هزار و یک نکته از قرآن کریم

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

18 - ویژگی نام مقدّس اللّه

هر اسمی، جز کلمه ی «اللّه» هرگاه حرفی از آن کم شود، معنایش به هم می خورد. زیرا اگر
ص: 23
________________________________________
1- 69) بقره / 226.
2- 70) بقره / 227؛ نمونه / ج 1 / ص 20.
3- 71) دایره الفراید / ج 2 / ص 1.
«الف» حذف گردد، «للّه» می شود. قرآن می فرماید: «للّه ملک السّموات و الأرض»(1)و اگر «لام» اول حذف گردد، «له» می شود. قرآن می فرماید: «له ما فی السّموات و الأرض».(2) اگر «لام» دوم حذف گردد، «هو» می شود. قرآن می فرماید: «و هو اللّه لا اله الاّ هو».(3)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

19 - معنای لطیف بودن پروردگار

«اللّه لطیف بعباده یرزق من یشاء و هو القویّ العزیز»(4)
توصیف خداوند به «لطیف» بدین جهت است که لطیف از ماده ی «لطف» به معنای هر موضوع دقیق و ظریف و هر گونه حرکت سریع و جسم لطیف است، بنا بر این لطیف بودن خداوند اشاره به علم او نسبت به اسرار دقیق و ظریف آفرینش است.
گاه به معنای خلقت اجسام لطیف و کوچک و ذره بینی و مافوق ذره بینی نیز آمده است. امام رضاعلیه السلام می فرماید: «این که می گوییم خدا لطیف است، به دلیل آن است که مخلوقات را لطیف آفریده و از اشیای لطیف و ظریف آگاه است. آیا آثار صنع او را در گیاهان نمی بینی؟ همچنین در موجودات و حیوانات کوچک و حشرات ریز و چیزهایی که از آن هم کوچک تر است. هنگامی که به این موجودات می نگریم، در می یابیم که
خالق آن ها لطیف است».(76)
76) اصول کافی / ج 1 / ص 93 ؛ نمونه / ج 5 / ص 386.

ص: 24
________________________________________
1- 72) جاثیه / 27.
2- 73) طه / 6.
3- 74) قصص / 70؛ روح البیان / ج 1 / ص 398.
4- 75) شوری / 19.
اوصاف الهی
الف - اراده و مشیت الهی

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

20 - معنای اراده ی الهی

«إنّما أمره إذا أراد شیئاً أن یقول له کن فیکون»(1)
آیه ی شریفه ی فوق، از آیات برجسته ی قرآن کریم است که معنای ایجاد را تبیین می کند و می فرماید: خداوند در ایجاد هر چیزی که اراده اش به آن تعلق گیرد، به غیر از ذات مقدس خود، به هیچ سبب دیگری محتاج نیست.
تعبیرات قرآن کریم در این زمینه مختلف است؛ گاهی با تعبیر امر؛ «إنّما أمره إذا أراد شیئاً» و گاهی با تعبیر قول؛ «إنّما قولنا لشی ء إذا أردناه أن نقول له کن فیکون»(2) و در جای دیگر تعبیر به قضا کرده است؛ «و إذا قضی أمراً فإنّما یقول له کن فیکون».(3)
گفتنی است که منظور از کلمه ی امر و قول و قضا در آیات شریفه، بیان کردن شأن الهی در هنگام اراده خلقت است، نه این که خداوند متعال وقتی می خواهد چیزی را
ص: 25
________________________________________
1- 77) یس / 82.
2- 78) نحل / 40.
3- 79) بقره / 117.
بیافریند، این کلام را می گوید و «کن» می گوید، وگرنه تسلسل لازم می آید. به دلیل این که خود تلفظ هم چیزی است که بعد از اراده کردن، تلفظ دیگری می خواهد، باز آن تلفظ هم چیزی از چیزهاست که محتاج به اراده و تلفظ دیگری است.(1)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

21 - خواست الهی

الف - اگر خداوند بخواهد اشرف مخلوقات، (پیامبر اکرم علیه السلام) را با «أوهن البیوت» و تار عنکبوت حفظ می کند؛ «إلاّ تنصروه فقد نصره اللّه».(2)
ب - اگر خدا بخواهد فرعون صاحب قدرت را؛ «و فرعون ذی الأوتاد»(3) به وسیله ی آب که به آن می نازید؛ «و هذه الأنهار تجری من تحتی»،(4) غرق می کند؛ «حتّی إذا أدرکه الغرق».(5)
ج - اگر خدا بخواهد درخت خشک، میوه دار می شود؛ «و هزّی إلیک بجذع النّخله تساقط علیک رطباً جنیّاً».(6)
د - اگر خدا بخواهد از یک علت، دو معلول متفاوت به وجود می آید. گاهی حضرت موسی عصا را به سنگ می زند، چشمه ی آب می جوشد؛ «أن اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشره عیناً».(7)گاهی نیز عصا را به دریا می زند، قسمتی از آب دریا خشک می شود؛ «أن اضرب بعصاک البحر».(8)
ص: 26
________________________________________
1- 80) المیزان / ج 17 / ص 114.
2- 81) توبه / 40.
3- 82) فجر / 10.
4- 83) زخرف / 51.
5- 84) یونس / 90.
6- 85) مریم / 25.
7- 86) اعراف / 160.
8- 87) شعراء / 63.
ه - اگر خدا بخواهد زن بی شوهر بچه دار می شود؛ «فحملته فانتبذت به مکاناً قصیّاً».(1)
و - اگر خدا بخواهد کلاغ معلم انسان می شود و دفن کردن مرده را به او می آموزد؛ «فبعث اللّه غراباً یبحث فی الأرض».(2)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

22 - تنها ذات دارای حیات حقیقی

مرحوم علامه طباطبایی قدس سره بعد از بیان اقسام حیات دنیوی و ذکر یک سلسله از آیات کریمه چنین می گوید: توضیح و تفسیر همه ی این آیات در قرآن آمده که می فرماید: «و ما الحیوه الدّنیا إلاّ لهو و لعب و إنّ الدّار الاخره لهی الحیوان لو کانوا یعلمون»(3) زندگی دنیا واجد حقیقت و کمال حیات نیست، به عکس حیات آخرت که دارای حقیقت و کمال حیات است، که مرگ در آن راه ندارد؛ «ءَامنین لا یذوقون فیها الموت
إلاّ الموته الأولی»، ولی همین حیات اخروی چنان که از آیات زیادی استفاده می شود از طرف پروردگار متعال افاضه می شود و اوست که انسان را در آخرت زنده می کند و زمام همه ی امور به دست اوست. بنا بر این، حیات اخروی نیز مملوک و مسخّر قدرت الهی است، نه این که مطلق و رها باشد؛ یعنی کسی که به این حیات زنده می شود، خاصیت آن را به واسطه ی خداوند مالک می شود، نه خود به خود.
پس، حیات حقیقی باید به گونه ای باشد که عروض مرگ بر آن محال باشد و این تصور نمی شود، مگر در صورتی که حیات، عین ذات صاحب آن باشد، نه عارضی و
ص: 27
________________________________________
1- 88) مریم / 22.
2- 89) مائده / 31.
3- 90) عنکبوت / 64.
دریافت شده از دیگری. خداوند در قرآن می فرماید: «و توکّل علی الحیّ الّذی لا یموت».(1)بنا بر این، حیات حقیقی همان حیات خدایی است که وجود خدا بالذات دارای علم و قدرت است.(2)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

23 - از نظر قرآن کریم اصل خلقت حیات به دست خداست؛

«الّذی خلق الموت و الحیوه»(3)و زنده کردن موجودات نیز به دست خداست؛ «إنّه أمات و أحیی»(4)و زنده بودن دیگران با مرگ همراه است؛ «کلّ نفس ذائقه الموت»(5)و خداوند زنده ای است که مرگ و فنا در او راه ندارد؛ «و توکّل علی الحیّ الّذی لا یموت».(6)بنا بر این روشن می شود که حیات بالاصاله مربوط به ذات خداوند است و حیات و قوام دیگران به او بستگی دارد؛ «هو الحیّ القیّوم».(7)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

24 - استفاضه ی عموم مردم

در جهان هستی اموری وجود دارد که عموم انسان ها می توانند از آن فیض و بهره ببرند و اختصاص به هیچ طایفه و نژاد خاصی ندارد. از جمله:
الف - رحمت الهی؛ «إنّ اللّه بالنّاس لرؤف رحیم».(8)
ب - رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله؛ «و أرسلناک للنّاس رسولاً».(9)
ج - قبله و خانه ی کعبه؛ «إنّ أوّل بیت وضع للنّاس للّذی ببکّه مبارکاً».(10)
ص: 28
________________________________________
1- 91) فرقان / 58.
2- 92) المیزان / ج 2 / ص 329.
3- 93) ملک / 2.
4- 94) نجم / 44.
5- 95) آل عمران / 185.
6- 96) فرقان / 58.
7- 97) محاضرات.
8- 98) حج / 65.
9- 99) نساء / 79.
10- 100) آل عمران / 96.
د - قرآن کریم؛ «شهر رمضان الّذی أنزل فیه القرءان هدی للنّاس».(1)
ه - عاشورای امام حسین علیه السلام؛ «و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضّلاله».(2)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

25 - خداشناسی و تحوّل جهان هستی

تفکّر و فرض تغییر و تحوّل در نعمت های خداوند یکی از راه های خداشناسی و نعمت شناسی است.
الف - اگر درختان سبز نشوند؛ «لو نشاء لجعلناه حطاماً».
ب - اگر آب ها تلخ و شور شوند؛ «لو نشاء لجعلناه أجاجاً».
ج - اگر آب ها به زمین فرو روند؛ «قل ان أصبح ماءکم غوراً فمن یأتیکم بماء معین».
د - اگر شب یا روز همیشگی باشد چه می شود؛ «ان جعل اللّیل علیکم سرمداً».
ه - اگر خداوند نعمت گوش و چشم را از شما بگیرد؛ «قل أرأیتم ان أخذ اللّه سمعکم و أبصارکم و ختم علی قلوبکم من إله غیر اللّه یأتیکم به».(3)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

لزوم سازمان دهی لشکر اسلام

تفرقه، پراکندگی و اختلاف نظر در میان افراد سپاه، خطر بسیار بزرگی است و از اقتدار و عظمت سپاه می کاهد و آن را به فروپاشی و شکست می کشاند. ازاین رو، سازمان دهی، آرایش نیروها و اطاعت از فرماندهی، بسیار ضروری است. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، همواره سپاه اسلام را در مقابل دشمن آماده می ساخت، ولی درجنگ احد، با وجود سازمان دهی و جابه جایی صحیح لشکریان، به علّت نافرمانی آنان از دستورهای پیامبر، نظم لشکر از هم پاشید و آن را با شکست روبه رو ساخت. قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
و (یاد کن) زمانی را که (در جنگ احد) بامدادان از پیش افراد لشکرت بیرون آمدی (تا) مؤمنان را برای جنگیدن، در مواضع خود جای دهی و خداوند شنوای داناست. (آل عمران: 121)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

26 - مفهوم وجه الهی

«یریدون وجهه»(4)
وجه یا روی به مناسبتی که میان صورت و سطح بیرونی هر چیزی هست، به طور مجاز بر
ص: 29
________________________________________
1- 101) بقره / 185.
2- 102) زیارت اربعین.
3- 103) نور / ج 3 / ص 280.
4- 104) انعام / 52.
همان سطح بیرونی آن هم اطلاق می شود. ذات چیزی برای چیز دیگری هیچ وقت ظهور نمی کند و تنها ظاهر و سطح بیرونی و اسما و صفات است که برای موجود دیگری جلوه می کند.
به ذات خدای تعالی نیز نمی توان پی برد. زیرا به طور کلی علم و معرفت، نوعی تحدید فکری است و ذات مقدس او بی نهایت است. از آنجا که وجه یا روی هر چیزی همان قسمتی است که دیگران با آن مواجه می شوند، از این جهت می توان گفت: از هر چیزی آن قسمتی که به آن اشاره می شود، نیز وجه آن چیز است.
به این اعتبار نیز می توان گفت: اعمال صالحه وجه خدای تعالی است، همچنان که کارهای زشت وجه شیطان است. چنانکه صفاتی را که خدای سبحان با آن صفت با بندگان خود روبرو می شود، نظیر رحمت و خلق و رزق و هدایت، از صفات فعلیه، بلکه صفات ذاتیه را هم که به وسیله ی آن مخلوقات، خدای خود را تا حدی می شناسند، مانند علم و قدرت، همه را می توان وجه خدا دانست. زیرا خداوند متعال به وسیله همین صفات با مخلوقات
خود روبرو می شود و آفریدگان نیز به وسیله ی آن به جانب خدا رو می کنند.(1)