تفسیر سوره نصر

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

آيه و ترجمه

بسم الله الرحمن الرحيم


إ ذا جاء نصر الله و الفتح (1)
و راءيت الناس يدخلون فى دين الله اءفواجا (2)
فسبح بحمد ربك و استغفره إ نه كان توابا (3)


ترجمه :

بنام خداوند بخشنده مهربان
1 - هنگامى كه يارى خدا و پيروزى فرا رسد.
2 - و مردم را ببينى گروه گروه وارد دين خدا مى شوند.
3 - پـروردگـارت را تـسبيح و حمد كن ، و از او آمرزش بخواه كه او بسيار توبه پذير است .

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

تفسير:
هنگامى كه پيروزى نهائى فرا رسد!...
در نـخـسـتـيـن آيـه ايـن سـوره كـه مـى فـرمـايـد: (هـنـگامى كه يارى خدا و پيروزى فرا رسد)... (اذا جاء نصر الله و الفتح )
و مـردم را به بينى كه گروه گروه در دين خدا وارد مى شوند... (و راءيت الناس يدخلون فى دين الله ، افواجا).
بـه شـكـرانه اين نعمت بزرگ و اين پيروزى و نصرت الهى ، پروردگارت را تسبيح و حـمـد كـن ، و از او آمـرزش بـخـواه كـه او بـسـيـار تـوبه پذير است (فسبح بحمد ربك و استغفره انه كان توابا).
در ايـن سـه آيـه كـوتـاه و پر محتوا، ريزه كاريهاى فراوان است كه دقت در آنها كمك به فهم هدف نهائى سوره مى كند:
1 - در آيـه اول نـصرت اضافه به خداوند شده است (نصرالله ) تنها در اينجا نيست كه ايـن اضـافـه ديده مى شود، در بسيارى از آيات قرآن اين معنى منعكس است ، از جمله در آيه 214 بقره مى خوانيم : الا ان نصر الله قريب : بدانيد يارى خدا نزديك است .
و در آيـه 126 آل عـمـران و 10 انـفال آمده است : و ما النصر الا من عند الله : نصرت جز از ناحيه خدا نيست .
اشاره به اينكه به هر حال يارى و پيروزى به اراده حق است .
درسـت اسـت كـه براى غلبه بر دشمن بايد تاءمين قوا و تهيه نيرو كرد، ولى يك انسان مـوحـد ، نـصـرت را تـنـهـا از نـاحـيـه خـدا مـى دانـد و بـه هـمـيـن دليل به هنگام پيروزى مغرور نمى شود، بلكه در مقام شكر و سپاس الهى درمى آيد.
2 - در اين سوره نخست از نصرت الهى ، و سپس فتح و پيروزى ، و بعد نفوذ
و گـسـتـرش اسـلام ، و ورود مـردم دسته دسته در دين خدا سخن به ميان آمده ، و اين هر سه عـلت و مـعـلول يـكـديـگـرنـد، تا نصرت و يارى الهى نباشد فتح و پيروزى نيست ، و تا فـتـح و پـيروزى نرسد و موانع از سر راه برداشته نشود مردم گروه گروه مسلمان نمى شـونـد، و البـتـه بـه دنـبـال ايـن سه مرحله كه هر كدام نعمتى است بزرگ ، مرحله چهارم يعنى مرحله شكر و حمد و ستايش خدا فرا مى رسد.
و از سـوى ديـگـر نصرت الهى و پيروزى همه براى اين است كه هدف نهائى يعنى ورود مردم در دين خدا و هدايت همگانى صورت گيرد.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

3 - (فـتـح ) در ايـنـجـا بـه صـورت مـطـلق گـفته شده ، و با قرائنى كه قبلا اشاره كـرديـم بـدون شـك مـنـظور از آن فتح مكه است كه چنين بازتاب گسترده اى داشت ، و به راسـتـى فـتـح مـكـه ، فـصـل نـويـنى در تاريخ اسلام گشود، چرا كه مركز اصلى شرك مـتـلاشـى شـد، بـتـهـا از مـيـان رفـت ، امـيـد بـت پـرسـتـان بـه يـاس و نـومـيـدى مبدل گشت ، و موانعى كه بر سر راه ايمان مردم به اسلام وجود داشت ، برچيده شد.
بـه هـمـيـن دليـل فـتح مكه را بايد مرحله تثبيت اسلام ، و استقرار آن در جزيرة العرب ، و سپس در جهان دانست ، و لذا بعد از فتح مكه ديگر هيچ مقاومتى از ناحيه مشركان (جز در يك مـورد كـه آن هـم بـه سـرعـت سـركـوب شـد) ديـده نشد، و مردم از تمام نقاط جزيره براى پذيرش اسلام خدمت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) مى آمدند.
4 - در ذيـل آيـه سـه دسـتـور مهم به پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) (و طبعا بـه هـمـه مـؤ مـنـان ) مـى دهد كه در حقيقت شكرانه اى براى اين پيروزى بزرگ ، و واكنش مناسبى در برابر اين نصرت الهى است ، دستور به تسبيح و حمد و استغفار.
(تسبيح ) به معنى منزه شمردن خداوند از هر گونه عيب و نقص است ،
و (حـمـد) بـراى تـوصـيـف او بـه صـفـات كـمـاليـه اسـت ، و (استغفار) در برابر نقصانها و تقصيرهاى بندگان است .

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

ايـن پـيـروزى بـزرگ سـبـب شـد كـه افـكـار شـرك آلود زدوده شـود، كمال و جمال خداوند ظاهرتر گردد، و گم كرده راهان به سوى حق بازگردند.
اين فتح عظيم سبب شد كه افراد گمان نكنند خداوند يارانش را تنها مى گذارد (پاكى از ايـن نـقـص ) و نيز بدانند كه خداوند بر انجام وعده هايش توانا است (موصوف بودن به اين كمال ) و نيز بندگان به نقص خود در برابر عظمت او اعتراف كنند.
بـعـلاوه مـمـكن است به هنگام پيروزى واكنشهاى نامطلوبى در انسان پيدا شود و گرفتار (غـرور و خـود بـرتـربـينى ) گردد، و يا در برابر دشمن دست به (انتقام جوئى و تصفيه حساب شخصى ) زند، اين سه دستور به او تعليم مى دهد كه در لحظه حساس ‍ پـيـروزى بـيـاد صـفـات جـلال و جمال خدا بيفتد، همه چيز را از او بداند، و در مقام استغفار برآيد تا هم غرور و غفلت او زايل گردد، و هم از انتقامجوئى بر كنار ماند.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

5 - مـسلم است پيغمبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) همچون همه انبياء (معصوم ) بود پس دستور به استغفار براى چيست ؟
در پاسخ اين سؤ ال بايد گفت اين سرمشقى است براى همه امت زيرا:

اولا: در طـول ايـن مـبـارزه طـولانـى كـه سـالهـاى زيـادى بـه طـول انـجاميد (حدود بيست سال ) و مسلمانان روزهاى بسيار سخت و دردناكى را طى كردند، گـاهـى آنـچـنـان حـوادث پـيـچـيـده مى شد كه جانها به لب مى رسيد، و در افكار بعضى گمانهاى بدى در مورد وعده هاى الهى پيدا مى شد، همانگونه كه قرآن در مورد جنگ احزاب مى فرمايد: و بلغت القلوب الحناجر و تظنون بالله الظنونا
و دلها به گلوگاه رسيده بود و گمانهاى (نامناسبى ) در باره خدا داشتيد (احزاب - 10).
اكـنـون كـه پيروزى فرا رسيده مى فهمند كه همه آن گمانها و بى تابيها غلط بوده ، و بايد در مقام استغفار برآيند.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

ثـانـيـا: انـسـان هـر قـدر حمد و ثناى الهى كند باز حق شكر او را ادا نخواهد كرد، و لذا در پايان اين حمد و ثنا بايد از تقصير خويش ‍ روى به درگاه خدا آورد و استغفار كند.
ثـالثـا: مـعـمولا بعد از پيروزيها وسوسه هاى شيطان شروع مى شود، و حالت غرور از يـكـسـو، و تندروى و انتقامجوئى از سوى ديگر، به وجود مى آيد، در اينجا بايد به ياد خدا بود، و پيوسته استغفار كرد تا هيچيك از اين حالات پيدا نشود، يا اگر پيدا شده بر طرف گردد.
رابعا: همانگونه كه در آغاز سوره گفتيم اعلام اين پيروزى تقريبا به معنى اعلام پايان مـاءمـوريـت پـيـامـبـر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و اتمام عمر آن حضرت و شتافتن به لقـاى مـحبوب بود، و اين حالت مناسب تسبيح و حمد و استغفار است ، و لذا در روايات وارد شده است كه بعد از نزول اين سوره پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) اين جمله را بـسـيـار تـكـرار مـى فـرمـود: سبحانك اللهم و بحمدك ، اللهم اغفرلى انك انت التواب الرحـيـم : (خـداونـدا! مـنزهى ، و تو را حمد و ستايش مى كنم ، خداوندا! مرا ببخش كه تو بسيار توبه پذير و مهربانى .)

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

6 - جمله (انه كان توابا) بيان علت است براى مساءله استغفار، يعنى
استغفار و توبه كن چرا كه خداوند بسيار توبه پذير است .
در ضـمـن شـايـد بـه اين مطلب نيز نظر دارد كه وقتى خداوند توبه شما را مى پذيرد، شـمـا نـيـز حـتـى المـقـدور تـوبـه تـقـصيركاران را پس ‍ از پيروزى بپذيريد و مادام كه تـصـمـيم خلاف يا آثار توطئه اى از آنان ظاهر نباشد آنها را از خود مرانيد، و لذا چنانكه خـواهـيـم ديـد پـيـغـمـبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) در همين ماجراى فتح مكه چهره راءفـت و رحـمـت اسـلامـى را در مقابل دشمنان كينه توز شكست خورده ، به عاليترين وجهى نشان داد.
تـنها پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) نبود كه به هنگام پيروزى نهائى بر دشـمـن بـه فكر تسبيح و حمد و استغفار بود بلكه در تاريخ ساير انبياء نيز اين مطلب به خوبى نمايان است .
مـثلا حضرت يوسف (عليه السلام ) هنگامى كه بر اريكه حكومت مصر نشست ، و پدر و مادر و بـرادران بـعـد از يـك فـراق طـولانـى بـه ديـدار او نـائل شـدنـد، عـرض كـرد: رب قـد آتـيـتـنـى مـن المـلك و عـلمـتـنـى مـن تـاويـل الاحـاديـث فـاطر السموات و الارض انت وليى فى الدنيا و الاخرة توفنى مسلما و الحقنى بالصالحين : (پروردگارا! بخش عظيمى از حكومت را به من بخشيده اى ، و مرا از علم تعبير خوابها آگاه ساخته اى ، توئى آفريننده آسمانها و زمين و توئى سرپرست من در دنيا و آخرت ، مرا مسلمان بميران و به صالحان ملحق فرما) (يوسف - 101).
و پـيـامبر خدا سليمان (عليه السلام ) هنگامى كه تخت ملكه سبا را در برابر خود حاضر ديـد گـفـت : هـذا مـن فـضـل ربـى ليـبـلونـى اء اءشـكـر اءم اءكـفـر: (ايـن از فـضـل پروردگار من است ، تا مرا بيازمايد، آيا شكر او را بجا مى آورم يا كفران مى كنم ؟) (نمل - 40).

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

نكته :
فتح مكه بزرگترين پيروزى اسلام
فـتـح مـكـه هـمانگونه كه اشاره كرديم فصل جديدى در تاريخ اسلام گشود، و مقاومتهاى دشـمـن را بـعـد از حـدود بـيـسـت سـال درهم شكست ، در حقيقت با فتح مكه بساط شرك و بت پـرسـتـى از جـزيـره عـربـستان برچيده شد، و اسلام آماده براى جهش به كشورهاى ديگر جهان گشت .
خـلاصـه ايـن مـاجـرا چـنـين بود: بعد از پيمان و صلح حديبيه مشركان مكه دست به پيمان شـكـنـى زدند، و آن صلح نامه را ناديده گرفتند، و بعضى از هم پيمانان پيغمبر (صلى الله عـليـه و آله و سـلم ) را تـحـت فـشـار قـرار دادنـد، هـم پـيـمـانـهـاى رسـول الله (صـلى الله عـليـه و آله و سـلم ) بـه آن حـضـرت شـكـايـت كـردنـد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) تصميم گرفت هم پيمانان خود را يارى كند.

[فاطمه سادات*خادمه بانوی محشر*]

تـنها پيغمبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) نبود كه به هنگام پيروزى نهائى بر دشـمـن بـه فكر تسبيح و حمد و استغفار بود بلكه در تاريخ ساير انبياء نيز اين مطلب به خوبى نمايان است .
مـثلا حضرت يوسف (عليه السلام ) هنگامى كه بر اريكه حكومت مصر نشست ، و پدر و مادر و بـرادران بـعـد از يـك فـراق طـولانـى بـه ديـدار او نـائل شـدنـد، عـرض كـرد: رب قـد آتـيـتـنـى مـن المـلك و عـلمـتـنـى مـن تـاويـل الاحـاديـث فـاطر السموات و الارض انت وليى فى الدنيا و الاخرة توفنى مسلما و الحقنى بالصالحين : (پروردگارا! بخش عظيمى از حكومت را به من بخشيده اى ، و مرا از علم تعبير خوابها آگاه ساخته اى ، توئى آفريننده آسمانها و زمين و توئى سرپرست من در دنيا و آخرت ، مرا مسلمان بميران و به صالحان ملحق فرما) (يوسف - 101).
و پـيـامبر خدا سليمان (عليه السلام ) هنگامى كه تخت ملكه سبا را در برابر خود حاضر ديـد گـفـت : هـذا مـن فـضـل ربـى ليـبـلونـى اء اءشـكـر اءم اءكـفـر: (ايـن از فـضـل پروردگار من است ، تا مرا بيازمايد، آيا شكر او را بجا مى آورم يا كفران مى كنم ؟) (نمل - 40).
نكته :