چگونه فرزندان متعادلی در دوران بلوغ داشته باشیم؟

[مهراوه* باران اشک *]

بخش پنجم:عوامل مؤثر بر بلوغ جنسی

عوامل مؤثر بر بلوغ جنسی

اشاره

عوامل متعددی در شروع بلوغ دارای اهمیت میباشند، اما نقش ژنتیک غیرقابل انکار است و بر زمان آغاز پدیده بلوغ اثر مستقیم دارد. حتی گاهیاوقات گفته میشود نشانههای بلوغ در یک دختر، تقریباً در همان زمانی که مادر او بلوغ را تجربه کرده نمایان میشود؛ که این موضوع نیز بیان کننده نقش مهم ژنتیک بر بلوغ میباشد.
در خصوص فرزندان پسر نیز سن و روند بلوغ را با پدر او میسنجند.(البته تحقیقات جدید نشان میدهد که به دلایل دیگر که در ادامه بیان میشود، زمان شروع بلوغ والدین با فرزند در حال فاصله گرفتن از هم می باشد.)
اما این تنها ژن نیست که تعیینکننده است؛ چرا که چنین بهنظر میرسد سایر عوامل نیز بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تأثیرگذارند. وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی، سبک زندگی و البته حالت روانی، همگی میتوانند بر زمان شروع بلوغ اثر بگذارند. برخی عوامل محیطی نیز این ژن را میپرورانند، از جمله وزن، قد و تغذیه که در ادامه به توضیح بیشتر آنها می پردازیم.
ص: 85

[مهراوه* باران اشک *]

وضعیت عمومی سلامت

سن شروع عادتماهانه در دختران چاق زودتر از حد میانگین است. در افراد با چاقی متوسط (30درصد بیش از وزن طبیعی) سن اولین قاعدگی جلو میافتد و برعکس در افراد با سوءتغذیه شدید، با تأخیر همراه است. همچنین در دخترانی که به دلایلی دچار ضعف و نارسایی قوای جسمانی هستند، (مثلاً در بیماریهای مزمن و شدید) بلوغ به تأخیر میافتد.
همچنین مسائل روانی، تأثیر زیادی در بلوغ و نیز در نظم عادتماهانه دارد و علت آن نزدیکی قسمتهای مربوط به هورمونهای جنسی (هیپوتالاموس) به آن است و موجب بههم ریختگی روحی میشود. مثلاً بهعلت عدم حضور پدر در خانواده، فرزند دختر مضطرب شده و ادامه این روند بر بلوغ زودرس بسیار مؤثر است.
اما در پسرها، زمانی که هورمونهای ترشح شده از هیپوفیز بالا باشد، آنوقت بررسی مغزی مثل (1)MRI برای یافتن تودههای احتمالی لازم است. اگرچه، در اغلب موارد تودهای در مغز نیست و مشکل حساسیت زیاد سلولهای هیپوفیز و هیپوتالاموس است که باعث ترشح زیاد هورمون شده است، با این وجود بررسی مغزی میتواند یک توده مغزی یا بیماری عفونی در مغز را آشکار کند.
در مجموع در بیشتر مواردِ بلوغ زودرس، میزان هورمونهای هیپوفیزی بالا نیست. بیماریهایی مثل بزرگی مادرزادی غده فوق کلیه(2)، تومورهای غده آدرنال و در نهایت تومورهای بیضه(3) میتواند با ساختن مقادیر زیاد هورمون جنسی مردانه بلوغ زودرس را در پسران ایجاد کند. البته گاهی هیچ یک از این
ص: 86
________________________________________
1- Magnetic resonance imaging
2- Adrenal
3- Testicular tumor
موارد وجود ندارد و فعالیت زیاد سلولهای سازنده هورمون مردانه علت آن می باشد.

[مهراوه* باران اشک *]

موقعیت جغرافیایی

محیط زندگی افراد در اینکه فرزندان ما چه زمانی به بلوغ برسند نقش بهسزایی دارد، بنابراین در جوامع شهری، کسانی که در ارتفاعات پایینتر زندگی کرده و کسانی که در مناطق استوایی زندگی میکنند، سن بلوغ آنها پایینتر است. همچنین سن بلوغ در مناطق گرمسیر حدود 10-8 سالگی، در مناطق معتدل حدود 14-13 سالگی و در مناطق سردسیر مانند قطب شمال تا حدود 22-20 سالگی به تأخیر میافتد.

[مهراوه* باران اشک *]

سبک زندگی و حالات روانی

هر خانواده سبک زندگی و رفتارهای خاص خود را دارد؛ اگر در خانوادهای منطق حاکم باشد، در آن خانواده عواطف حاکم است، احساس مسئولیت وجود دارد و بعضی از کارها با توجه به جنسیتهای مختلفی که وجود دارد تقسیم شده است؛ وقتی فرزند به بلوغ میرسد از جنسیت خود راضی است. وقتی فرزند در حال ورود به دوره بلوغ است، احساس بزرگی میکند، احساس کمال و کاملبودن میکند، که تمام اینها در بلوغ مؤثر است. علاوهبر اینها این عامل (نهادینه شدن منطق و محبت در بین اعضاء خانواده، خصوصاً رابطه والد و فرزند) از جمله عواملی است که کمک میکند تا دوره بلوغ به بهترین شکل طی شود.

[مهراوه* باران اشک *]

قد و وزن

وزن یکی از عوامل ورود به بلوغ میباشد. طبق آماری که در ایران وجود دارد
ص: 87
شروع بلوغ در دختران حدود 130 سانتیمتر قد و متوسط وزن 34-33 کیلوگرم و سن استخوانی حدود نه سال را شامل میشود. این وزن یک علامت است که با رسیدن فرد به آن میتوان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممکن است فردی با وزن پنجاه کیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد، اما همانطور که بیان شد زمان شروع عادت ماهانه در دخترانی که وزنشان بیش از 30درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتاً چاق هستند، زودتر از حد میانگین است.
همچنین اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش میدهد. ولی این رابطه در پسران حالت عکس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس میشود.
علاوه بر اینها بهتر است بدانیم پسران در دوره بلوغ حدوداً به طور متوسط 28 سانتیمتر قد میکشند. افزایش وزن در دوران نوجوانی به موازات افزایش قد میباشد. در دختران اوج افزایش وزن شش تا نه ماه قبل از قد کشیدن است. وزن دختران بین 17-10 سالگی به طور متوسط بیست وچهار کیلوگرم بیشتر میشود. در پسرها اوج افزایش وزن با اوج افزایش قد همزمان است، به طوری که وزن پسران بین 17-10 سالگی به طور متوسط سیودو کیلوگرم افزایش مییابد.

[مهراوه* باران اشک *]

تغذیه

تأخیر در شروع دوره قاعدگی در نوجوان مبتلا به سوءتغذیه شدید، شایع است. در کشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر ده سال دوره عادتماهانه سه ماه زودتر اتفاق میافتد. اما در مجموع، سن بلوغ در کشورهای پیشرفته پایین آمده است و به نظر میرسد این مسأله ناشی از بهبود وضعیت تغذیهای در این جوامع و همچنین نمایان بودن مسائل جنسی در سطح اجتماع است. لذا نقش این دو عامل در ایجاد بلوغ زودرس بسیار مهم است؛ البته با توجه به
ص: 88
اهمیت تغذیه در این دوران، در بخشی جداگانه به صورت مفصل به آن خواهیم پرداخت.
 سن بلوغ در کشورهای پیشرفته پایین آمده است و بهنظر میرسد این مسأله ناشی از بهبود وضعیت تغذیهای در این جوامع و همچنین نمایان بودن مسائل جنسی در سطح اجتماع است.
ص: 89
ص: 90
ص: 91
ص: 92
بخش ششم:بلوغ زودرس و دیررس
اشاره
گاهی بلوغ زودتر از موعد طبیعی مورد انتظار اتفاق میافتد و گاهی نیز ممکن است بعد از سن مورد انتظار، هنوز دوره بلوغ برای فرزند ما شروع نشده باشد. هر کدام از بلوغ زودرس یا دیررس، عوارضی برای فرزند ما خواهد داشت که میتوان به احساس حقارت در بلوغ دیررس و اضطراب و نگرانی در بلوغ زودرس اشاره کرد.
بلوغ زودرس و دیررس، هم برای والدین و هم برای فرزندان آنها مشکلاتی را دربر دارد و موجب ایجاد استرس و نگرانی در آنها خواهد شد. والدین باید با ایجاد رابطه عاطفی با فرزندان خود عوارض ناشی از بلوغ زودرس جنسی را به حداقل برسانند.
ایجاد رابطه صمیمانه با فرزندان از سوی والدین و همچنین توجه به نقش معلمان در جلوگیری از بروز رفتارهای نابه هنجار و مخرب دانش آموزان می تواند به کاهش چنین آسیب هایی در نوجوان کمک کند.
ص: 93
بلوغ زودرس و علل آن
اشاره
بلوغ زودرس بر اساس تعریف های زیستشناسی، ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی است؛ که در دختران زیر هشت سال و در پسران زیر نه سال میباشد.
این روزها با تغییری که در ساختار زندگی صورت گرفته و با توجه به پیشرفتهایی که در زندگی اجتماعی به وجود آمده، بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر هفت سال و در سیاهپوستان زیر شش سال تعریف شده است. بلوغ زودرس در دختران در آمارهای مختلف، پنج تا ده برابر شایعتر از پسران میباشد.
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمیکند. بررسیهای تشخیصی در این مورد بستگی به شخص دارد؛ اما بهطور کلی هر کودکی که زیر شش سال علائم بلوغ را نشان میدهد، باید MRI، سیتیاسکن و آزمایشهای مختلف در مورد او انجام شود. اما در سنین کمی بالاتر، با معاینه و بر اساس شواهد بالینی بررسیهای لازم را انجام میدهند.
اندازهگیری میزان هورمونهای بلوغ در این مورد بسیار کمک کننده است. چون هنگام بلوغ، مغز دستور ترشح هورمون خاصی را صادر میکند که هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح میشود؛ اما تفاوت آن در محل اثر هورمون هاست.
در مورد برخی والدین که از هورمون رشد برای کودک خود استفاده میکنند، باید گفت این هورمون در صورتی باید استفاده شود که نوجوان کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن هورمونها تنها بهدلیل بلند قد شدن فرزند باید دقت نمود و با پزشکان متخصص غدد مشورت شود.
ص: 94
علل بلوغ زودرس
اشاره
علل بلوغ زودرس را به دو دسته کلی تقسیم بندی میکنند:
1- مرکزی یا وابسته به هورمونهای محرک غدد جنسی. (بلوغ زودرس حقیقی)
2- محیطی یا غیروابسته به هورمونهای محرک غدد جنسی. (بلوغ زودرس کاذب)
بلوغ زودرس مرکزی در اثر فعال شدن زودرس محور هیپوتالاموس، هیپوفیز، غده جنسی و تحتتأثیر ترشح هیپوتالاموس است که منجر به ترشح ضرباندار هورمونهای محرک غدد جنسی از هیپوفیز میشود. ولی در بلوغ زودرس محیطی، هورمونهای غدد جنسی بدون فعال شدن محور فوق، مستقیماً از غدد جنسی یا با منشأ غده فوق کلیه منجر به بلوغ زودرس میشوند.
در دختران، 80 تا 90درصد موارد علت بلوغ زودرس مرکزی بدون دلیل است ولی در پسران، 50درصد موارد بدون علت و 50درصد ضایعهای در سیستم عصبی مرکزی وجود دارد. ضایعات سیستم عصبی مرکزی که باعث بلوغ زودرس مرکزی میشوند شامل: تومورهای سیستم عصبی مرکزی، آبسه مغز، ضربه به جمجمه، کیست، ضایعات عروقی و پرتودرمانی جمجمه میباشد.
حال بلوغ زودرس محیطی را بهصورت مجزا برای دو جنس پسر و دختر توضیح میدهیم و سپس علل مشترک در بین دو جنس را شرح میدهیم:
در پسران
- انواع بزرگ شدن مادرزادی غده فوق کلیه از نوع کمبود هیدروکسیلاز و کمبود هیدروکسیداز از علل نسبتاً شایعتر بلوغ زودرس محیطی هستند.
تومورهای مترشحه Human Chorionic Gonadotropin(1) در سیستم عصبی مرکزی و خارج از سیستم
ص: 95
________________________________________
1- HCG
عصبی مرکزی شامل: سرطانهای آدرنال، بیضه و سندرم مقاومت به کورتیزول(1) است.

[مهراوه* باران اشک *]

بخش ششم:بلوغ زودرس و دیررس

اشاره

گاهی بلوغ زودتر از موعد طبیعی مورد انتظار اتفاق میافتد و گاهی نیز ممکن است بعد از سن مورد انتظار، هنوز دوره بلوغ برای فرزند ما شروع نشده باشد. هر کدام از بلوغ زودرس یا دیررس، عوارضی برای فرزند ما خواهد داشت که میتوان به احساس حقارت در بلوغ دیررس و اضطراب و نگرانی در بلوغ زودرس اشاره کرد.
بلوغ زودرس و دیررس، هم برای والدین و هم برای فرزندان آنها مشکلاتی را دربر دارد و موجب ایجاد استرس و نگرانی در آنها خواهد شد. والدین باید با ایجاد رابطه عاطفی با فرزندان خود عوارض ناشی از بلوغ زودرس جنسی را به حداقل برسانند.
ایجاد رابطه صمیمانه با فرزندان از سوی والدین و همچنین توجه به نقش معلمان در جلوگیری از بروز رفتارهای نابه هنجار و مخرب دانش آموزان می تواند به کاهش چنین آسیب هایی در نوجوان کمک کند.
ص: 93

[مهراوه* باران اشک *]

بلوغ زودرس و علل آن

اشاره
بلوغ زودرس بر اساس تعریف های زیستشناسی، ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی است؛ که در دختران زیر هشت سال و در پسران زیر نه سال میباشد.
این روزها با تغییری که در ساختار زندگی صورت گرفته و با توجه به پیشرفتهایی که در زندگی اجتماعی به وجود آمده، بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر هفت سال و در سیاهپوستان زیر شش سال تعریف شده است. بلوغ زودرس در دختران در آمارهای مختلف، پنج تا ده برابر شایعتر از پسران میباشد.
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمیکند. بررسیهای تشخیصی در این مورد بستگی به شخص دارد؛ اما بهطور کلی هر کودکی که زیر شش سال علائم بلوغ را نشان میدهد، باید MRI، سیتیاسکن و آزمایشهای مختلف در مورد او انجام شود. اما در سنین کمی بالاتر، با معاینه و بر اساس شواهد بالینی بررسیهای لازم را انجام میدهند.
اندازهگیری میزان هورمونهای بلوغ در این مورد بسیار کمک کننده است. چون هنگام بلوغ، مغز دستور ترشح هورمون خاصی را صادر میکند که هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح میشود؛ اما تفاوت آن در محل اثر هورمون هاست.
در مورد برخی والدین که از هورمون رشد برای کودک خود استفاده میکنند، باید گفت این هورمون در صورتی باید استفاده شود که نوجوان کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن هورمونها تنها بهدلیل بلند قد شدن فرزند باید دقت نمود و با پزشکان متخصص غدد مشورت شود.

[مهراوه* باران اشک *]

علل بلوغ زودرس

اشاره

علل بلوغ زودرس را به دو دسته کلی تقسیم بندی میکنند:
1- مرکزی یا وابسته به هورمونهای محرک غدد جنسی. (بلوغ زودرس حقیقی)
2- محیطی یا غیروابسته به هورمونهای محرک غدد جنسی. (بلوغ زودرس کاذب)
بلوغ زودرس مرکزی در اثر فعال شدن زودرس محور هیپوتالاموس، هیپوفیز، غده جنسی و تحتتأثیر ترشح هیپوتالاموس است که منجر به ترشح ضرباندار هورمونهای محرک غدد جنسی از هیپوفیز میشود. ولی در بلوغ زودرس محیطی، هورمونهای غدد جنسی بدون فعال شدن محور فوق، مستقیماً از غدد جنسی یا با منشأ غده فوق کلیه منجر به بلوغ زودرس میشوند.
در دختران، 80 تا 90درصد موارد علت بلوغ زودرس مرکزی بدون دلیل است ولی در پسران، 50درصد موارد بدون علت و 50درصد ضایعهای در سیستم عصبی مرکزی وجود دارد. ضایعات سیستم عصبی مرکزی که باعث بلوغ زودرس مرکزی میشوند شامل: تومورهای سیستم عصبی مرکزی، آبسه مغز، ضربه به جمجمه، کیست، ضایعات عروقی و پرتودرمانی جمجمه میباشد.
حال بلوغ زودرس محیطی را بهصورت مجزا برای دو جنس پسر و دختر توضیح میدهیم و سپس علل مشترک در بین دو جنس را شرح میدهیم:
در پسران
- انواع بزرگ شدن مادرزادی غده فوق کلیه از نوع کمبود هیدروکسیلاز و کمبود هیدروکسیداز از علل نسبتاً شایعتر بلوغ زودرس محیطی هستند.
تومورهای مترشحه Human Chorionic Gonadotropin(1) در سیستم عصبی مرکزی و خارج از سیستم
ص: 95
________________________________________
1- HCG
عصبی مرکزی شامل: سرطانهای آدرنال، بیضه و سندرم مقاومت به کورتیزول(1) است.

[مهراوه* باران اشک *]

حال بلوغ زودرس محیطی را بهصورت مجزا برای دو جنس پسر و دختر توضیح میدهیم و سپس علل مشترک در بین دو جنس را شرح میدهیم:
در پسران
- انواع بزرگ شدن مادرزادی غده فوق کلیه از نوع کمبود هیدروکسیلاز و کمبود هیدروکسیداز از علل نسبتاً شایعتر بلوغ زودرس محیطی هستند.
تومورهای مترشحه Human Chorionic Gonadotropin(1) در سیستم عصبی مرکزی و خارج از سیستم
ص: 95
________________________________________
1- HCG
عصبی مرکزی شامل: سرطانهای آدرنال، بیضه و سندرم مقاومت به کورتیزول(1) است.