یُرَبِّیهِ مِنْ غَیْرِ حَوْلٍ بِهِ وَ لا قُوَّهٍ ثُمَّ فُطِمَ مِنْ ذَلِکَ فَأَجْرَی لَهُ مِنْ کَسْبِ أَبَوَیْهِ بِرَأْفَهٍ وَ رَحْمَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمَا حَتَّی إِذَا کَبِرَ وَ عَقَلَ وَ اکْتَسَبَ ضَاقَ بِهِ أَمْرُهُ فَظَنَّ الظُّنُونَ بِرَبِّهِ وَ جَحَدَ الْحُقُوقَ فِی مَالِهِ وَ قَتَّرَ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ مَخَافَهَ الْفَقْرِ».(1)
بنا به فرمایش علی علیه السلام لقمان به فرزندش فرمود: ای فرزندم! باید عبرت گیرد آن کس که یقین او کم و در طلب رزق، خستگی ناپذیر است، که خدای تعالی او را در سه حالت خلق نمود و رزق او را به او رساند و در هیچ کدام از آن حالات، انسان به خودی خود، هیچ کسب و اندیشه ای برای رزق خود نکرد، باید عبرت بگیرد که در حالت چهارم نیز حتماً رزق او را می رساند. اما حالت اول آن وقتی که در رحم مادرش بود و او را در آن محلِ اَمن آسوده از گرما و سرما، بدون هیچ دردسری رزق داد، سپس او را از آن حالت خارج کرد و شیر مادر را برای او بدون هیچ نگرانی جاری کرد، سپس از شیر برداشته شد، پس خدا با محبت و رحمتی که در قلب والدین او جاری ساخت، رزق او را با تلاشی که آنها انجام دادند، تأمین فرمود، تا این که سن او بیشتر شد و تعقل کرد و برای کسب رزق تلاش نمود و لذا اموراتش تنگ شد، و گمانِ بد به خدا برد، و
ص: 179
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 35.
رعایت حقوق مالش را ترک کرد و بر خود و عیالش از ترس فقر، تنگ گرفت.
چنانچه ملاحظه می فرمایید حضرت امام الموحدین علیه السلام چشم ما را متوجه سنت لایتغیر رزق دهی مخلوق در هستی، می کنند و می فرمایند: طبق همان سنتی که در مراحل سه گانه دوران جنینی و دوران شیرخوارگی و دوران کودکی، حضرت رب العالمین شرایط رسیدن رزق است را - بدون آن که نیاز باشد، تو خود را به زحمت اندازی- فراهم کرد. حال چگونه ممکن است این سنت در مرحله چهارم، متوقف شود که تو اکنون نگران رزق در آینده ات هستی و از وظایف اصلی زندگی باز مانده ای؟
هشدار که خزینه دار دیگران نباشی
قالَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : «یَا ابْنَ آدَمَ لا یَکُنْ أَکْبَرُ هَمِّکَ یَوْمَکَ الَّذِی إِنْ فَاتَکَ لَمْ یَکُنْ مِنْ أَجَلِکَ فَإِنْ هَمَّکَ یَوْمٌ فَإِنَّ کُلَّ یَوْمٍ تَحْضُرُهُ یَأْتِی اللَّهُ فِیهِ بِرِزْقِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَکْتَسِبَ شَیْئاً فَوْقَ قُوتِکَ إِلاّ کُنْتَ فِیهِ خَازِناً لِغَیْرِکَ تُکْثِرُ فِی الدُّنْیَا بِهِ نَصَبَکَ وَ تُحْظِی بِهِ وَارِثَکَ وَ یَطُولُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ حِسَابُکَ فَاسْعَدْ بِمَالِکَ فِی حَیَاتِکَ وَ قَدِّمْ لِیَوْمِ مَعَادِکَ زَاداً یَکُونُ أَمَامَکَ فَإِنَّ السَّفَرَ بَعِیدٌ وَ الْمَوْعِدَ الْقِیَامَهُ وَ الْمَوْرِدَ الْجَنَّهُ أَوِ النَّارُ».(1)
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: ای فرزند آدم! نباید بزرگترین غم تو آن رزقی باشد که نیامده است، اگر آن روز جزء عمر تو باشد، رزق آن روز
ص: 180
________________________________________
1- مستدرک الوسائل، ج 13، ص 35.
را خداوند در آن روز به تو می رساند، و بدان که تو هرگز آنچه را رزق تو نیست، به دست نمی آوری مگر این که آن را برای غیر خود جمع کنی، زحمتش در دنیا برای تو و بهره اش برای وارث تو است، و حساب آن در قیامت برای تو می ماند، پس شاد باش به آنچه داری و آن را برای قیامتی که در پیش داری بفرست، چرا که سفری طولانی در پیش است و وعده گاه اصلی ما، قیامت است و محل ورود یا بهشت است یا دوزخ.
چنان چه ملاحظه می فرمایید امام الموحدین علیه السلام توصیه می فرمایند که مواظب باش بزرگترین برنامه تو برای طلب رزق، تهیه رزق فردایی نباشد که نیامده است. و ما را متذکر می شوند که رزق هر روزی در وقت خودش می آید، پس دائم غم فردای نیامده همه فکر تو را به خودش مشغول نکند. به گفته مولوی:
عمر
من شد فدیه فردای من
وای
از این فردای ناپیدای من
سپس حضرت ما را برحذر می دارند از این که انرژی ها و فرصت های خود را به اسم فردای نیامده برای غیر خود مصرف کنیم و خزینه دار غیر خود باشیم و در قیامت حسرت موقعیتی را بخوریم که می توانستیم به جای جمع آوری رزق برای روز نیامده، وقت خود را در توجه به حقایق عالیه عالم معنا صرف کنیم و با حاصل اُنس های معنوی که در دنیا به دست می آوریم، در قیامت خود به سر بریم.
ص: 181

[سلمان رستگار(امیری حسین و نعم الامیر)]

طلب رزق سنت است
قالَ الْحُسَیْنِ علیه السلام : « لِرَجُلٍ یَا هَذَا لا تُجَاهِدْ فِی الرِّزْقِ جِهَادَ الْغَالِبِ وَ لَا تَتَّکِلْ عَلَی الْقَدَرِ اتِّکَالَ مُسْتَسْلِمٍ فَإِنَّ ابْتِغَاءَ الرِّزْقِ مِنَ السُّنَّهِ وَ الْإِجْمَالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّهِ وَ لَیْسَ الْعِفَّهُ بِمَانِعَهٍ رِزْقاً وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلاً وَ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ الْأَجَلَ مَحْتُومٌ وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ جَالِبُ الْمَآثِمِ»(1)
امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: ای مرد! در طلب رزق نه آنچنان تلاش کن که همه تلاش تو در طلب رزق صرف شود، و نه آنچنان کار را به تقدیر واگذار که دست بسته تسلیم شوی، چرا که طلب رزق، سنت است و حریص نبودن، از عفت، و عفت ورزیدن در طلب رزق موجب نمی شود که رزق از تو منع شود، همچنان که حرص موجب نمی شود که رزق اضافه تر به دست آری. چرا که رزق تقسیم شده است و اجل هرکسی حتمی است و حرص زدن در رزق زمینه ایجاد گناه است.