با بدان کم نشین که بد مانى خوپذیر است نفس انسانی
محیط مدرسه و هم کلاسى و محیط اجتماع و فرهنگ غالب بر جامعه و آداب و رسوم زمینة مناسبی را براى پرورش فضایل یا رذایل اخلاقى فراهم مى کند، ولى در عین حال باید دانست که عوامل مذکور هم زمینه ساز شکل گیرى شخصیت هستند، اما اراده انسان است که بر عوامل وراثت و محیط و فرهنگ غلبه دارد و
زمینه هاى ارثى تحت تأثیر تربیت و پرورش افراد قرار مى گیرد. این که گفته شده اخلاق قابل تغییر نیست و آن ها که بدگوهرند عوض نمى شود بر خلاف آموزه هاى دینى و دلایل عقلى و تاریخى است؛ زیرا اعتقاد به عدم امکان تغییر اخلاق سر از اعتقاد به جبر در مى آورد، چون مفهومش آن است که صاحبان اخلاق بد و خوب قادر به تغییر آن نیستند پس در انجام کار خوب یا بد مجبورند. آیاتى از قرآن که با صراحت به تهذیب اخلاق تشویق مى کند گواه بر امکان تغییر اخلاق است. انسان با اراده و خواست خود به فضیلت یا رذیلت گرایش پیدا مى کند. قرآن مجید مى فرماید: "ما اصابک من سیئة فمن نفسک؛ هر بدى و زشتى که به تو مى رسد از عمل تو است".(6)
آن چه تربیت پذیرى انسان را محدود مى کند اراده است از این رو، با این که انسان شایسته و مستعد تربیت است، ولى با انتخاب خود در برابر تربیت و هدایت مربیان به خصوص پیامبران و سفیران الهى مقاومت کرده و راه ضلالت را بر مى گزیند، اما فرد دیگرى با انتخاب طریق مستقیم و پیروى از دستورات الهى راه هدایت را مى پیماید و به صفات پسندیده متصف مى گردد.
بنابراین عوامل زیادی در شکل گیری شخصیت و رفتار انسان ها متفاوت است و اکر چه نقش خانواده و ارث و محیط و دوستان تاثیر گذار است ، اما نقش اراده و انتخاب انسان نیز بسیاراهمیت دارد.
پی نوشت ها:
1. غررالحکم، ج 3، ص 188. 2. همان، ص 392. 3. محمد تقى فلسفی، کودک، ج 1، ص 64. 4. همان، ص 65. 5. نهج البلاغه، نامة 31. 6. نساء (4) آیة 79.
منبع : مرکز ملی پاسخگویی