پندهای حکیمانه استاد علامه حسن زاده آملی( جلد 3)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

15- فیلسوف واقعی کیست؟

یک فیلسوف کیست؟ یک فیلسوف این است که بتواند شفای شیخ را بفهمد، نه کسی که از شفای شیخ خبر ندارد، از اشارات شیخ، از کتاب های دیگرش خبر ندارد. همین اندازه به طور اجمال بداند که شیخ الرئیس چند تا کتاب نوشته است و در چه وقت بوده و آثار قلمیش چه است و اوضاع سیاسی دوران او چگونه بوده است و این طور چیزها. درباره خواجه نصیر طوسی هم همین طور. درباره دیگری هم همین طور. بعد این آقا را می گویند فیلسوف، یا چه بسا می بینم افراد یا اشخاصی که در امور و مسائل طبیعی چند گامی ساحل پیمایی کرده اند، نه این که در لجه دریا غواصی کرده باشند، به قعر دریا فرو رفته باشند، این را هم می گویند فیلسوف. بخصوص که امروز این حرف را درباره دانشمندان غربی زیاد می شنویم که فلانی فیلسوف است، همین اندازه که در مسائل طبیعی سیری کرده است. و یا در الهیات می بینیم اگر سیری دارد خیلی ضعیف است و نسبت به مشایخ علمای ما خیلی ناچیز، این را می گویند فیلسوف و لکن مرحوم جناب فارابی رضوان الله تعالی علیه، ایشان بیانش این است که: فیلسوف کامل امام است، سرش و جهتش این است: فلسفه، علم به اعیان احوال موجود است. فیلسوف کامل یعنی آن کسی که عالم به اعیان احوال موجودات است کلا که این معنی را در پیش عارف عنوان کنید که فیلسوف، می گوید: بله آنها می گویند که فیلسوف کامل امام است. و ما می گوییم، خلیفه الله کسی است که مبین حقایق اسماء باشد. یعنی محتوا و مراد و مقصود هر دو یکی است، به حسب ظاهر، در لفظ تفاوت و تباین است. آن می گوید: فیلسوف کامل امام است و این می گوید: آن کسی که مبین حقایق اسماء الهی است، چنین کسی هادی مردم است و چنین کسی واسطه فیض است.
هر دو معنی و اصطلاح را اگر بیاوریم در پیشگاه منطق وحی و قرآن و روایات می بینیم قرآن می فرماید: کل شی احصیناه فی امام مبین و علم آدم الاسماء کلها انسان کامل، فیلسوف کامل، مبین حقایق اسماء کسی است که مظهر اتم کل شی ء احصیناه فی امام مبیناست(16).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

16- علما زارع اند!

جناب امیر المومنین حضرت وصی (علیه السلام) در نهج البلاغه می گوید که: و یزرعوها فی قلوب اشباههم امیر المومنین (علیه السلام) علما را زارع و کشاورز معرفی فرمود که بذرهای معارف را در مزرعه ها که جان های نفوس مستعده مزرعه این کشاورزان است، در این مزرعه پاشیدند، یکی پس از دیگری دین خدا را به قلمشان به زبان و تدریس و تربیت و تادیبشان حفظ کرده اند.(17)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

17- روزی عبوس و دردناک

ای دوست! ما خفتگانی هستیم که در بستر غفلت و بی خبری آرمیده ایم. دنیا و زندگانی آن، در گذر و آخرت و حیات جاوید آن در پیش است. لیکن با این حال مردم به دنیا عشق می ورزند و روز سختی را که در پیش دارند به باد غفلت و فراموشی می سپارند. روزی عبوس و دردناک روزی که شر دامنگیر همه است.(18)



18- باغ علماء

امیر الومنین علی (ع) فرمود: الکتب بساتین العلماء؛(19)
کتب علم، باغ و بستان دانشمندان است.


19- وضو نور است

ای برادر! بدان که وضو نور است و تداوم آن، باعث ارتقاء به عالم قدس خواهد شد.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

20- اثر توبه

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: التائب من الذنب کمن لاذنب له؛ کسی که از گناهانش توبه کرده است، هم چون کسی است که اصلا گناه نکرده باشد.(20)



21- منطق وحی

حالا از طبیعت یک قدمی بر می داریم و به سوی عالم اله و ماورای طبیعت رهسپار می شویم. و اولین دری که بایستی از طبیعت به سوی ماورای طبیعت قدم برداریم و این در به سوی ما گشوده بشود که در ابتدای سیر و سلوک انسانی است، باید از در معرفت نفس به ماورای طبیعت راه پیدا کرد، تا بعد وقتی الهی شده، متوجه شده، سلطان ملکوت در پیش چشم موحد که تجلی کرده است، می بیند ملکوت است که همه جا در تدبیر و اداره کردن می باشد. اراده ملکوت است که اداره می کند. در این مقام دیگر علم، بینش، سیر تکامل به کمال رسیده است که حالا سفر من الحق الی الخلق دارد تا بدین پایه برسد.
در بدو امر از آن در نفس می بایست به ماورای طبیعت سفر کند. فیلسوف طبیعی تا این گردنه با فیلسوف الهی همراه است، بعد اینجا الهی او را رها می کند و به سوی عالم طبیعت و دیار مرسلات سفر می کند. طبیعی که در عالم طبیعت دور می زند، سیر می کند، می رود، راهش دوری است، راه مستقیم نیست که سفر ارتقایی داشته باشد. حکمای الهی، فلاسفه الهی همینطور که در سئوال طرح فرموده اید این طور است که آنان در کنف منطق وحی حرفی و مطلبی را که دارند چون به برهان، به وجدان به عرفان، به نور علم یافته اند که منطق وحی است، حرف آن سویی است، این سویی نیست.(21)



22- آگاه باش

عاقبت آن روزی که در آن، بواطن و اسرار آشکار می گردد، فرا می رسد و هر چه در دنیا کاشته شده در آن جا درو می گردد.
بنگرید در ایام گذشته، چه از خود به جای گذشته اید. لوح های نفوس خود را بخوانید که از آتیه و گذشته و قبرتان خبر می دهد.(22)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

23- حالات مکذبین قیامت

و لو تری اذ وقفوا علی النار فقالوا یا لیتنا نرد و لا نکذب بایات ربنا و نکون من المومنین کاش می دیدی وقتی بر نار ایستادند گفتند: ای کاش باز گردانده می شدیم و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی کردیم. از مومنین می شدیم(23).
و لو ردوا لعادوا لما نهوا عنه(24) اگر باز گردند به همانچه نهی شدند باز می گردند.
و ربنا ابصرنا و سمعنا فارجعنا نعمل صالحا انا موقنون و گفتند: پروردگارا! ما دیدیم و شنیدیم، پس ما را باز گردان تا عمل شایسته کنیم؛ زیرا به یقین رسیدیم(25).
و فرمود: انظرونا نقتبس من نورکم قیل ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورا فضرب بینهم بسور له باب الایه به ما بنگرید تا از نور شما اقتباس کنیم به آنها گفته می شود به پشت سر باز گردید و نوری را بجویید، پس بین مومنین و ایشان دیواری کشیده می شود که دارای دری است(26).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

24- توفیق حضور

آنگاه که نماز را به پایان آوردی، سر به سجده نهاده و بگو: اللهم ارزقنی حلاوه ذکرک و لقائک و الحضور عندک خدایا! شیرینی یادت را به من بچشان، خدایا! دیدارت را روزی من بگردان
پروردگارا! توفیق حضورت را به من عنایت به فرما.



25- چشیدن عذاب

حق تعالی فرمود: ثم قیل للذین ظلموا ذوقوا عذاب الخلد؛(27) به آنهایی که ستم کردند گفته می شود عذاب ابدی را بچشید؛(28)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

26- اثر خوب

سنت الهی بر این است که هر کس قدمی در راه خیر برداشته است تا آن اثر هست تا آن سنت الهی هست که بدان سنت تن در داده است و عمل می کند به آن سنت در این نشئه و بار می دهد، اثر می دهد. ثواب برای عامل آن در این نشئه و برای بنیان گذار او، موسس او، غافل نخستین او که قدم اول را برداشته، نشئه دیگر می باشد، بدون اینکه از اولی چیزی کاسته بشود ذلک فضل الله یوتیه من یشاء و الله ذوالفضل العظیم(29)

27- سر خود به خدا گو!

خوشا به حال کسی که از خواب غفلت بیدار شود و خود را آماده سازد! خوشا به حال کسی که سر خود به غیر خدا نگوید و فقط در راه تقرب به او و لقا و رضایش کوشش کند! چه، به ما امر شده است جز او را عبادت نکنیم و جز او کسی را نجوییم. پس خدا را با خلوص قلب، یگانه دان! تا با چشم بصیرت نظاره کنی که لا هو الا هو و لا اله الا هو؛ و او اول و آخر و ظاهر و باطن است، و هر کجا باشید با شماست.
ای دوست! از خود حیا می کنم چه رسد به این که به دیگران بگویم این رساله را در لقاء الله نوشته ام. چگونه حیا نکند؟ کسی که از کفشکن، بلکه از در خانه دوست رانده شده، چگونه می تواند در شرح لقای او کتاب بنگارد؟
آیا این خروج از زی صورت خود نیست؟ و خروج از آن جز کار گزافه گو نیست.
افلاطون الهی می گوید: قله معرفت بسی بلندتر از آن است که هر پرنده ای به آن پرواز کند و سرادق بصیرت پنهان و پوشیده تر از آن است که هر سالکی به آن راه یابد(30).


28- عظمت نور مومن

روایتی می فرماید: آتش در روز قیامت به من می گوید: جزیا مومن! فقد أطفا نورک لهبی؛ ای مومن! بگذر؛ زیرا نور تو نور لهیب مرا خاموش کرده است. اشاره به دنیا و مشتهیات نفس یا اخلاق رذیله یا برازخ دارد.
و نیز این سخن نیز به همین معناست که فرمود: جزناها و هی خامده؛ ثم ننجی الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا ما از آن گذشتیم در حالی که خاموش بود، آنگاه نجات می دهیم کسانی را که پروا پیشه کردند و ستمگران را در آن رها کنیم تا به زانو در افتند(31).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

27- سر خود به خدا گو!

خوشا به حال کسی که از خواب غفلت بیدار شود و خود را آماده سازد! خوشا به حال کسی که سر خود به غیر خدا نگوید و فقط در راه تقرب به او و لقا و رضایش کوشش کند! چه، به ما امر شده است جز او را عبادت نکنیم و جز او کسی را نجوییم. پس خدا را با خلوص قلب، یگانه دان! تا با چشم بصیرت نظاره کنی که لا هو الا هو و لا اله الا هو؛ و او اول و آخر و ظاهر و باطن است، و هر کجا باشید با شماست.
ای دوست! از خود حیا می کنم چه رسد به این که به دیگران بگویم این رساله را در لقاء الله نوشته ام. چگونه حیا نکند؟ کسی که از کفشکن، بلکه از در خانه دوست رانده شده، چگونه می تواند در شرح لقای او کتاب بنگارد؟
آیا این خروج از زی صورت خود نیست؟ و خروج از آن جز کار گزافه گو نیست.
افلاطون الهی می گوید: قله معرفت بسی بلندتر از آن است که هر پرنده ای به آن پرواز کند و سرادق بصیرت پنهان و پوشیده تر از آن است که هر سالکی به آن راه یابد(30).


28- عظمت نور مومن

روایتی می فرماید: آتش در روز قیامت به من می گوید: جزیا مومن! فقد أطفا نورک لهبی؛ ای مومن! بگذر؛ زیرا نور تو نور لهیب مرا خاموش کرده است. اشاره به دنیا و مشتهیات نفس یا اخلاق رذیله یا برازخ دارد.
و نیز این سخن نیز به همین معناست که فرمود: جزناها و هی خامده؛ ثم ننجی الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا ما از آن گذشتیم در حالی که خاموش بود، آنگاه نجات می دهیم کسانی را که پروا پیشه کردند و ستمگران را در آن رها کنیم تا به زانو در افتند(31).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

28- عظمت نور مومن

روایتی می فرماید: آتش در روز قیامت به من می گوید: جزیا مومن! فقد أطفا نورک لهبی؛ ای مومن! بگذر؛ زیرا نور تو نور لهیب مرا خاموش کرده است. اشاره به دنیا و مشتهیات نفس یا اخلاق رذیله یا برازخ دارد.
و نیز این سخن نیز به همین معناست که فرمود: جزناها و هی خامده؛ ثم ننجی الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا ما از آن گذشتیم در حالی که خاموش بود، آنگاه نجات می دهیم کسانی را که پروا پیشه کردند و ستمگران را در آن رها کنیم تا به زانو در افتند(31).

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

29- صادقانه و عاشقانه بیایید

در طهارت دقت داشته باشید، قدمی عاشقانه بر دارید و صادقانه بیایید تا اینها را بچشید، چند بار که شکار کنید به فهم اینها کمک می کند، یک جهش علمی پدید می آید و انسان می شود مصداق ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین(32) وقف خالص الهی می شود به سوز و گداز می آید و افاضات و اشراقات نصیبش می شود.


30- تبدیل حسنه به سیئه

خدای تعالی فرمود: ان الحسنات یذهبن السیئات یعنی خوبی ها بدی ها را از بین می برند. و خدای تعال فرمود: فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات؛ پس خداوند گناهشان را مبدل به حسنات می کند(33)



31- اثر نشان دهنده موثر

یک اصل خداوند سبحان فرموده است، یک قانون کلی که به رسول الله (صلی الله علیه وآله) فرمود: قل کل یعمل علی شاکلته هر کس به میزان شاکله خودش، آنچه که خود دارد، هم شکل خودش را در خارج پیاده می کند. کل یعمل علی شاکلته که اثر هر کس نمودار دارای او است و حال مطابق این اصل کلی که کل یعمل علی شاکلته خود خداوند سبحان هم از این قانون کلی مستثنی نیست همانطور که خودش غیر متناهی است، آثار وجودی او نیز نامتناهی است. کتاب او عرض کردم مطلقا اعم از تکوین و تدوین غیر متناهی است.(34)