جوانه زندگی و زندگی جوان« شرح نامه 31 نهج البلاغه»

[نصرالله عاشق خداومولا]

[نصرالله عاشق خداومولا]

مقدمه

از کجا آمدن، در کجا و چگونه بودن و زیستن و به کجا رفتن از عمده ترین و مهمترین سئوالات و درنگ هایی است که همواره بشر را به خود مشغول ساخته و هر گروه و مکتبی به گونه ای در صدد پاسخ به آن بر آمده است.
عده ای درباره گذشته و برخی علاوه بر آن درباره آینده کمتر تامل و درنگ می کنند؛ با این که در درون و فطرتشان گرایش معرفت و شناخت این نوع سئوالات و از جمله جاودانگی نهفته است با این حال به عللی کمتر به آن می نگرند و درباره آن کنکاش می نمایند.
اما چگونه زیستن چیزی نیست که خود را از آن جدا سازد، هر انسانی با توجه به درگیری و مواجهه با زندگی، در صدد است خوب زیستن را انتخاب کند که برخی در این مسیر نیز به خاطر نداشتن راهنما گمراه شدند و از مسیر و مقصد اصلی منحرف گشتند.
در طول تاریخ، خدای متعالی پی در پی انسان های صالحی را فرستاده تا راه و مقصد را به بشر نشان دهند که البته عده ای بر اساس آن راهنمایی ها خود را به سعادت رساندند و برخی نسبت به آن دعوت های نجات بخش بی اعتنا بوده و نسبت به پیام آوران بی مهری و گاهی توهین و اهانت می کردند و زمانی در صدد کشتن آنها بر می آمدند. این نوع خاطرات و قصه های پرغصه در تاریخ، فراوان به چشم می خورد.
این که انسان، عزیز است، با شرافت و کرامت است، می تواند خلیفه و جانشین خدا شود و می تواند همه چیز را تحت تسخیر خود قرار دهد و این که همه چیز برای بهره گیری او آفریده شده و او خود را باید به حق و حقیقت برساند، متاسفانه مورد بی توجهی او قرار گیرد.
به هر حال باید مصیر و مقصد را شناخت و آن چه که در خور شأن و منزلت انسانی است به آن رسید.
انسان باید بداند که کمال چیست، تا خود را به آن برساند، او باید با خود آشتی کن و رابطه ای درست و واقعی با خود برقرار نماید.
باید حقیقت زندگی و معنای آن را درک نماید و خود را به حیات زیبا و پاک و با نشاط برساند.
از مشکلاتی که در طول تاریخ دامنه بسیاری از افراد پیر و جوان، زن و مرد را گرفته، نداشتن ارتباط با مربیان و معلمانی است که درس زندگی به انسان ها می آموزند.
انسان باید با معلم بشر و کسی که حیات و زندگی واقعی را به انسان می آموزد مرتبط باشد تا خود را از گودال گمراهی نجات دهد.
حضرت علی علیه السلام به اعتراف همه دانشمندان، آن انسان صالح، مصلح، عدالت خواه، سیاستمدار، معلم و مربی است که نه فقط در زمان خود و نه فقط برای مسلمانان بلکه برای هر انسانی و در هر دوره ای نسخه زندگی را پیچید و آن نسخه اکنون پیش روی ما است تا با عمل به آن خود را به حیات پاک و طیب برسانیم.
او صداقت، عفت و پاکدامنی، عشق و ایثار، شجاعت به تعهد، حکمت، عدالت، سخاوت، قضاوت و در حقیقت زندگی پویا و بانشاط را برای انسان ها معنی نمود.
لذا در طول تاریخ هر کسی با او ارتباط برقرار کرد، به او عشق ورزید، و صفا و محبت زندگی را در عرصه های مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، از تعلیماتش آموخت. او در آموزه هایش از حق و عدالت فراوان سخن گفت و در نهایت خود را فدای عدل و حق نمود.
بخشی از جلوه های این حقیقت و انسان کامل در نهج البلاغه که شمایی از گفته ها و نوشته های آن حضرت است برای هر صاحب بصیرت و معرفتی، ظهور و بروز می نماید.
این مجموعه حاصل چندین سال مطالعه و تحقیقات پیرامون نامه 31 نهج البلاغه است، نامه ای که پدری اصلاح گر و سیاستمدار و راهنما برای فرزندش نوشته و چون امت اسلامی فرزندان معنوی آن امامند باید آن را سرلوحه بخش های مختلف زندگی خود قرار دهند.
در این نامه عصاره و خلاصه درس زندگی همه معلمان بشری به زیباترین عبارت آورده شده است.
او خود را پدری دلسوز و دلداده ای می دانست که دغدغه هدایت مردم زمانه را داشت و همواره حس مسئولیت و تعهد خود را به گونه های مختلف مورد تاکید قرار داد.
امید است بزرگان اهل ملائکه عرفت و قلم، نگارنده را با نکته های تکمیلی و اصلاحی برای چاپ های بعدی یاری نمایند.
لازم است از طلبه زحمتکش آقای محمد منتج که در تنظیم این اثر زحمات فراوانی را متحمل شدند تشکر و قدردانی نمایم و نیز لازم است از همه عزیزانی که در مجموعه موسسه دین و اخلاق و انتشارات صحیفه معرفت همتی بلیغ از خود نشان داده و در پی گیری چاپ و نشر زحمت کشیدند صمیمانه تقدیر و تشکر نمایم.
بقا و طول عمر رهبر معظم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، حضرت آیة الله خامنه ای ((مد ظله العالی)) را از خدای بزرگ مسئلت می نمایم.
الحقیر رضا رمضانی
16 ذیحجه 1425 ه.ق
7 بهمن 1383 ه.ش

[نصرالله عاشق خداومولا]

دیباچه

نامه سی و یکم نهج البلاغه، گنجینه ای ارزشمند است که در آن پدری پیر و دانا همچون علی علیه السلام به فرزندی بصیر و جوان و صالح، نصایحی شنیدنی و خواندنی است.
نصایحی که می توان زندگی جوان امروز را رنگی الهی بخشید و اخلاق و معرفت مردم را نورانی کند.
این نامه از موضوعات فوق العاده عمیق و صد البته علمی سرشار است، همچون:
1 - فناپذیری.
2 - زمان
3 - رابطه انسان و روزگار.
4 - دنیا و حقیقت آن
5 - مرگ و باطن آن
6 - رجعت انسان.
7 - حقیقت مطلق انسان.
8 - علم حقیقی
9 - خوشبختی
10 - آرمان ها
11 - هویت ها
12 - تاریخ.
13 - هلاکت
14 - مصیبت ها در عالم
15 - معبودیت.
16 - مقوله وابستگی به دنیا
17 - مفهوم غرور
18 - ترس از مرگ
19 - آفات در زندگی بشر.
20 - قوای انسانی.
21 - دایره ارتباطات انسانی
22 - حقیقت تقوا
23 - نصیحت
24 - یاد او
25 - قلب
و صدها موضوع دیگر.
جزوه جوانه زندگی و جوان، شرح و در حقیقت دریافتی است از آن گنجینه پرارزش که برای مخاطبان اصلی نامه یعنی جوانان نگاشته شده است.
مخاطب دقیق این جزوه، دانش آموزان مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی بوده و طبیعتا متن و سطح علمی آن تا حدودی با این مخاطبان تطابق دارد.
در واقع سعی شده است ادبیات این جزوه تا حد ممکن روان و به دور از اصطلاحات تخصصی در زمینه علوم مختلف باشد و نیز کمابیش از نکات حکمت آمیز در قالب نصایح و مواعظ استفاده شده است؛ آن گونه که دوستی با دوست خود سخن می گوید نه سخنی مستقیم، بلکه به زبان اشاره و کنایه.

[نصرالله عاشق خداومولا]

درس اول

((انتظار می رود پس از مطالعه این درس با مطالب زیر آشنا شوید.))
نقش رسولان الهی در هدایت انسان
نقش عقل در راهنمایی بشر
صفات بهترین هدایت کنندگان بشر
لزوم شناخت امامان معصوم علیهم السلام
راه های شناخت امامان معصوم علیهم السلام
امکان یا عدم امکان شناخت کامل امامان علیهم السلام
نکاتی درباره نهج البلاغه و نامه ای که حضرت امیرالمومنین علیه السلام برای امام حسن علیه السلام و سایر فرزندان معنوی خود نگاشت.

[نصرالله عاشق خداومولا]

انسان در جستجوی حقیقت.

انسان از لحظه ای که در این دنیا پای نهاد؛ در حقیقتی بود که او را به کمال، راهنما باشد. او آن حقیقت را گاه از برون و گاه درون خود جستجو کرد؛ اما اغلب، آن را نیافته و ناامیدانه چشم به افق های دوردست دوخت تا شاید کورسویی در این غفلت و سکوت وهم انگیز، او را به سوی نور رهنمون شود.
با رشد امکانات و عقل مادی بشری، اندک اندک از اطراف، صداهایی شنید و به این امید که با تعقیب آن به منزل برسد، در پی آن روان شد و گاه دوان.
گاه زمزمه ای از مشرق می آمد و چندی بعد نوایی از مغرب. او نیز گاه در پی این می دوید و لحظه ای در پی آن و عاقبت آن چه برایش باقی می ماند، ضلالت و گمراهی در شبی تاریک و ترسناک بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

رسولان الهی هدایتگران بشر.

خداوند در هر دوره، رسولانی را برای هدایت انسان فرستاد تا او را از تیرگی وارهانده و به سوی نور هدایت کنند.
رسولانی که خود به منزل رسیده و از فراز و نشیب راه آگاه بودند. آنان خود چراغی بودند که راه را از غیر آن شناخته و چنان به منزل مقصود عشق می ورزیدند که لحظه ای از یاد و خاطر آن جدا نشده و آنی از صراط حق به بیراهه نمی رفتند، اینان فرستاده شدند تا نجات دهندگان فرزند آدم باشند، اما امان از عادت بشری.
چشم و نه تنها آن، که روح بشر به تاریکی خود گرفته و به آن عادت کرده است. برخی چیزی جز تاریکی تصور نمی کنند و برخی با فراموش کردن خورشید، اسیر اجسام و خرده سنگ های زیر پای خود می شوند. برخی در تاریکی ها منزل ساخته اند و نمی دانند که موریانه ظلمت، نهال هستی آنان را تحلیل برده و عاقبت به نیستی می کشاند.
برخی دیگر، آن گاه که رسولان خدا را می بینند، گویی چیزی چشمشان را آزرده است و چون صدای ملکوتی او را می شنوند، گویی نوایی جانفرسا زندگی شان را تهدید می کند. در این حال دستهایشان را به چشم و گوش خود گذاشته و از بت های دست پرورده خود می خواهند تا از بلاها و مصایب، رهایشان سازد.
در این ظلمتکده به کدام سو باید رفت؟ با دره ها و کوه ها و خرسنگ ها میان راه چه باید کرد؟ آیا بازماندن از حرکت و بی اعتنایی به فرستادگان پروردگار هستی آفرین، راه حل این معماست؟ عقل چه حکم می کند؟ آری، عقل.

[نصرالله عاشق خداومولا]

عقل، دوستی داناست.(1) که مصاحبت با آن مرد را به دینداری می خواند و عاقبت به جنت هدایتش می کند.(2) عقل همان است که خداوند با آن شناخته شده و پرستش می شود. آیا چیزی با ارزش تر از عقل سراغ دارید؟(3)
اگر بشریت همواره و در مواجهه با همه امور، از عقل خود استعانت جوید، هرگز به گمراهی دچار نمی شود.
عقل به انسان حکم می کند که خود را با نور، آشتی دهد. عقل حکم می کند که پرتوی از نور، حتما به منبعی متصل است و نیز همان عقل حکم می کند که باید به سوی نور حرکت کرد. در این میان، همواره بوده اند آنانی که دل از ظلمت، کنده و به سوی مقصد حرکت کردند.
در پی رسولان، امامان و رهبران جامعه به راه افتادند. دل و جسم جو جان آنان با درک رشته ای از این نور، مجذوب و مفتون آن شد. سختی راه را بر خود هموار ساختند و دوان دوان به سوی او حرکت کردند و لحظه به لحظه به آن فیض نزدیکتر شدند و با درک آن به آرامش ابدی رسیدند. این همان سعادتی است که بشر آن را گم کرده و سالیانی دراز در جستجوی آن است.
اما این رسولان کیستند و راه کدام است؟
برای رفتند در این مسیر چه توشه ای باید به همراه داشت؟
و آماده شدن برای طی این راه چه مقدماتی را می طلبد؟

[نصرالله عاشق خداومولا]

معصومین علیهم السلام بهترین برای هدایت کنندگان

با بررسی تاریخ زندگی ائمه علیهم السلام در می یابیم که این بزرگواران از همه جهات ممکن، در مقام کمالند. آنان در زندگی فردی و اجتماعی - چه در نظر و چه در عمل - نه تنها بهترین و موفق ترین افراد زمان خود، که نمونه انسان های کامل در تمام دوران ها و نسل های پیشین و پسین خود هستند.
آنان انسان هایی با بدن های مادی و روحی وسیع و عمیق و مجهز به سلاح عصمت و علم لدنی اند.(4)
علم آنان نه از آموختن به روش عادی بشری، بلکه از طریق الهام الهی کسب شده و از این رو بی نیاز از معلم و استاد هستند.
این بزرگواران از آن جهت که به حقایق عالم عالمند، در زندگی دچار خطا و اشتباه نشده و به آن دلیل که حقیقت گناه و عصیان را واقعیتی پست و دون شأن آدمی یافته اند، با وجود توانایی بر انجام گناه، هرگز مرتکب آن نمی شوند. این قوه و دانستن چنین کمالی، همان عصمت است.
امامان معصوم علیهم السلام راه رسیدن به قرب، الهی را طی کرده و به پست و بلند آن آشنایند. زوایای آشکار و پنهان وجود انسان را می شناسند.
نسبت به همه مخلوقات الهی، مخصوصا نسبت به انسان، احسان محبت می کنند و نسبت به هدایت او خود را مسئول می بینند، از این رو است که پیغمبران و امامان معصوم علیهم السلام، بهترین هدایت کنندگان انسان به سوی حقیقت و خداوند هستند.
زندگی علمی و عملی این بزرگواران، برای همه انسان ها و در تمام نسل ها و دوران ها، نمونه ها و الگوهایی برای رسیدن به زندگی مطلوب و ایده آل بشری است و مسیرشان راه قرب به خداوند است.
اما چگونه می توان نسبت به امامان معصوم علیهم السلام شناخت پیدا کرد؟

[نصرالله عاشق خداومولا]

مطالعه ابعاد مختلف زندگی ائمه علیهم السلام

اولین راه مراجعه به قرآن و روایات است. در این کتاب آسمانی، نکته ها و مباحث زیادی درباره این بزرگواران نقل شده، که تا حدی ما را به عظمت و بزرگی آنها آشنا می نماید و نیز در روایاتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام درباره مقدمات علمی و معنوی خودشان نقل شده مباحث بسیار مهمی به دست می آید، خصوصا با مراجعه به زیارت جامعه کبیره که از امام هادی علیه السلام نقل شده، می توان تا حد ظرفیت، به مقامات حقیقی و حقوقی آن بزرگواران پی برد.
راه دیگر آن که با مطالعه زندگی انسان ها، می توان تا حدودی با اخلاق، گفتار، رفتار، عقاید و به طور کلی با سیره زندگی آنان، آشنا شد.
مطالعه در زندگی امامان معصوم علیهم السلام نیز، چنین نتایجی را به دنبال دارد.
با مطالعه زندگی آنان، در می یابیم که در مواقع و مواضع مختلف از چه موضع گیری ای برخوردار و متخلق به کدام خلق بوده اند.
همچنین با مطالعه زندگی آنان به سیره فردی، اجتماعی و سیاسی آنان پی خواهیم برد.
اگر به زندگی ائمه علیهم السلام بنگریم، در خواهیم یافت که آنان همواره و در همه حال از دروغ، غیبت، تهمت، افترا، اذیت و آزار مومنین، و از انجام اعمال زشت و ناصواب دیگر به دور بوده اند.
در مقابل، همواره به واجبات فردی و اجتماعی همچون نماز، روزه، زکات، صله ارحام، و یا در مواضع ضروری به جهاد با کفار و منافین، اهمیت داده و در صفت اول اعمال خود گنجانده اند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

سومین راه، مطالعه دعاهایی است که از آن بزرگواران نقل شده، مانند آن چه که در صحیفه سجادیه و دعای کمیل، دعای عرفه، مناجات شعبانیه و... آمده که همه بیانگر مقامات معنوی آن امامان معصوم علیهم السلام می باشد.
هرچه بیشتر با این دعاهای شریف - که در حقیقت قرآن صاعدند - آشنا گردیم، آشنایی و عشق و محبت ما به ائمه معصومین علیهم السلام بیشتر خواهد گردید.
لازم به یاد آوری است که اگر این توفیق یار گردد که ارتباط خود را با کسانی که تا حد زیادی با این منابع آشنایی دارند و آبشخور معارف آن امامان معصوم علیهم السلام بهره جستند و خود را سیراب نمودند، آشنا گردیم می توانیم از این شناخت و ارادت و علاقه مندی، خود را بهره مند نماییم.
راه چهارم، مطالعه دقیق سخنان و کلماتی است که از آن بزرگواران به ما رسیده، زیرا که با این شیوه، تا حدی به مقامات علمی و معنوی آن عزیزان می توان پی برد و از این طریق زمینه احیا و زنده کردن فضای دل را نیز می توان فراهم ساخت.
حدیثی از امیرالمومنین علیه السلام نقل شده است که فرمودند:
تکلموا تعرفوا فان المرء مخبوء تحت لسانه(5)
اگر سخن بگویید، شناخته می شوید چرا که ((شخصیت)) انسان زیر زبانش پنهان است.
و شاید این سخن سعدی که:
تا مرد سخن نگفته باشد - عیب و هنرش نهفته باشد (6)
اشاره به این کلام نورانی باشد.
علامه مجلسی نیز در تبیین این جمله حضرت علی علیه السلام آورده اند:
((مخبوء، همان مستور است و این جمله بدان معنا است که کمال، نقص، صدق، ایمان، کذب و نفاق شناخته نمی شود مگر با سخن گفتن.))(7)
هر یک از دو قشر انسان های نیک و پلید به فراخور تفکر، رأی، اعتقاد، اخلاق و رفتار طیف خاص خود سخن می گوید، تنها با کمی دقت در سخنانشان می توان به بخشی از ماهیت فردی یا گروهی آنان آگاهی یافت.
ائمه طاهرین علیهم السلام بر کلمات، ادبیات و مقتضای زمان، تسلط کامل دارند و با توجه به علم و عمل، عصمت، اخلاق و تدبیر آنان می توان بخش عظیمی از حقایق جهان هستی را در سخنان آنان یافت.
آری، جامعیت در کلام، انسان را به جامعیت در فکر و اندیشه و شخصیت رهنمون می کند. به این ترتیب کلام ایشان، راهنمایان صادقی بر شناخت شخصیتشان خواهد بود و هر کلام و سخن آنان حکایت از نمود آنان می کند و جلوه ای از کمال و مقام والای آنان می باشد.