قلمرو دل

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

توصیۀ هاتف اصفهانی این است که:
چشم دل باز کن که جان بینیآنچه نادیدنی است، آن بینی
پس، دو چشم در سر داریم و دو چشم در دل. نباید آن را گشود و این را بست. چه زیباست کلام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) دربارۀ انسان های چهارچشمی! می فرماید:
«ما مِنَ عَبْدٍ الاّ وَ فی وَجْهِهِ عَینانِ یُبْصِرُ بِهِما امْرَ الدُّنیا، وَ عَیْنانِ فی قَلْبِهِ یُبْصِرُ بِهِما امْرَ الآخِرَهِ، فَاِذا ارادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیراً فَتَحَ عَیْنَیْهِ اللَّتَینِ فی قلبه فَأبْصَرَ بِهِما ما وَعَدَهُ بِالغیب...»(1)
هیچ بنده ای نیست مگر آنکه دو چشم در سردارد که با آنها کار دنیا را می بیند و دو چشم در دلش دارد که با آنها کار آخرت را می بیند. پس هر گاه خداوند نسبت به بنده ای ارادۀ خیر و نیکی کند، آن دو چشم دل را در او می گشاید، تا با آ نها آنچه را که خدا براساس غیب وعده داده است ببیند.
و شگفتا از آنان که نابینایند و خود را بینا می پندارند، چرا که چشم درون چیزی از حکمت ها و حقایق ندیده تا لذت آن را دریابد. به قول مولانا:
چشم باز و گوش باز و این عمیدر شگفت از چشم بندی خدا
اگر قلب، قلب سالمی باشد، «چشم دل» هم خوب می بیند.
ص:159
________________________________________
1- (1) میزان الحکمه، ج 5، ص 224
و اگر دل، نمرده باشد، «چشمۀ پند» از آن می جوشد.
و اگر قساوت قلب، که ثمرۀ گناهان بسیار است، انسان را به بیماری قلبی مبتلا نساخته باشد، دل می تواند آینه ای باشد که حکمت برآن بتابد و حقیقت از آن بتراود.
دربان دل خویش باشیم، تا به پایگاه شیطان تبدیل نشود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

همدلی، هنر معاشرت

با مردم چگونه برخورد کنیم؟ معاشرت درست و نادرست کدام است؟ هم نشینی مفید و زیان بار چیست؟ عوامل تحکیم رابطه ها یا گسست رابطه ها کدام است؟
حکمت هایی را برگرفته از اولیای الهی برمی شمریم، که توجّه به آنها و کاربردشان در بهینه سازی روابط ما با دیگران سودمند است.
هنر همزیستی
روحیۀ سازگاری با دیگران و کنار آمدن با توقع ها، سلیقه ها، خواسته ها و حرف ها، به تدریج برای انسان «جا» باز می کند. این روحیه هم وقتی فراهم می آید که انسان هم «حقوق» دیگران را بشناسد، هم تصمیم به مراعات آنها داشته باشد و تنها «خود» برایش مطرح نباشد.
چون چنین خصلتی ایجاد تنش می کند و دیگران را از پیرامون فرد، فراری می دهد.
ص:162
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «رَأسُ الْحِکْمَهِ مُدارهُ الناسِ»؛ (1) سر آغاز حکمت، مدارا کردن با مردم است».
باید پذیرفت که سلیقه ها و روحیه های همه یکسان نیست و همه ذوق و پسند و راه و روش ما را ندارند. ما هم چاره ای از زیستن با آنان نداریم، پس باید «مدارا» کنیم. این همان هم زیستی است که هر که ندارد، مطرود و مأیوس و تنها می شود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

سلوک شایسته

برخورداری از اخلاق کریمانه و آراستگی به صفات خوب و رفتارهای انسانی، محبوبیّت آور است. کیست که نخواهد محبوب دل ها شود و مورد توجّه و محبت دیگران قرار گیرد و «قلعۀ دل ها» را بگشاید؟ امّا راه و روش آن چیست و کلید گشودن قلوب کدام است؟
مگر می توان با زور، دلی را به دست آورد، یا در خانۀ دلی جای گرفت؟ اگر تواضع و خاک ساری عاملی برای محبوبیّت است، احسان و نیکی و بخشندگی عامل دیگری است و «حسن خلق» و سلوک والا و اخلاق متعالی، عامل سوّم.
ما بی نیاز از دوست نیستیم. نداشتن دوست، نوعی غربت و تنهایی است. به فرمودۀ حضرت امیر علیه السلام، غریب، کسی است که «دوست» نداشته باشد: «اَلْغَریبُ مَن لَمْ یَکُنْ لَهُ حَبیبٌ»(2)
خیلی ها ما را اسیر اخلاق خوب خودشان می کنند. چرا ما از این ابزار بهره نگیریم؟
ص:163
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 4، ص 52
2- (2) نهج البلاغه، حکمت 65

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

سود رسانی

درختی که نه میوه داشته باشد، نه شاخ و برگ و سایه، نه حتی چوب آن برای تهیه تخته و ساختن در و پنجره مفید باشد، شایستۀ سوختن و خاکستر شدن است و تنها لایق عنوانِ «هیزم» است.
انسان ها تا چه حد برای دیگران مفیدند؟
ارزش هرکس به اندازۀ خدمت و خوبی و نفعی است که از او به دیگران می رسد. میزان محبوبیت مردم در دل ها نیز بستگی به اندازۀ خیری دارد که از آنها عاید دیگران شود. سرور، کسی است که خدمتی به دیگران کند. این مضمون کلام حضرت علی علیه السلام است که فرمود: «بِالْجُودِ تَسُودُ الرِّجالُ»(1)؛ مردان با جود و سخاوت به سیادت و آقایی می رسند».
این نیز نوعی کمال در رفتار و سلوک با دیگران است که بر محور داد و دهش انجام می گیرد.
فریدون فرّخ فرشته نبود
به قول سعدی در گلستان: مردم تا نان کسی را نخورند، نامش را به نکویی نبرند.
در سخنان امام علی علیه السلام چنین آمده است: «خَیْرُ النّاسِ مَنْ نَفَعَ النّاسَ؛(2)بهترین مردم کسی است که به مردم سود برساند».
پیامد چنین رفتارهایی چیست؟ جز آن که محیطی سرشار از صفا و گرمی برای انسان و جامعه پدید می آورد و الفت ها را می افزاید و زندگی ها را صفا می بخشد؟ چه لذت بخش است زیستن در کنار افرادی
ص:164
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 3، ص 212
2- (2) . همان، ص 430
که نیکوکاری، خوش رفتاری، نوع دوستی، خیررسانی، مهرورزی و خیرخواهی جزو سرشت و خصلتِ همیشگی آنان است.
امام علی علیه السلام می فرماید: با مردم چنان زیست و معاشرت داشته باشید که اگر از دنیا رفتید، در فقدان شما سوگوار و گریان باشند و اگر ماندید، نسبت به شما عاطفه و مهرورزی داشته باشند: «خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَهً انْ مُتُّمْ مَعَها بَکَوْا عَلَیکُمْ وَ انْ عِشْتُم حَنّوا الَیکم».(1)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

مردم جوشی

روحیۀ انزواطلبی و فردگرایی و خودخواهی، فرد را از چشم ها و دل ها می اندازد. برعکس، انس و الفت و جوشیدن و گرم گرفتن با مردم، عواطف و محبت های آنان را فراهم می آورد. خداوند، از نعمت های خویش، ایجاد الفت بین دل های مردم را یاد می کند.(2) حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز می فرماید: «خَیْرُ المؤمِنینَ مَنْ کانَ مَألِفهً لِلمُؤمِنین، وَ لا خَیْرَ فی مَنْ لا یُؤلَفُ وَ لا یَألِفُ؛(3) بهترین مؤمنان کسی است که مایۀ الفت مؤمنان باشد، و کسی که نه دیگران با او انس و الفت بگیرند، نه او با دیگران الفت داشته باشد، خیری در او نیست».
کسی که با مردم نمی جوشد و همیشه با دامن تنهایی و گوشۀ انزوا و خودگرایی پناه می برد، یا دچار غرور و تکبر است، یا از آثار و برکات « الفت» بی خبر است، یا مشکلی در تربیت خانوادگی داشته که او را «جمعی» بار نیاورده اند و میدان برای «مردم جوشی» برایش فراهم نساخته اند.
ص:165
________________________________________
1- (1) نهج البلاغه، حکمت 10
2- (2) . انفال (8) آیه 63 و آل عمران (3) آیه 103
3- (3) . میزان الحکمه، ج 1 ص 129 ح 655
صاحبان روحیه سرد و خود گرا و مردم گریز، اغلب در کارهای عمومی شرکت نمی کنند و برنامه های مشترک نمی تواند آنان را جذب کند.
ابراز عاطفه به مردم و مشارکت و همراهی و هم دردی با آنان در امور و یاری رسانی در هنگامۀ نیاز، پشتوانه ای برای روزهای «مبادا» فراهم می آورد. اگر گفته اند: «برای کسی بمیر که برایت تب کند»، اشاره به همین تعامل روحی و رفتاری میان افراد جامعه است.
عیب پوشی
حفظ «آبرو» ی دیگران، مهم ترین نشانۀ دوستی و احترام و ارزش گذاری برای آنان است. آبرو، سرمایه ای است که به این راحتی به دست نمی آید و گوهر نفیسی است که اگر شکست، به این آسانی قابل جبران نیست.
به همین اندازه که «عیب جویی» نکوهیده و نارواست، «عیب پوشی» نسبت به یک برادر مسلمان و آبروداری نسبت به یک مؤمن، ضروری و فضیلت است.
وقتی از لغزش و عیبی از دیگری باخبر می شوید، جوان مردی ایجاب می کند که پرده پوشی کنید و اگر نیاز به تذکر است، به خودش بگویید تا اصلاح کند.
دوست آن باشد که معایب دوست
در کلام امیرمؤمنان است که: ثمرۀ اخوّت و برادری آن است که پشت سرش آبرویش را حفظ کنی و عیب هایش را به عنوان هدیه به خودش
ص:166
بگویی.(1)
پرده دری و آشکار ساختن عیب های دیگران، بذر دشمنی و اختلاف می پراکند و کینه و جدایی ثمر می دهد و اعتماد عمومی را در جامعه، خدشه دار می سازد.
گاهی هم عیب جویی، نتیجۀ عیب ناکی خود افرادی است که می خواهند با نشر و گسترش بدی های دیگران برای خود شریک جرم و همراه و هم شکل پیدا کنند، تا زشتی عیب هایشان کمتر آشکار شود و بهانه ای برای معیوب بودن خود داشته باشند. این حقیقت و نکتۀ مهم در سخن حضرت علی علیه السلام به این صورت آمده است: «ذَوُو العُیُوبِ یُحِبُّونَ اشاعَهَ مَعایِبِ النّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ العُذْرُ فی مَعایِبِهِم؛(2) صاحبان عیب و کاستی دوست دارند که عیوب مردم را پخش کنند، تا برای خودشان عذر و بهانه ای در عیب ها داشته باشند».
به هر حال، هرچه بیشتر در جامعه باشیم، بیشتر نیازمند مراعات «اخلاق معاشرت» و آراستگی به هم زیستی و تحمل و مداراییم.
سلوک شایسته با دیگران، رمز محبوبیّت و سروری و خوش نامی است. با «حسن خلق»، می توان فاتح قلعۀ دل ها شد.
مهرورزی و خیررسانی و سودمندی، گوهر وجودمان را نفیس تر و نزد خدا و خلق خدا محبوب تر می سازد.
ص:167
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 3 ص 330
2- (2) . همان، ج 4 ص 176

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

عیب پوشی

حفظ «آبرو» ی دیگران، مهم ترین نشانۀ دوستی و احترام و ارزش گذاری برای آنان است. آبرو، سرمایه ای است که به این راحتی به دست نمی آید و گوهر نفیسی است که اگر شکست، به این آسانی قابل جبران نیست.
به همین اندازه که «عیب جویی» نکوهیده و نارواست، «عیب پوشی» نسبت به یک برادر مسلمان و آبروداری نسبت به یک مؤمن، ضروری و فضیلت است.
وقتی از لغزش و عیبی از دیگری باخبر می شوید، جوان مردی ایجاب می کند که پرده پوشی کنید و اگر نیاز به تذکر است، به خودش بگویید تا اصلاح کند.
دوست آن باشد که معایب دوست
در کلام امیرمؤمنان است که: ثمرۀ اخوّت و برادری آن است که پشت سرش آبرویش را حفظ کنی و عیب هایش را به عنوان هدیه به خودش
ص:166
بگویی.(1)
پرده دری و آشکار ساختن عیب های دیگران، بذر دشمنی و اختلاف می پراکند و کینه و جدایی ثمر می دهد و اعتماد عمومی را در جامعه، خدشه دار می سازد.
گاهی هم عیب جویی، نتیجۀ عیب ناکی خود افرادی است که می خواهند با نشر و گسترش بدی های دیگران برای خود شریک جرم و همراه و هم شکل پیدا کنند، تا زشتی عیب هایشان کمتر آشکار شود و بهانه ای برای معیوب بودن خود داشته باشند. این حقیقت و نکتۀ مهم در سخن حضرت علی علیه السلام به این صورت آمده است: «ذَوُو العُیُوبِ یُحِبُّونَ اشاعَهَ مَعایِبِ النّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ العُذْرُ فی مَعایِبِهِم؛(2) صاحبان عیب و کاستی دوست دارند که عیوب مردم را پخش کنند، تا برای خودشان عذر و بهانه ای در عیب ها داشته باشند».
به هر حال، هرچه بیشتر در جامعه باشیم، بیشتر نیازمند مراعات «اخلاق معاشرت» و آراستگی به هم زیستی و تحمل و مداراییم.
سلوک شایسته با دیگران، رمز محبوبیّت و سروری و خوش نامی است. با «حسن خلق»، می توان فاتح قلعۀ دل ها شد.
مهرورزی و خیررسانی و سودمندی، گوهر وجودمان را نفیس تر و نزد خدا و خلق خدا محبوب تر می سازد.
ص:167
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 3 ص 330
2- (2) . همان، ج 4 ص 176

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

توصیۀ هاتف اصفهانی این است که:
چشم دل باز کن که جان بینیآنچه نادیدنی است، آن بینی
پس، دو چشم در سر داریم و دو چشم در دل. نباید آن را گشود و این را بست. چه زیباست کلام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) دربارۀ انسان های چهارچشمی! می فرماید:
«ما مِنَ عَبْدٍ الاّ وَ فی وَجْهِهِ عَینانِ یُبْصِرُ بِهِما امْرَ الدُّنیا، وَ عَیْنانِ فی قَلْبِهِ یُبْصِرُ بِهِما امْرَ الآخِرَهِ، فَاِذا ارادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیراً فَتَحَ عَیْنَیْهِ اللَّتَینِ فی قلبه فَأبْصَرَ بِهِما ما وَعَدَهُ بِالغیب...»(1)
هیچ بنده ای نیست مگر آنکه دو چشم در سردارد که با آنها کار دنیا را می بیند و دو چشم در دلش دارد که با آنها کار آخرت را می بیند. پس هر گاه خداوند نسبت به بنده ای ارادۀ خیر و نیکی کند، آن دو چشم دل را در او می گشاید، تا با آ نها آنچه را که خدا براساس غیب وعده داده است ببیند.
و شگفتا از آنان که نابینایند و خود را بینا می پندارند، چرا که چشم درون چیزی از حکمت ها و حقایق ندیده تا لذت آن را دریابد. به قول مولانا:
چشم باز و گوش باز و این عمیدر شگفت از چشم بندی خدا
اگر قلب، قلب سالمی باشد، «چشم دل» هم خوب می بیند.
ص:159
________________________________________
1- (1) میزان الحکمه، ج 5، ص 224
و اگر دل، نمرده باشد، «چشمۀ پند» از آن می جوشد.
و اگر قساوت قلب، که ثمرۀ گناهان بسیار است، انسان را به بیماری قلبی مبتلا نساخته باشد، دل می تواند آینه ای باشد که حکمت برآن بتابد و حقیقت از آن بتراود.
دربان دل خویش باشیم، تا به پایگاه شیطان تبدیل نشود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

همدلی، هنر معاشرت

با مردم چگونه برخورد کنیم؟ معاشرت درست و نادرست کدام است؟ هم نشینی مفید و زیان بار چیست؟ عوامل تحکیم رابطه ها یا گسست رابطه ها کدام است؟
حکمت هایی را برگرفته از اولیای الهی برمی شمریم، که توجّه به آنها و کاربردشان در بهینه سازی روابط ما با دیگران سودمند است.
هنر همزیستی
روحیۀ سازگاری با دیگران و کنار آمدن با توقع ها، سلیقه ها، خواسته ها و حرف ها، به تدریج برای انسان «جا» باز می کند. این روحیه هم وقتی فراهم می آید که انسان هم «حقوق» دیگران را بشناسد، هم تصمیم به مراعات آنها داشته باشد و تنها «خود» برایش مطرح نباشد.
چون چنین خصلتی ایجاد تنش می کند و دیگران را از پیرامون فرد، فراری می دهد.
ص:162
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «رَأسُ الْحِکْمَهِ مُدارهُ الناسِ»؛ (1) سر آغاز حکمت، مدارا کردن با مردم است».
باید پذیرفت که سلیقه ها و روحیه های همه یکسان نیست و همه ذوق و پسند و راه و روش ما را ندارند. ما هم چاره ای از زیستن با آنان نداریم، پس باید «مدارا» کنیم. این همان هم زیستی است که هر که ندارد، مطرود و مأیوس و تنها می شود.
سلوک شایسته
برخورداری از اخلاق کریمانه و آراستگی به صفات خوب و رفتارهای انسانی، محبوبیّت آور است. کیست که نخواهد محبوب دل ها شود و مورد توجّه و محبت دیگران قرار گیرد و «قلعۀ دل ها» را بگشاید؟ امّا راه و روش آن چیست و کلید گشودن قلوب کدام است؟
مگر می توان با زور، دلی را به دست آورد، یا در خانۀ دلی جای گرفت؟ اگر تواضع و خاک ساری عاملی برای محبوبیّت است، احسان و نیکی و بخشندگی عامل دیگری است و «حسن خلق» و سلوک والا و اخلاق متعالی، عامل سوّم.
ما بی نیاز از دوست نیستیم. نداشتن دوست، نوعی غربت و تنهایی است. به فرمودۀ حضرت امیر علیه السلام، غریب، کسی است که «دوست» نداشته باشد: «اَلْغَریبُ مَن لَمْ یَکُنْ لَهُ حَبیبٌ»(2)
خیلی ها ما را اسیر اخلاق خوب خودشان می کنند. چرا ما از این ابزار بهره نگیریم؟
ص:163
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 4، ص 52
2- (2) نهج البلاغه، حکمت 65
سود رسانی
درختی که نه میوه داشته باشد، نه شاخ و برگ و سایه، نه حتی چوب آن برای تهیه تخته و ساختن در و پنجره مفید باشد، شایستۀ سوختن و خاکستر شدن است و تنها لایق عنوانِ «هیزم» است.
انسان ها تا چه حد برای دیگران مفیدند؟
ارزش هرکس به اندازۀ خدمت و خوبی و نفعی است که از او به دیگران می رسد. میزان محبوبیت مردم در دل ها نیز بستگی به اندازۀ خیری دارد که از آنها عاید دیگران شود. سرور، کسی است که خدمتی به دیگران کند. این مضمون کلام حضرت علی علیه السلام است که فرمود: «بِالْجُودِ تَسُودُ الرِّجالُ»(1)؛ مردان با جود و سخاوت به سیادت و آقایی می رسند».
این نیز نوعی کمال در رفتار و سلوک با دیگران است که بر محور داد و دهش انجام می گیرد.
فریدون فرّخ فرشته نبود
به قول سعدی در گلستان: مردم تا نان کسی را نخورند، نامش را به نکویی نبرند.
در سخنان امام علی علیه السلام چنین آمده است: «خَیْرُ النّاسِ مَنْ نَفَعَ النّاسَ؛(2)بهترین مردم کسی است که به مردم سود برساند».
پیامد چنین رفتارهایی چیست؟ جز آن که محیطی سرشار از صفا و گرمی برای انسان و جامعه پدید می آورد و الفت ها را می افزاید و زندگی ها را صفا می بخشد؟ چه لذت بخش است زیستن در کنار افرادی
ص:164
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 3، ص 212
2- (2) . همان، ص 430
که نیکوکاری، خوش رفتاری، نوع دوستی، خیررسانی، مهرورزی و خیرخواهی جزو سرشت و خصلتِ همیشگی آنان است.
امام علی علیه السلام می فرماید: با مردم چنان زیست و معاشرت داشته باشید که اگر از دنیا رفتید، در فقدان شما سوگوار و گریان باشند و اگر ماندید، نسبت به شما عاطفه و مهرورزی داشته باشند: «خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَهً انْ مُتُّمْ مَعَها بَکَوْا عَلَیکُمْ وَ انْ عِشْتُم حَنّوا الَیکم».(1)
مردم جوشی
روحیۀ انزواطلبی و فردگرایی و خودخواهی، فرد را از چشم ها و دل ها می اندازد. برعکس، انس و الفت و جوشیدن و گرم گرفتن با مردم، عواطف و محبت های آنان را فراهم می آورد. خداوند، از نعمت های خویش، ایجاد الفت بین دل های مردم را یاد می کند.(2) حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز می فرماید: «خَیْرُ المؤمِنینَ مَنْ کانَ مَألِفهً لِلمُؤمِنین، وَ لا خَیْرَ فی مَنْ لا یُؤلَفُ وَ لا یَألِفُ؛(3) بهترین مؤمنان کسی است که مایۀ الفت مؤمنان باشد، و کسی که نه دیگران با او انس و الفت بگیرند، نه او با دیگران الفت داشته باشد، خیری در او نیست».
کسی که با مردم نمی جوشد و همیشه با دامن تنهایی و گوشۀ انزوا و خودگرایی پناه می برد، یا دچار غرور و تکبر است، یا از آثار و برکات « الفت» بی خبر است، یا مشکلی در تربیت خانوادگی داشته که او را «جمعی» بار نیاورده اند و میدان برای «مردم جوشی» برایش فراهم نساخته اند.
ص:165
________________________________________
1- (1) نهج البلاغه، حکمت 10
2- (2) . انفال (8) آیه 63 و آل عمران (3) آیه 103
3- (3) . میزان الحکمه، ج 1 ص 129 ح 655
صاحبان روحیه سرد و خود گرا و مردم گریز، اغلب در کارهای عمومی شرکت نمی کنند و برنامه های مشترک نمی تواند آنان را جذب کند.
ابراز عاطفه به مردم و مشارکت و همراهی و هم دردی با آنان در امور و یاری رسانی در هنگامۀ نیاز، پشتوانه ای برای روزهای «مبادا» فراهم می آورد. اگر گفته اند: «برای کسی بمیر که برایت تب کند»، اشاره به همین تعامل روحی و رفتاری میان افراد جامعه است.
عیب پوشی
حفظ «آبرو» ی دیگران، مهم ترین نشانۀ دوستی و احترام و ارزش گذاری برای آنان است. آبرو، سرمایه ای است که به این راحتی به دست نمی آید و گوهر نفیسی است که اگر شکست، به این آسانی قابل جبران نیست.
به همین اندازه که «عیب جویی» نکوهیده و نارواست، «عیب پوشی» نسبت به یک برادر مسلمان و آبروداری نسبت به یک مؤمن، ضروری و فضیلت است.
وقتی از لغزش و عیبی از دیگری باخبر می شوید، جوان مردی ایجاب می کند که پرده پوشی کنید و اگر نیاز به تذکر است، به خودش بگویید تا اصلاح کند.
دوست آن باشد که معایب دوست
در کلام امیرمؤمنان است که: ثمرۀ اخوّت و برادری آن است که پشت سرش آبرویش را حفظ کنی و عیب هایش را به عنوان هدیه به خودش
ص:166
بگویی.(1)
پرده دری و آشکار ساختن عیب های دیگران، بذر دشمنی و اختلاف می پراکند و کینه و جدایی ثمر می دهد و اعتماد عمومی را در جامعه، خدشه دار می سازد.
گاهی هم عیب جویی، نتیجۀ عیب ناکی خود افرادی است که می خواهند با نشر و گسترش بدی های دیگران برای خود شریک جرم و همراه و هم شکل پیدا کنند، تا زشتی عیب هایشان کمتر آشکار شود و بهانه ای برای معیوب بودن خود داشته باشند. این حقیقت و نکتۀ مهم در سخن حضرت علی علیه السلام به این صورت آمده است: «ذَوُو العُیُوبِ یُحِبُّونَ اشاعَهَ مَعایِبِ النّاسِ لِیَتَّسِعَ لَهُمُ العُذْرُ فی مَعایِبِهِم؛(2) صاحبان عیب و کاستی دوست دارند که عیوب مردم را پخش کنند، تا برای خودشان عذر و بهانه ای در عیب ها داشته باشند».
به هر حال، هرچه بیشتر در جامعه باشیم، بیشتر نیازمند مراعات «اخلاق معاشرت» و آراستگی به هم زیستی و تحمل و مداراییم.
سلوک شایسته با دیگران، رمز محبوبیّت و سروری و خوش نامی است. با «حسن خلق»، می توان فاتح قلعۀ دل ها شد.
مهرورزی و خیررسانی و سودمندی، گوهر وجودمان را نفیس تر و نزد خدا و خلق خدا محبوب تر می سازد.
ص:167
________________________________________
1- (1) غرر الحکم، ج 3 ص 330
2- (2) . همان، ج 4 ص 176