نوازش بر سر یتیم بکش.(1)
در سخنی دیگر فرمود: دل هایتان را به رقت و نازکی و مهرورزی عادت دهید، زیاد تفکر کنید و از خوف خدا گریه کنید.(2)
حضرت علی علیه السلام در نامۀ بلندی که پندهای گران بهای او به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام است، از جمله دربارۀ مراقبت از قلب و تربیت دل و حیات بخشی به جان توصیه می فرماید: «وَ ذَلِّلْهُ بِذِکْرِ المَوتِ»؛ (3) دل را با یاد مرگ، رام و آرام کن.
اینها بهره گرفتن از عواملی است که غرور را می زداید و فطرت را بیدار می سازد و دل را به سرشت اولیه اش نزدیک تر می سازد.
سرزدن به بیمارستان ها، سرکشی به محله های فقیرنشین و حلبی آباد، رفت و آمد با خانواده های یتیم و بی سرپرست، زیارت قبور و حضور در گورستان ها، تأمل در حالات پیشینیان و یادآوری آنان که با ما بودند و اکنون از جمع ما رفته اند، گوش دادن به درد دل های گرفتاران دردمند، ساده زیستی و ساده پوشی، روزه داری و تحمل رنج گرسنگی و تشنگی و... می تواند دل ها را از قساوت برهاند و اگر دچار آن شده است، به رقت آورد.
این نکته نیز از سیرۀ مولایمان امیر المؤمنین علیه السلام آموختنی است:
او را دیدند که جامه ای کهنه و وصله دار پوشیده است. در این مورد از او سؤال کردند، حضرت فرمود: «یَخْشَعُ لَهُ القَلْبُ، وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقْتَدی بِهِ المُؤمِنونَ؛(4)
ص:36
________________________________________
1- (1) میزان الحکمه، حدیث 17043 (اذا اردتَ ان یلین قلبک فأطعم المسکین و امسح رأس الیتیم)
2- (2) همان، حدیث 17043
3- (3) . نهج البلاغه، نامه 31
4- (4) همان، حکمت 103
مایۀ خشوع قلب و رام شدن نفس می شود، مؤمنان نیز به آن اقتدا می کنند».
شاعری خوش ذوق، این مضمون را چنین به نظم کشیده است:
با علی گفتا یکی در رهگذار
کار ما در راه حق کوشیدن است جامۀ تقوا به تن پوشیدن است
از حال دل خویش غافل نشویم و سرنوشت قلب را به دست هوس نسپاریم.