مناسبت های شمسی در قرآن

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

خداوند مالک طبیعت

خداوند، انسان را بر بیابان، کوه، دشت، گیاهان، درختان، دریا، آب، باد، ابر و نعمت های بی شمار دیگر مسلّط ساخته است. اوست که تنها مالک و خالق این طبیعت و جهان بی نهایت است.
مگر ندانستی که فرمانروایی آسمان ها و زمین (طبیعت) از آن خداست و شما جز خدا سرور و یاوری ندارید؟ (بقره: 107)
و آن چه در آسمان ها و آن چه در زمین است، از آن خداست و همه کارها به سوی خدا باز گردانده می شود. (آل عمران: 109)
فرمانروایی آسمان ها و زمین و آن چه در آن هاست، از آن خداست و او بر هر چیزی تواناست. (مائده: 120)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

طبیعت، تسبیح گوی خدا
آن چه در آسمان ها و در زمین است، تسبیح گوی خدای هستند و اوست شکست ناپذیر سنجیده کار. (حشر: 1)

آن چه در آسمان ها و زمین است، (جمله) تسبیح او می گویند و او عزیز حکیم

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

طبیعت و توحید

قرآن، انسان را از راه مطالعه در طبیعت و اندیشیدن، به پذیرش توحید دعوت می کند:
به یقین، در آفرینش آسمان ها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز برای خردمندان نشانه هایی (قانع کننده) است. همانان که خدا را (در همه احوال) ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند (که) پروردگارا، این ها را بیهوده نیافریده ای. منزهی تو، پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار. (آل عمران: 190 و 191)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

طبیعت در سیطره انسان

خداوند، طبیعت را مسخّر انسان گردانیده است تا نیازهای او را برطرف سازد.
و شب و روز و خورشید و ماه را برای شما رام گردانید و ستارگان به فرمان او مسخّر شده اند. همانا دراین (امور) برای مردمی که اندیشه می کنند، نشانه هاست. و (هم چنین) آن چه را در زمین به رنگ های گوناگون برای شما پدید آورد (مسخّر شما ساخت). بی تردید، در این (امور) برای مردمی که پند می گیرند، نشانه ای است. و اوست کسی که دریا را مسخّر گردانید تا از آن گوشت بخورید و پیرایه ای که آن را می پوشید، از آن بیرون آورید و کشتی ها را در آن شکافنده (آب) می بینی. و تا از فضل او بجویید و باشد که شما شکر گزارید. (نحل: 12 _ 14)
آیا ندیده ای که خدا آن چه را در زمین است، به نفع شما رام گردانید؟ (حج:65)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

روز هنر اسلامی (20 فروردین(


هنر، سلاحی برنده و شگفت است که ضرورت بهره گیری از آن، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نیاز به تبیین ایده های انقلاب و دفاع از هویت اصیل و الهی آن، بیش از پیش آشکارتر شد. این عرصه که بیش تر به روی نیروهای مکتبی و با ایمان بسته بود، حضور فعّال هنرمندان مسلمان را می طلبید و ارایه هنر بر مبنای دین نیز به شناخت معیارها، ملاک ها و چارچوب مکتبی نیاز داشت. ازاین رو، عنوانی با مشخصه «هنر اسلامی» ضرورت خود را بیش از گذشته نشان داد و صاحب نظران مسلمان را در این زمینه به کاوش و پژوهش و عرضه دیدگاه اسلام درباره هنر و قالب ها و شیوه ها و ضابطه ها کشاند. این ضرورت، هم برای کسانی که در سایه این نظام مقدس، کار هنری تولید و عرضه می کردند، مطرح بود و هم برای آنان که به مطالعه و تحقیق در این باره می پرداختند.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

زشتی برخی صداها

که بدترین آوازها بانگ خران است. (لقمان: 19)
رنگ ها، هنری الهی
رنگ ها، هنری الهی
و از نشانه های (قدرت) او آفرینش آسمان ها و زمین و اختلاف زبان های شما و رنگ های شماست. (روم: 22)

آیا ندیده ای که خدا از آسمان آبی فرود آورد و به (وسیله) آن میوه هایی که رنگ های آن ها گوناگون است بیرون آوردیم؟ * و از برخی کوه ها، راه ها (و رگه ها) ی سپید و گلگون به رنگ های مختلف و سیاه پر رنگ (آفریدیم). (فاطر: 27 و 28)

و (هم چنین) آن چه را در زمین به رنگ های گوناگون برای شما پدید آورد (مسخّر شما ساخت)، بی تردید، در این (امور) برای مردمی که پند می گیرند، نشانه ای است. (نحل: 13)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

هنر و بیان



بیان نیز از ابزارهای هنری است. بیانی که متناسب با شرایط محیط اطراف خود باشد، بی شک از ذوق و سلیقه و هنرنمایی صاحب خود حکایت می کند. قرآن نیز برای دعوت مردم به حق، پیامبران خویش را به استفاده از بیان هنرمندانه فرا خوانده است:

---

1- تفسیر المیزان، ج 20، ص 6.
ص:41

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما؛ و با آن ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن... .

خداوند، در جایی دیگر حضرت موسی را به بیان ملایم و هنرمندانه در رویارویی با فرعون دعوت می کند و می فرماید:
به نرمی با او سخن بگویید، شاید متذکر شود یا (از خدا) بترسد. (طه: 44)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

هنر و بیان

نمایش

نمایش، وسیله ای است بیانی و یک سلسله حرکات به هم پیوسته ای است که دارای مفهوم و پیامی خاص است و با آن می توان با مخاطبان و تماشاگران ارتباط برقرار کرد. گیرایی خاص و تأثیر گذاری افزون تر و نیز ارشاد غیر مستقیم به مفاهیم، از ویژگی های نمایش است.
خداوند، برای هشدار به حضرت داوود در امر قضاوت و دقّت در آن و پرهیز از پیش داوری و داوری شتاب زده، ماجرایی تمثیل گونه بیان می کند که متخاصمان برای داوری نزد داوود می روند و یکی از آنها می گوید:
این برادرم است و 99 گوسفند دارد و من یک گوسفند دارم و او خواسته گوسفند مرا نیز پیوست گوسفندان خود سازد و با من بدرفتاری کرده است. داوود فوری گفت: او با این درخواست به تو ستم کرده است و بسیاری از افراد شریک، در حق یکدیگر ستم می کنند. (ص: 21 _ 24)
حضرت داوود، زود می فهمد که این صحنه برای آزمایش اوست و به درگاه خدا، توبه می کند و به رکوع می افتد.
درون مایه نمایش، باید تربیتی و آموزشی باشد یا انسان را به تفکر وا دارد. چون تنها سرگرمی و مشغول کننده بودن، برای یک هنر متعهّد، هر چند در قالب کمدی و طنز، روا نیست. قرآن یکی از صفات مؤمنان را دوری از لغو می داند. (مؤمنون: 3)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

داستان نویسی

داستان نویسی، یکی از موضوعاتی است که هنر به خوبی در آن تجلی می یابد. بشر به طور ذاتی به سوی قصه جذب می شود و از داستان های شگفت و به ویژه رویدادها و سرگذشت های دنباله دار لذت می برد. ازاین رو، داستان وسیله ای است برای جلب توجه و جذب افراد و کاربرد فراوانی دارد. در قرآن کریم و تعالیم انبیای الهی و کتاب های آسمانی و آموزش های دینی، قالب داستان برای القای پیام و تأثیر تربیتی مورد توجه قرار گرفته است:
به راستی، در سرگذشت آنان برای خردمندان عبرتی است. (یوسف: 111)
پس این داستان را (برای آنان) حکایت کن، شاید که بیاندیشند. (اعراف: 176)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

هنر بی تعهد
تأثیر شگرف و پرشتاب هنر و جذابیت و زیبایی های آن می تواند در روح و روان آدمیان بسیار تحول آفرین باشد و افراد را به سوی خیر و صلاح رهنمون سازد، گاهی نیز ممکن است افرادی از آن در مسیر فساد و اهداف پوچ بهره گیرند. امروزه سود جویان و صاحبان زور، هنر را در خدمت اهداف غیر انسانی خود به کار گرفته و روح زیبا پرست انسان را در مسیر زیبایی های دروغین قرار داده و پوچ گرایی را رواج می دهند. این شگرد در تاریخ نیز سابقه داشته و دشمنان دین در برابر حرکت های انقلابی انبیا همواره از هنر ارتجاعی بهره می بردند. از جمله در جنبش انقلابی حضرت موسی علیه السلام که به سوی توحید، استقلال و آزادی پیش می رفت، سامری سردمدار این حرکت واپس گرایانه بود. سامری که به نقاط ضعف قوم خود به خوبی آشنا بود و می دانست با بهره گیری از این ضعف ها می تواند غایله ای به پا کند، کوشید از زیورها و طلاهایی که معبود دنیا پرستان و مورد توجه عوام است، هنرمندانه (!) گوساله ای بسازد و آن را به طرز مخصوصی در مسیر حرکت باد قرار دهد. تا صدایی از آن برخیزد؛ سپس با بهره گیری از فرصت و مکانی مناسب، برنامه ضد توحیدی خود را آغاز کند. او آن چنان ماهرانه، مواد آن را تنظیم کرد که در مدت کوتاهی، اکثریت قاطع قوم بنی اسرائیل را از راه و رسم توحید
ص:43
منحرف ساخت و به شرک کشاند. (خداوند) فرمود:
ما قوم تو را پس از تو به آزمایش گذاردیم و سامری آن ها را گمراه کرد* موسی خشمگین و اندوهناک به سوی قوم خود بازگشت و گفت: مگر پروردگار شما وعده نیکویی به شما نداد؟ آیا مدت جدایی من از شما به طول انجامید؟ یا می خواستید غضب پروردگارتان بر شما نازل شود که با وعده من مخالفت کردید؟* گفتند: ما به میل و اراده خود از وعده تو تخلف نکردیم، ولی ما مقداری از زینت آلات قوم خود را که با خود داشتیم، افکندیم و سامری این چنین القا کرد* و برای آن ها مجسمه ای از گوساله که صدایی هم چون صدای گوساله داشت، خارج ساخت و گفت این خدای شما و خدای موسی است و او فراموش کرد (پیمانی را که با خدا بسته بود). آیا آن ها نمی بینند که (این گوساله) پاسخ آن ها را نمی دهد؟ و مالک هیچ گونه نفع و ضرری از آن ها نیست؟ وهارون قبل از آن به آن ها گفته بود که ای قوم، شما به این وسیله مورد آزمایش قرار گرفتید، پروردگار شما خداوند رحمان است، از من پیروی کنید و از من فرمان برید. (طه: 83 _ 91)