جوانه زندگی و زندگی جوان« شرح نامه 31 نهج البلاغه»

[نصرالله عاشق خداومولا]

پرسش

1 - موجبات اندوه را نام ببرید.
2 - عوامل اندوه زا را بشمارید و مختصرا توضیح دهید.
3 - اندوه مؤمنین چه تفاوتی با اندوه ظالمین دارند؟
4 - اندوه پسندیده و ناپسند را توضیح دهید.

[نصرالله عاشق خداومولا]

درس چهاردهم

((انتظار می رود پس از مطالعه این درس با مطالب زیر آشنا شوید.))
نقش دستورات شریعت در هدایت قوای انسان
انواع آفات انسانی
بدترین آفت
برخی مصادیق آفات

[نصرالله عاشق خداومولا]

نصب الافات

تیرهای سمی و مرگ بار آفت، افکار و اخلاق و اعمال آدمی را نشانه رفته اند. دستورات نورانی دین، آرایش خاصی به این سه حیطه بشری می بخشد. اگر افکار، اخلاق و اعمال هماهنگ و با هم پیش روند، بر شیطان پیروز می آیند، به رشد می رسند، شخصیت والای انسانی را می سازند و او را به اوج می رسانند.
این مهم، آن گاه جامه تحقق بر خود می پوشد که افکار، اخلاق و اعمال انسان، دستورات خود را از شریعت گرفته و به صورت هماهنگ به آن عمل شود. در این صورت خداوند آنان را مورد محبت خود قرار دهد و به خویش نزدیکشان می کند.
اءنّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا(114)
کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند، خدای مهربان برای آنان محبتی قرار خواهد داد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

آفت افکار

آرمان و ایمان، افکار انسان را رنگی خدایی می بخشند. ایمان و آرمان مانند دو بال او را به آسمان حقایق پرواز می دهند و بر سرزمین آرزوها می نشانند. علم سایر حیوانات، فقط برداشتی ابتدایی از خود و محیط اطراف و یا آن چه مورد نیاز شخصی شان است را در بر می گیرد و آرمان زندگی آنان نیز تنها زندگی مادی خود و حداکثر خانواده شان را در بر می گیرد و به شکم چرانی و شهوت رانی و لانه گرم و نرم منتهی می شود.
به راستی ایمان و آرمان های انسانی است که او را تا ((خلیفة اللهی)) اوج بخشیده است.
مؤمن شدن به خداوند، رسولان، معاد، عدل الهی و امامان معصوم علیهم السلام نتیجه ای چون عبودیت دارد. انسان در این مرحله خواست خداوند را خواسته خود می داند و حرام الهی را بر خود حرام می کند. شریعت ابتدا در افکار بشر اثر می گذارد.
زوایای پنهان و پیدای جهان بینی انسان را همرنگ خود ساخته و به آن رنگ خدایی می دهد. بدین ترتیب انسان خداوند را خالق و سایر موجودات را مخلوق می یابد و خداوند تعالی را تنها پروردگار عالم می بیند. نظام عالم را دستگاهی هماهنگ می یابد که به خواست خداوند در مسیر کمال در حرکتند. عقل آدمی با مشاهده چنین عظمتی سر تعظیم فرود آورده و تسلیم شریعت الهی می شود تا خود را به کمال برساند.
اما در این راه، شیطان در کمین نشسته است. با تیرهای زهرآگین آفت، فکر او را نشانه رفته است. گاهی تیر کفر را به سوی او می افکند و گاهی دگر تیر شرک، زمانی تیر عناد و زمانی دیگر تیرهای خودپسندی، بدگمانی، جاه طلبی، پیروی از خواهش های نفسانی و یا حسد را به سوی او نشانه می رود. این تیرها با زهرهای کشنده خود، عقل سلیم آدمی را می میراند و او را وادار به تکذیب آیات الهی می کند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

آفت اخلاق

اخلاق، مجموعه دستوراتی است که چگونه بودن انسان را از نظر صفات روحی، خلق و خوی انسانی و خصلت های معنوی را بیان می کند.
صفاتی همچون عدالت، تقوا، شجاعت، عفت، حکمت، استقامت، وفا، صداقت، امانت و ایثار... .
روح انسان همچون خانه ای است که باید با زیورها و زینت ها و نقاشی هایی مزین گردد. تزیین خانه روح انسان با اخلاق است.
اخلاق، درباره فضیلت های انسانی سخن می گوید؛ درباره راستی ها، مقاومت ها، وفای پیمان ها، امانت داری ها و پرهیزگاری ها. به عبارت صحیح تر اخلاق، مجموعه صفات برتر و فضیلت های والای انسانی است.
اما در برابر هر فضیلت، رذیله ای نیز وجود دارد. همان نقطه مقابل فضیلت است. اگر تقوا یا پرهیزگاری فضیلت است، بی بند و باری و ولنگاری رذیله است. اگر صداقت ارزش است، دروغ گویی و کردار ناصواب ضد ارزش است. اگر ایثار صفت برتر انسانی است، خودخواهی و خودپرستی در زمره صفات پست حیوانی است.
آری! رذیله و هر آن چه راه را برای سقوط به سوی آن هموار می کند، آفت اخلاق است، تواضع، دوای همه دردهای اخلاقی بشریت است. تواضع در برابر خداوند، رسولان الهی، کتاب های آسمانی و دوستان حقیقی خداوند، رذایل اخلاقی را در انسان از بین می برد.
در برابر تواضع، آفتی وجود دارد این آفت، سر آمد همه امراض و سمی مهلک، میان سموم خطرناک اخلاقی است.این آفت، ((کبر)) است. کبر به معنای خودبینی است. خودبین در برابر خداوند، رسول، کتاب الهی و اولیای خداوند، هر اندازه که تواضع عامل پیشرفت بشر به سوی کمالات است، کبر هم عامل سقوط انسان به سوی پستی ها و خلق و خوی حیوانی است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

آفت عمل

کنش و واکنش های انسان بر مبنای افکار و اخلاق او تنظیم می شود. اگر انسان به خداوند، آخرت، پیامبران، و کتاب الهی معتقد باشد، اخلاق خود را بر مبنای تعلیمات شریعت مقدس، تنظیم می کند و نیز سعی دارد رفتار و اعمال خود را بر اساسا همان اخلاق و افکار منطبق نماید. انجام آن چه را که در اخلاق شایسته شمرده شده است، ((عمل شایسته)) گویند.
نیز انجام آن چه را که در اخلاق اسلامی، زشت و ناشایست معرفی شده ((عمل شر و غیر صالح)) نامند. اعمال و رفتار، نمود افکار و اخلاق فرد در جهان خارج است. همچنین آن چه که در نزد خدای تعالی مورد محاسبه قرار میگیرد، اعمال و رفتارست. همان گونه که افکار و اخلاق بدون عمل، نمودی در خارج ندارد، عمل فاقد نیت و انگیزه الهی نیز در نزد خداوند ارزشی ندارد. اما این بی ارزشی در مورد اعمالی صادق است که تنها نیت الهی را به همراه ندارند، ولی ظاهرا آن عمل، دارای شایستگی انسان است.
در این میان برخی اعمال نه تنها شایستگی انسانی را با خود به همراه ندارند، بلکه از نظر ظاهری نیز، زشت و قبیح هستند. این مسئله را از منظری دیگر بنگریم.
انسان موجودی است صاحب استعدادهای بی کران. ظرف هایی که هرگز گنجایش آن ها پر نمی شود. از طرفی دیگر، مدت زندگی بشر در این جهان نیز اندک است.
او تنها در این مدت اندک فرصت دارد تا ظرف استعدادهای خود را با افکار، اخلاق و اعمال شایسته تا حد امکان پر کند و با افزوده شدن انباشته های استعدادها، شخصیت او کامل تر شده و به کمال نزدیکتر می شود. با این حساب، هر عملی که در مسیر حرکت او به سوی کمال نباشد آفت اعمال بلکه آفت عمر اوست.
اگر مسدود کننده این راه کمال، عمل ناشایست و قبیح باشد، آن عمل حتی آفت اعمال شایسته او نیز می گردد. افعال و رفتار بدون انگیزه الهی نیز وقت انسان را تضییع می کند، عمر او را تلف می کند. بنابراین اعمال بدون انگیزه الهی نیز، عمل آفت زده است.
خواسته های حقیقی انسان، آن نیازهایی است که نواقص او را در راه رسیدن به کمال برطرف کرده و شرایط را برای قرب او به خدای متعال فراهم می کند.
اگر عملی از اعمال انسان به مقتضای خواسته های حقیقی نبوده و تنها برای پاسخ به نیازهای نفسانی و غیر حقیقی او باشد، مانع کمال او می گردد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

تباهی اعمال

عمل بر مبنای ایمان و اخلاق، تنها عملی است که نزد خداوند قبول می شود. هر عملی که چنین ویژگی را نداشته باشد، عمل آفت زده محسوب می شود و در نزد پروردگار رحمان ناپسند است.
خدای متعال در قرآن کریم درباره آنان که به آیات الهی و روز جزا ایمان نیاورده اند، وعده حبط یا تباهی اعمال را می دهد.
((و کسانی که آیه های ما و دیدار آخرت را دروغ شمرده اند، اعمالشان تباه است. مگر (گمان می کنند) جز در برابر اعمالشان پاداش دیگری به آنان داده می شود؟))(115)
افکار، اخلاق، قلب سلیم و اعمال شایسته، باید تا لحظه وداع از دنیا، همراه او باشد. صرف انجام اعمال، در پاداش و قرب خداوند، مورد قبول نمی افتد. آفات دیگری برای اعمال وجود دارد که آن را از بین می برد. اگر عمل آدمی ممزوج با ریا، تزویر و خود خودبینی گردد، عمل تباه می شود.
آفت دیگر عمل، از بین رفتن آن، توسط اعمال ناشایست بعدی است. از اعمال باید محافظت کرد، چه قبل از عمل و چه در هنگام عمل و چه پس از آن.
راه محافظت از اعمال پناه بردن به خدای متعال قبل از شروع، در هنگام انجام و پس از آن است.
خالص کردن نیت برای کسب رضایت خداوند و انجام ندادن اعمالی که نارضایتی او را به همراه داشته باشد نیز از ضروریات حفاظت از اعمال است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

مصادیق آفات

معصومین و اولیای پروردگار علیهم السلام در هر زمانی، عموم بشر را از خطر آفات آگاه کرده اند. شرک را آفت ایمان(116) و شک را آفت یقین دانسته اند.(117) طمع را آفت قضاوت(118) و عمل نکردن را آفت علم بر شمرده اند.(119)
امیرالمومنین علیه السلام طی گفتاری درباره آفت ها فرمودند:
((هر چیزی آفتی دارد. آفت علم فراموشی است. آفت عبادت، ریا؛ آفت خرد، خود پسندی است. آفت نجیب زادگی، تکبر است و آفت زیرکی، خودستایی است. آفت بخشندگی، زیاده روی است. آفت شرم و حیا، ناتوانی است.
آفت بردباری، خواری است و آفت نیرومندی، زشت گفتاری و بدکرداری است.))(120)
آن حضرت در حدیثی دیگر، سر آمد همه آفت ها را ((شیفتگی به دنیا))(121) معرفی کرده اند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

خلاصه درس

الف) دستورات نورانی دین، آرامش خاصی به سه حیطه اصلی حیات بشر می دهند. افکار، اخلاق و اعمال انسان، اگر هماهنگ و با هم پیش روند بر نیروهای بازدارنده نفس و شیطان فائق می آیند و شخصیت انسان را می سازند و او را به اوج می رسانند.
ب) آفت افکار، آفت اخلاق و آفت اعمال، سه آفت بزرگ انسانی است.
ج) بدترین آفت، آفت تباهی عمل است. خداوند برای آنان که عمل خود را برای خداوند خالص نکرده و تا لحظه مرگ برای او نگاه ندارند، وعده حبط یا تباهی اعمال داده است.
آری! آنان که با ریا، تزویر و خودبینی اعمال خود را رنگی غیر خدایی می زنند؛ امیدی به حفظ اعمال خود نداشته باشند.
د) در بیان معصومین علیهم السلام، شرک آفت ایمان است. شک، آفت یقین است. طمع آفت قضاوت و عمل نکردن، آفت علم است. آفت عبادت، ریا است. آفت شرم و حیاء ناتوانی است. آفت نیرومندی، زشت گفتاری و بدکرداری است. و....

[نصرالله عاشق خداومولا]

پرسش ها


1 - نقش دستورات شریعت در هدایت قوای انسان را توضیح دهید.
2 - انواع آفات انسانی را در چند جمله بیان کنید.
3 - بدترین آفت انسانی چیست؟ چرا؟
برخی مصادیق آفات را بشمارید.