پس یکی از راههای تحکیم محبت و تکریم مودت، دعا برای برادران و دوستان است، البته در پشت سر ایشان، که هیچ گونه ریا و تظاهری در آن نباشد، به قول حافظ:
غلام همت آن نازنیم - که کار خیر بی روی و ریا کرد(306)
آری، آدمی آن گاه که به پرونده اعمال خویش می نگرد، این شعر حافظ در نظرش ترسیم می گردد:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو - یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو گفتم ای بخت
بخفتیدی و خورشید دمید - گفت با این همه از سابقه نومید مشو
گر روی پاک و مجرد چو مسیحا به فلک - از چراغ تو به خورشید رسد صد پرتو
آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت - حافظ این خرقه پشمینه بینداز و برو(307)
تمام سعی و تلاش اویس قرنی، این حکیم یمانی، این است که انسان راه اخلاص و صداقت پیماید، پیمانه دوستی و رفاقت سر کشد و سرکشی و ریا و تظاهر از سر بنهد، چرا که اسدالله الغالب علی ابن ابی طالب (علیه السلام) می فرماید: افضل الزهد اخفاء الزهد.(308)
چراغ سی و پنجم: امر به معروف و نهی از منکر
اویس می گوید: و الله انا لنا مرهم بالمعروف و ننها هم عن المنکر، فیتخذونا اعداء، و یجدون علی ذلک من الفساق اعوانا، حتی و الله لقد رمونی بالظائم و ایم الله لا یمنعنی ذلک ان اقوم لله بالحق.(309) به خدا سوگند که ما آنان را امر به معروف و نهی از منکر می کنیم، ولی آنها ما را دشمنان خویش می دانند، و فاسقان را علیه ما یار و یاور می گیرند، تا آن جا که به خدا قسم مرا با استخوان می زنند، و سوگند به خدا که این کار آنان، مرا از قیام برای خدا، به منظور کمک و یاری حق، دور و مأیوس نخواهد کرد.
انسان فطرتاً گرایش به زیباییهای راستایش می کند، و می داند که زشتیها او را می فرسایند. آدمی عاشق حقایق است و شفیته دقیق، او فریفته خیر و نیکی است و با تمام وجود، زیبایی را دوست می دارد. انسان می خواهد که دنیای درون او و فضای جامعه و دنیای برون او همانند عالم هستی، پاک و پاکیزه باشد و همگان، انگیزههایی پاک و روشن داشته باشند، اما افسوس و صد افسوس که سردمداران کفر و نفاق و ریا و سالوس، به طور کاملاً محسوس، به جنگ زیبایی و خیر و نیکی رفته و معروف را منکوب کرده و زشتی و منکر را به جای آن نهاده اند. دنیا پرستان در بازار جامعه کالای منکر را رواج داده و متاع معروف را تاراج می کنند. زشتیها را ارزش و زیباییها را ضد ارزش جلوه می دهند، و بر حقایق سرپوش می نهند.
این جاست که فریضه امر به معروف و نهی از منکر باید همچون ماه بر سر مردمان درخشیدن گیرد؛ امیرالمومنین علی (علیه السلام) در این باره می فرماید:
و اما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمروف عن المنکر الا کنفثه فی بحر لجی؛(310) و همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا، در پیش امر به معروف و نهی از منکر: همانند چیزی جز آب دهنی در برابر دریای پهناور نیست.
این کلام امیرالمومنین علی (علیه السلام) را از قوام جامعه اسلامی، و رمز دوام عزت مسلمین را به خوبی نشان می دهد و این است که اویس قرنی می گوید:
اولاً: ما امر به معروف و نهی از منکر می کنیم، و برای بیان اهمیت آن، به خداوند سوگند می خورد. مگر می شود کسی مسلمان باشد و مؤمن، ولی امر به معروف و نهی از منکر را ترک گوید؟!
ثانیاً: آن گاه که در موقعیت امر به معروف و نهی از منکر قرار می گیریم، گروهی با ما دشمن می شوند، و تا آن جا تأسیس آن نهاد اصولی تأثیر دارد که آنان حتی از اهل فسق و فجور نیز کمک می گیرند و در برابر ما علم مخالفت بالا می برند.
ثالثاً: دشمنان مرا با استخوان کتک می زنند، اما من در برابر آنان استقامت می کنم ، و به خداوند سوگند که آنان نمی توانند مرا از پیمودن راه حق و قیام در راه خدا باز دارند، آری، هر کس که می خواهد پرچم حق و فضیلت در اهتزاز باشد، باید از هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی احتراز کند و از تحمل رنج و سختی گریزان نباشد؛ نیز باید اهل امر به معروف باشد و نهی از منکر کند اویس قرنی نیز این گونه بود.
اویس به زبیاییها عشق می ورزید و از زشتی گریزان بود، چرا که معلم فطرت به او آموخته بود. او به رواج معروف می اندیشد و چراغ خوبیها را در جامعه روشن نگاه می داشت، او با منکر در هر لباسی که بود مبارزه می کرد، البته زیبایی زندگانی اویس در آن بود که با علم و عمل و گفتار و رفتار امر به معروف و نهی از منکر می کرد که مولایش علی (علیه السلام) می فرماید
لعن الله الا مرین بالمعروف التارکین له، و الناهین المنکر العاملین به؛(311) خداوند لعنت کند کسانی را که به معروف امر می کنند و خود آن را به جا نمی آورند، و منکر را نهی می نمایند و خود مرتکب آن می شوند.
چراغ سی و ششم: مسوولیت اجتماعی
اویس می گوید: اللهم انی اعتذر الیک من کبد جائعه و جسد عار، ولیس لی الا ما علی ظهری و فی بطنی؛(312) خداوندا! من از تو درباره هر شکم گرسنه و بدن برهنه، معذرت می خواهم، و مرا جز بالا پوشم و آنچه در شکم دارم، چیزی نیست.
این یکی از میوه های شیرین فطرت است که انسان به انگیزه ای الهی، به مردم عشق بورزد، درد و رنج آنان را احساس کند و گرسنگی و برهنگی ایشان را گرسنگی و برهنگی خویش بداند. در این صورت برای معاش خود و مردم تلاش می کند و سهم ناچیزی از دسترنج و دستاورد کار خود را برای خویشتن بر می دارد و باقیمانده را به دیگران می بخشد، حتی او اهل ایثار است و آنچه که خود احتیاج دارد، در راه دلدار، ایثار می کند، و هرگز از این حرکت افتخارآفرین مغرور نمی گردد، بلکه آن گاه غنچه راز و نیاز در دل و جانش می شکوفد، در مقام مناجات ناله می کند که: ای پروردگار من، اگر افراد گرسنه ای هست و یا فرد برهنه ای، من شرمسارم و پوزش می طلبم!
این یکی از ابعاد برجسته و انوار تابنده عرفان اویسی است که خود را نه فقط در برابر مشکلات و مشقات مردم مسوول می داند، بلکه اهل عمل هم هست، تا آن جا که به جز لباس که پوشیده و غذایی که خورده، دیگر هیچ ندارد! این آب گوارای عرفان را اویس از چشمه صاف و زلال ولایت علوی برداشته است.
از دل اویس چشمه سار محبت می جوشد محبت خدا تمام وجودش را فرا گرفته است و اندازه که محبت اویس به خدا شدت یابد، محبتش به مردم نیز افزایش می یابد.
آری، اویس به مقام رفیع انسانیت رفعت یافته، و از خودپرستی رهایی جسته و به خیل بندگان مخلص خدا پیوسته است. او حتی در مقام دعا و نیایش از خود محوری پرهیز کره و از خداوند می خواهد که به سبب فقر مردم، او را دشمن! چنان که سید انبیا و سرور اولیا می فرماید:
الخلق عیال الله؛ فاحب الخلق الی الله من نفع عیال الله و ادخل علی اهل بیت سرورا. مردم اعیال خدا هستند و محبوترین آنها نزد خدا کسی است که به عیال خدا سود دهد و به خانواده ای شادی رساند.
نقل قول
