چگونه فرزندان با حیایی داشته باشیم ؟

[مهراوه* باران اشک *]

سؤال؟
چرا نوجوانان نافرمانی میکنند؟ آیا بیادب شدهاند؟! آیا تعقل نمیکنند؟! نه! هیچکدام از اینها نیست. عمده والدین وقتی با نافرمانی فرزندان در دوره نوجوانی روبهرو میشوند، فکر میکنند فرزند آنها بیتربیت شده است. دائم بچههای مردم را مثال میزنند و از فرزند خود به عنوان یک انسان منفی یاد میکنند.
اما او بیادب نشده است! دلیل نافرمانی فرزند ما در دوره بلوغ این است که نمیخواهد مستقل شود. او میخواهد بچه بماند، دوست ندارد بزرگ شود. او میداند اگر بخواهد صحبت شما را قبول نماید، تأییدی برای بزرگ بودن اوست. وقتی رفتاری را قبول نمیکند، یعنی من هنوز نمیخواهم بزرگ شوم، میخواهم بچه بمانم؛ لذا حرف شما را گوش نمیدهد.
نام این رفتار بیادبی نیست؛ رفتار فرزند بهاین معنا نیست که مادر یا پدر خود را دوست ندارد، بلکه به این دلیل است که نمیخواهد بزرگ شود.

[مهراوه* باران اشک *]

سؤال؟
چرا اینگونه رفتار میکنند ولی بعد از مدتی دوباره متعادل شده و تغییر
ص: 77
می کنند؟ بازمی گردیم به موضوع دمدمی مزاج بودن. همانطور که در بخشهای قبل توضیح دادیم، نوجوانان در این سن بسیار دمدمی مزاج هستند. حدود دو سال برای بچهای که در سن بلوغ است باید وقت گذاشت و صبر کرد. اگر در این دو سال شما وظیفه خود را درست انجام دهید، فرزند شما یک عمر متعادل زندگی خواهد کرد.
بیشتر مشکلاتی که انسانهای بزرگسال در ازدواج، زندگی، روابط اجتماعی، خرید کردن، درک کردن، تشخیص دادن و ... دارند، به دوران بلوغ بازمیگردد. پدر و مادری که یادگرفتهاند در دوران بلوغ برای فرزند خود چه اقدامی باید انجام دهند، با والدینی که یاد نگرفتهاند چه کاری باید انجام دهند، فرق دارند. اگر این دو سال را برای درک کردن نوجوان زمان بگذارید، زحمت تربیتی بکشید و اقدامات و نحوه رفتار با فرزند را درست انجام دهید، فرزند شما بسیار متفاوتتر از آن بچهای میشود که والدینش در دوران بلوغ توجهی به او نداشتند و حواس آنها جای دیگری بود.
 فرزندان در دوره بلوغ راحتطلب هستند، چون از دوران کودکی احساس لذت میکنند و به سمت آن مایل میشوند.
چرا نوجوان راحت طلب میشود؟ مثلاً فرزند نشسته است و به مادر خود می گوید لیوان آب را به من میدهید؟ در صورتی که خود نزدیک لیوان آب قرار دارد! یا دختر نشسته است و به مادر خود امرونهی میکند؛ مادر چند لحظه او را نگاه میکند و میگوید عجب دختر پررویی دارم! به جای اینکه روزبه روز بزرگتر میشود، سنجیده رفتار کند، برعکس رفتار میکند.
چرا بچه های در شرف بلوغ، اینقدر راحت طلب میشوند؟!
به محض اینکه شما با راحت طلبی نوجوان روبه رو میشوید، باید به یاد این نکته باشید که فرزند شما در کودکی همین گونه بوده است، حال رشد نموده و
ص: 78
همچنین سن او نیز بیشتر شده، اما هنوز در دوران بچگی ماندن را دوست دارد و رفتارهای بچه گانه را تقلید میکند؛ بدون اینکه خود متوجه باشد که به بچه ماندن تمایل دارد!
پس با نوجوان نجنگید، بلکه با استفاده از صبر، صحبت و شگرد شریک کردن او در انجام امور منزل، حس مسئولیت پذیری را در او زنده کنید تا فرزند نوجوان ما بتواند به این وسیله کاری انجام داده و از بودن خود لذت ببرد و همچنین برای انجام بعضی کارها بتواند با دیگر اعضاء خانواده تعامل داشته باشد.

[مهراوه* باران اشک *]

والدین میتوانند با مدیریت صحیح راحتطلبی، وظایف و تکالیف نوجوان را به او بیاموزند و هنر تعامل و ارتباط گیری صحیح را به او آموزش دهند.
 فرزندان در دوره بلوغ نسبت به یادگیری مسائل جدی زندگی ابراز ناتوانی میکنند، چون نمی خواهند محدود شوند.
برخی از نوجوانان نسبت به یادگیری مسائل مهم مقاومت نشان میدهند. زمانیکه می خواهید به فرزند خود چیزی را یاد بدهید، بارها تکرار میکنید، بعد از او میخواهید کاری را که یاد گرفته انجام دهد، اما او کار دیگری میکند. دوباره به او توضیح میدهید ، اما او کار خود را میکند. متوجه میشوید که انگار فرزند شما نمیخواهد نکته خوبی را یاد بگیرد. با خود میگویید من که می خواهم موضوع خوبی را به او یاد دهم! اما چرا یاد نمیگیرد؟! ده مرتبه این رفتار را برای او توضیح داده ام! اما چرا یاد نمیگیرد؟! بنابراین شما را عصبانی میکند. از اینکه میخواهید موضوع خوبی به فرزند خود یاد دهید و او مقاومت میکند، تعجب میکنید! چرا اینطور رفتار میکند؟ چرا فرزند من در مقابل یادگیری مقاومت میکند؟ دلیل آن را در ادامه شرح میدهیم.
نوجوان میداند اگر چیزی را یاد بگیرد، باید انجام دهد و چیزهایی که شما به او یاد می دهید، مربوط به مسائل بزرگسالی است. نوجوان می داند اگر مطلبی را
ص: 79
از مسائل بزرگسالی یاد بگیرد و انجام دهد، محدود می شود. انسانهای بزرگسال در رفتار و گفتار بسیار محدودتر از بچه ها هستند. اجازه دهید با ذکر مثال این موضوع را توضیح دهم. کودک در خیابان بستنی دست خود میگیرد، راه میرود و می خورد. آیا پدر و مادر او میتوانند این کار را راحت انجام دهند؟ پاسخ آن خیر است.
حال چرا در مقابل یادگیری مقاومت میکند؟ چون با خود میگوید اگر من یاد بگیرم، باید انجام دهم و اگر انجام دهم، شبیه به انسانهای بزرگسال میشوم و کارهای دیگری نیز از من میخواهند؛ بنابراین تلاش میکند که کار اول را یاد نگیرد.
مانند این داستان که: استادی به شاگردان خود خواندن و نوشتن یاد میداد. میگفت: الف، همه تکرار میکردند؛ تنها یک نفر تکرار نمیکرد، چندین بار گفت: الف، اما مجدداً همان شاگرد تکرار نکرد. او را تنبیه کرد و گفت: تکرار کن. شاگرد گفت: من یاد نمیگیرم، نمیتوانم، یادم نمی ماند.
استاد رفت و همکلاسی اش به او گفت: تو الف را یاد نمیگیری؟ پاسخ داد: خب چرا الف، بعد هم ب، پ و همین طور حروف الفبا را تا آخر گفت. همکلاسی او گفت: تو اینها را بلد هستی؟ پاسخ داد: بله. همکلاسی او گفت: پس چرا یک کلمه نمیگویی الف؟! پاسخ داد: اگر الف را یاد بگیری در انتها باید خواندن و نوشتن نیز یاد بگیری. من میگویم الف را یاد نگرفته ام که مابقی آن را نیز از من نخواهند.

[مهراوه* باران اشک *]

بچه ها نیز در دوران بلوغ همین کار را انجام می دهند. می دانند اگر چیزی را یاد بگیرند، وارد رفتار بزرگسالی میشوند. پس ترجیح میدهند آن کار را یاد نگیرند. وقتی به فرزند خود چندین بار چیزی را گفتید، بدانید یاد گرفته است، اما تکرار نمی کند؛ به این علت که نمی خواهد بزرگ شود! علتش این نیست که یاد نگرفته باشد. پس چرا تکرار نمیکند؟ زیرا نمیخواهد بزرگ شود. چرا نمی خواهد
ص: 80
بزرگ شود؟ زیرا بزرگ شدن مساوی است با احساس مسئولیت؛ نمی خواهد مسئولیت قبول کند. می خواهد مسئولیت زندگی او همیشه بر عهده والدین باشد.
نمونه آن این است که: بسیاری از پسرها ازدواج میکنند و هنوز مسئولیت زندگی آنها با پدر است.
بسیاری از دخترها ازدواج میکنند و هنوز مادر برای آنها غذا میفرستد. این همان مظهر بیمسئولیتی است؛ پس فرزند ما چندین اقتضاء داشت که بیان و توضیحات لازم ارائه شد. دقت بفرمایید که علت هیچکدام از اقتضائات دوران نوجوانی، بیادبی و بیتربیت شدن فرزند ما نیست؛ بلکه فقط انتقال شخصیت از دوره کودکی به دوره بزرگسالی است.

[مهراوه* باران اشک *]

فرزندان در موقعیت درگیری فیزیکی دیگران حضور نداشته باشند

توانمندی همه انسانها محدود است؛ لذا همگی میکوشیم از توان خود به بهترین صورت ممکن استفاده نماییم.
از جمله محدودیتهایی که برای خود ترسیم میکنیم، محدودیتهای مربوط به حضور ما در مکانهای مختلف است؛ از جمله این مکانها موقعیتی است که بعضی از ناهنجاریها و بیحیایی افراد به یکدیگر نمایان میشود که گاه و بیگاه در کوچه و خیابان نیز شاهد آن هستیم که میتوان به درگیری لفظی و فیزیکی افراد بینزاکت اشاره نمود (دعوای خیابانی).
در این خصوص شایسته است حتیالمقدور، فرزندان خود را از این محیطها دور نگه داشته و به آنها بگوییم در صورت مشاهده چنین اتفاقی هرگز کنجکاوی نکنند و هرچه زودتر محیط را ترک نمایند تا دچار آسیب تربیتی نشوند.
عدم رازداری های بیمورد
گاهی فرزندان برای نشان دادن بزرگی خود و اینکه برای دیگران قابل اعتماد هستند، رفتارها و صحبت دیگران را بهعنوان راز تلقی میکنند و از بازگو نمودن آنها به والدین خویش، خودداری مینمایند.
خوب است به فرزندان خود بیاموزیم هیچچیز را از والدین خود مخفی نکنند؛ ضمناً رفتار دوستانه و محبتآمیز والدین در هنگام مشاهده اشتباهات
ص: 35
فرزندان و تصحیح رفتار آنها، کمک شایانی نسبت به اعتماد کودکان به پدر و مادر خواهد داشت.
رفتار دوستانه و محبتآمیز والدین در هنگام مشاهده اشتباهات فرزندان و تصحیح رفتار آنها، کمک شایانی نسبت به اعتماد کودکان به پدر و مادر خواهد داشت.

[مهراوه* باران اشک *]

فرزندان و هنر نه گفتن
کودکان ما براساس سرشت نیک خود، همیشه بهدنبال محبت و شاد کردن یکدیگرند و در این مسیر معمولاً کوتاهی نیز نمیکنند؛ خیلی زود کدورتها را کنار گذاشته و گویی به قصد آشتی با یکدیگر قهر میکنند. این دنیای سرشار از خوبی و مهربانی را باید حفظ نمود و تقویت کرد. یکی از راههای حفظ آن این است که به کودکان یاد بدهیم رفتار خطرناک انجام ندهند و بین شجاعت و حماقت، تفاوت قائل شوند.
برای درک بهتر این موضوع، از آنها بخواهید هنگامیکه دوست یا شخصی از آنها تقاضای انجام کاری را دارد، به عاقبت آن بیندیشد و یا شما را از آن خواسته آگاه کند. هرگز مسئولیت کارهای ناشایست دیگران را بهعهده نگیرد و برای نشان دادن بزرگی خود، رفتار غلط دیگران را تقلید نکند؛ بلکه با حفظ شخصیت خود و احترام به شخصیت دیگران، فردی محترم جلوه نموده و موردتوجه قرار گیرد.
عدم مشاهده برنامه های ماهواره و جُنگهای شادی تهیه شده در فرهنگهای مغایر با فرهنگ ایران زمین
یادگیری در انسان، خصوصاً در دوره کودکی، از راه مشاهده و گوش دادن
ص: 36
شکل میگیرد. حال اگر این یادگیری همراه با ارائه جذابیتهای غریزی نیز باشد، عمیقتر بوده و به اجرا و تکرار آن عمل توسط همان شخص کمک میکند.
باتوجه به اینکه عمدۀ برنامههای ماهواره و فیلمهای تهیه شده در سطح بینالملل، جنبه تجاری (غریزه- هیجان- تخیل) دارند؛ لذا از همه اهرمها برای جذابیت برنامههای خود استفاده میکنند و طبیعی است در این راستا، بحث حیاء از کماهمیتترین موضوعات خواهد بود. بنابراین واضح است که والدین مسئول، هرگز فرزند پاک و بیدفاع خود را در برابر هجمۀ امور غریزی و جنسی فرهنگ بیقید و بند غرب و مؤسسات سودجوی آنها قرار نمیدهند.
یادگیری در انسان، خصوصاً در دوره کودکی، از راه مشاهده و گوش دادن شکل میگیرد.
2. چه رفتارهای اجتماعی آمیخته به حیاء را به فرزندان دختر آموزش دهیم؟

[مهراوه* باران اشک *]

اشاره

رفتارهای اشاره شده جهت فرزندان پسر، با کاربردهای حداقلی یا حداکثری برای فرزندان دختر نیز قابل استفاده است؛ لذا به تکرار آن نپرداختهایم و بهعنوان امور مشترک فرزندان دختر و پسر از آنها یاد میکنیم و بهطور اختصاصی به بعضی از آموزشها اشاره خواهیم نمود که کاربرد بیشتری را در بین فرزندان دختر خواهد داشت.
لباس زیبا و پوشیده داشتن:
پوشیدن لباس نازک و بدننما یا لباسی که قسمت کمی از بدن را میپوشاند، شاید موجب زیبایی ظاهری او شود، اما نکته اینجاست که والدین فقط موظف به زیبا نمودن لباس کودک خود هستند، یا نکات دیگری نیز در طریقۀ لباس پوشیدن مهم است؟! بیتفاوتی بین لباس بیرون از خانه و منزل، موجب ناامن شدن محیط
ص: 37
برای فرزند دختر ما خواهد شد. ضمناً انتظار او را در سالهای بعد، در خصوص نحوه لباس پوشیدن تحت تأثیر قرار خواهد داد؛ لذا لباس او را زیبا و پوشیده انتخاب کنید.
ترجیح دادن همبازی شدن با دخترها نسبت به پسرها:
بازی موجب رشد و پرورش شخصیت کودکان خواهد شد.
قبلاً اشاره شد که بازی، مهمترین بخش زندگی کودکان است. چراکه بازی موجب رشد و پرورش شخصیت او خواهد شد؛ پس هرگز او را از این حق خدادادی محروم نکنید. اما اگر همین فضای مهم و مفید توسط والدین دلسوز مراقبت نشود و تعدیل نگردد، خود موجب کماثر شدن بازی گردیده و مانع از تربیت اجتماعی صحیح او خواهد شد.
خوب است در انتهای چهارسالگی، از فرزند خود بخواهیم با همجنس خود بازی کند تا بیشتر از بازی کردن لذت ببرد. مثلاً برای فرزند دختر خود توضیح دهید که پسرها، بازیهای دخترانه را خوب بلد نیستند و نمیتوانند مانند دخترها بازی کنند. این توضیح شما موجب مقایسه ذهنی او شده و رغبت خود را نسبت به بازی با دختران بیشتر خواهد نمود. رعایت همین نکات کوچک و ساده، ضامن سلامت حیاء فرزند شما خواهد شد.
دور کردن رفتارهای متهورانه از خود:

[مهراوه* باران اشک *]

دختران در سنین نوجوانی، گاهی بهدنبال اثبات خود به گروه همسالان خویش هستند و در این راستا ممکن است از روشهای نادرست نیز استفاده کنند که البته عمدی نبوده و کاملاً ناآگاهانه است. این رفتارهای خطرناک شامل: ورود به مناطق متروکه، ورود به ساختمانهای نیمهکاره و مخروبه
ص: 38
میتواند باشد که بسیار خطرناک است و خسارات روحی و جسمی آن نیز غیرقابلجبران خواهد بود؛ لذا باید از انجام این اقدامات جداً خودداری نمایید.
ناپسند دانستن رفتوآمد و بازی در محیط و ساعات خلوت:
بهترین شرایط برای بازی کودکان، خصوصاً دختران، زمان و مکانی است که خود ما والدین نیز در محل بازی آنها حضور داشته باشیم.
حال اگر به هر دلیلی این امر امکانپذیر نبود، باید از حداکثر شرایط مطلوب استفاده نمود.
بنابراین از فرزندان خود بخواهیم نزدیک منزل و در مکان رفتوآمد عموم بازی کنند و در ساعات خلوت، بیرون از منزل نباشند. شایسته است در صورت امکان، حتی با فاصله، شاهد بازی و رفتار کودک خویش باشیم.
اهمیت دادن به محل خواب خود:
اگر پسرها نمیخواهند مانند شاهزادهها رفتار کنند، دختر خانمها! حتماً مانند پرنسسها رفتار کنید!
بهتر است از فرزندان دختر بخواهیم به محل خواب خود اهمیت بدهند و هر مکانی را در منزل، میهمانیها یا مسافرت، برای خوابیدن انتخاب نکنند و نسبت به این موضوع بیمبالات نباشند.
گاهی آنها نحوه خواب و محل خواب پسران را با خود مقایسه نموده و از شما میخواهند دلیل سختگیری خود را نسبت به آنها بیان کنید؛ به فرزندان دختر خود توضیح دهید که:
ص: 39
اگر پسرها نمیخواهند مانند شاهزادهها رفتار کنند، شما حتماً مانند پرنسسها رفتار کنید!

[مهراوه* باران اشک *]

صحبتهای زنانه دختران:
فرزند دختر مهربان است و رقیقالقلب، از اینرو احساسات خود را بهراحتی بروز داده و طبیعی است که در مقابل رفتارها و گفتارها نیز به سادگی اثرپذیری داشته و از خود عکسالعملهای احساسی و عاطفی را بروز خواهد داد.
رفتارها و گفتار خصوصی و زنانه را فقط با مادر خویش داشته باشد.
این عکسالعملها گاه در مقابل برادر و خواهر است و گاه در مقابل پدر و مادر. آنچه مهم بهنظر میرسد این است که او باید بیاموزد رفتارها و گفتار خصوصی و زنانه را فقط با مادر خویش داشته باشد و خصوصاً در دوره نوجوانی مسائل و سؤالات خود را با مادر در میان گذارد.
اگر پدر و یا دیگر اعضاء خانواده از او سؤالاتی داشتند که دختر خانم احساس شرم و حیاء داشت، پاسخ به آن سؤالات را به مادر خویش ارجاع دهد. این رفتار درطولانی مدت سبب نزدیکی و همدلی دختر با مادر شده و همچنین موجب حفظ حیاء و محجوب بودن دختر خانم میشود؛ بدیهی است این توضیح بهمعنی جداسازی پدر از تربیت فرزند (دختر) نیست.
بلکه سپردن امور زنانه دختر خانم به مادر میباشد و اینکه فرزندان دختر بهنحوی تربیت شوند که همیشه بین آنها و پدر، احترام و حیاء برقرار باشد.
بهعنوان یک نمونه ادبی از رعایت حیاء توسط دختر خانمها، به چند بیت از داستان لیلی و مجنون از دیوان اشعار نظامی گنجوی اشاره مینماییم:
ص: 40
لیلی ز پدر بدین حک_ایت
رنج_ید چنانکه بی نهایت
در پرده نهفته آه میداشت
پرده ز پدر نگاه میداشت
چون رفت پدر ز پرده بیرون
شد نرگس او ز گریه گلگون
چندان ز ره دو دیده خون راند
کز راه خود آن غبار بنشاند
نکته
سه نکته مهم تربیتی ویژۀ والدین (این سه نکته عام هستند و اختصاص به دختر و پسر ندارد):
1. رابطه بین حیاء و ادب و تربیت اجتماعی، رابطه مکمل یا حتی وابسته بههم نیست؛ بلکه فلسفه وجودی یکدیگر هستند؛ این نکته یعنی اینکه: اگر ما حیاء را از ادب یک انسان جدا کنیم، مانند این است که بتوانیم رطوبت را از آب و زیبایی را از گل جدا کنیم، که البته نمیتوانیم! لذا معنی ادب را عین حیاء میدانیم و قطعاً انسان مؤدب را انسانی باحیاء تلقی میکنیم.
2. در صورت مشاهده رفتارهای خوب یا بد از دیگران در اجتماع، جنبههای گوناگون رفتار مردم را برای فرزندان خود تحلیل کنیم؛ در توضیح این موضوع باید گفت: گاهی فرزندان ما شاهد رفتارهای خوبی در محیط زندگی هستند؛ بهعنوان مثال فردی، خانمی کهنسال را از خیابان عبور میدهد و یا تعدادی از افراد، رانندهای را برای روشن کردن اتومبیلش مساعدت میکنند. مشاهدۀ این رفتارها توسط فرزندان و توضیحات شما میتواند فرصتهای تربیتی بسیار مناسبی را برای آنها فراهم آورد تا مانند یک کارگاه آموزشی
ص: 41
از آن بهره ببرند.
3. فرزندان را با الگوهای شاخص رفتاری آشنا کنیم. برای شروع، میتوانیم از فرزندان خود بخواهیم بعضی از رفتارهای والدین را تمرین و تکرار کنند. بهعنوان نمونه از فرزند دختر خود بخواهیم با مشورت گرفتن از مادر در بیرون از خانه لباس بپوشد و مانند بزرگترها رفتار کند، چراکه بهزودی او نیز همچون مادرش بانوی متشخصی خواهد شد.
از فرزند پسر نیز بخواهیم همچون پدر در میهمانی، از لباس رسمی استفاده نماید و پوشش مناسبی داشته باشد. البته استفاده از الگوهای کامل نیز بسیار سازنده و مناسب است، خصوصاً سیرۀ عملی پیامبر اکرم و اهلبیت عصمت و طهارت(سلاماللهعلیهم).
فرزندان ما برحسب فطرت خدادادی حس زیبادوستی داشته و همیشه طالب محبت هستند. بهترین افرادی که توانستهاند در فکر و گفتار خود زیبا بیندیشند و در رفتار خود زیبایی و محبت را همراه سازند، پیامبران الهی و خصوصاً پیامبر اکرم و اهلبیت معصوم ایشان هستند.
ما والدین میتوانیم با تهیه کتابهای سیره و خواندن رفتارهای ایشان، افقهای جالب و صحیحی را به فرزندان خود آموزش دهیم. به عنوان یک پیشنهاد میتوان به کتاب داستان راستان استاد شهید مطهری(رحمه الله علیه) و کتاب سننالنبی علامه طباطبایی(رحمه الله علیه) اشاره نمود.
حال بعد از پرداختن به بعد فردی و اجتماعی حیاء به بعد الهی آن نیز اشاره مینماییم؛ این بعد از حیاء دارای فرازهای عالی و شاخصی است تا بتوانیم در محضر الهی جایگاه انسانیت خود را تثبیت نماییم.
3. بُعد الهی حیاء:
اشاره
بالاترین و والاترین مرتبه حیاء، همانا حیاء از خداوند است.
ص: 42
بُعد سوم از حیاء، حیاء از خداوند متعال است. بالاترین و والاترین مرتبه حیاء، همانا حیاء از خداوند است. این قسم از حیاء از چنان عظمت و شأنی برخوردار است که جز انبیاء الهی و معصومین(علیهمالسلام) و در مراتبی پیروان حقیقی آنان بدان دست پیدا نمیکنند و کسی که به این بُعد و درجه از حیاء برسد، هر لحظه خود را در محضر باعظمت پروردگار مییابد و چون چنین است، تمامی رفتار و گفتار او متأثر از این احساس حضور آمیخته با حیاء است.
چنین انسانی سراسر اعمالش خیر و برکت و تمامی گفتارش سودمند است. کوچکترین بدی و ناشایستگی در صحبت و رفتار او راه ندارد. به این ترتیب شاخصی از یک انسان شایسته و خردمند است.
این افراد میتوانند از جمله بهترین دوستان ما باشند و معاشرت ما با این افراد میتواند زمینه رشد و آرامش ما را در خانواده مهیا سازد. دوستان خدادوست، همیشه خیرخواه ما بوده و مشاورانی امین هستند.
حال سؤال مهم این است که رفتارهای اجتماعی متناسب با حیاء از خداوند متعال، در چه مواردی از زندگی ما باید مشهود باشد تا زمینه تنظیم شعائر الهی فراهم گردد؟
برای پاسخگویی به این پرسش به چند مثال عملی اشاره میکنیم:
1- در زمان خوانده شدن قرآن کریم، سکوت کنیم و به آیات الهی گوش بدهیم.
2- در هنگام اجرای عبادات یا مراسم مذهبی، متناسب با مراسم رفتار کنیم و مشغول کار دیگری نباشیم و دیگران را نیز در انجام امور یاد شده، یاری کنیم؛ خصوصاً در هنگام نماز جماعت.
3- در ایام خاص سال، اقتضائات فضای عمومی را رعایت نماییم. بهعنوان مثال در ماه مبارک رمضان، احوال دیگران را رعایت نموده و در صورتی که توفیق روزهدار بودن را نداریم، تظاهر به روزه خواری نکنیم و رعایت این
ص: 43
امور را به فرزندان خود نیز گوشزد نماییم.
4- با استفاده از بزرگان یا متون دینی، اسباب خنده و تفریح خود یا دیگران را فراهم نسازیم و از سر بیتوجهی یا سادهاندیشی، موجبات بیاحترامی به مقدسات را فراهم نسازیم.
5- نام خداوند متعال و بزرگان دین را به نیکی یاد کنیم. در بعضی مواقع، برحسب عجله یا فراموشی ممکن است در بهکار بردن القاب و رعایت احترام اهلبیت عصمت و طهارت(سلامالله علیهم)، ناخواسته کوتاهی کنیم. لذا باید دقت نموده و این خطای ناخواسته را به حداقل برسانیم.
6- برای کسب روزی حلال، اهمیت ویژه قائل باشیم. کسب روزی حلال و رعایت حلال و حرام الهی موجب میشود زندگی خداپسندانهای داشته و حقوق دیگران را رعایت کنیم. همانگونه که نمیپسندیم کسی به ما ظلم کند، هرگز نپسندیم که به دیگران ظلم کنیم. این نکته تربیتی را میتوان به فرزندان خود نیز آموزش داد و از آنها خواست که نه به دیگران ظلم کنند و نه اجازه دهند به آنها ظلم شود. برای آموزش این نکته، لازم است فرزندان خود را به حقوقشان آگاه کنیم.
7- در هنگام انجام عبادات خود، از لباس مناسب استفاده نماییم و تمیز و مرتب باشیم. رعایت این نکته موجب افزایش رغبت به عبادت خواهد شد. ضمناً رعایت تشریفات و آداب و پرداختن به مقدمات عبادت، تمرکز ما را خصوصاً در هنگام نماز افزایش خواهد داد.
8- حقوق اجتماعی مردم را رعایت نموده و خود را برتر از دیگران ندانیم. بعضی از خصلتهای انسان موجب فراهم شدن شرایطی میشود تا رعایت حدود الهی بر ما سخت شود. بعضی از این خصلتها عبارتند از: تکبر، زود عصبانی شدن، زود قضاوت کردن؛ اگر هر یک از این خصلتها را داشته باشیم، کافی است تا خدای ناکرده، خود را از دیگران بهتر دانسته و خداوند
ص: 44
متعال را از خود ناراضی کنیم.

[مهراوه* باران اشک *]

نکته
سه نکته مهم تربیتی ویژۀ والدین (این سه نکته عام هستند و اختصاص به دختر و پسر ندارد):
1. رابطه بین حیاء و ادب و تربیت اجتماعی، رابطه مکمل یا حتی وابسته بههم نیست؛ بلکه فلسفه وجودی یکدیگر هستند؛ این نکته یعنی اینکه: اگر ما حیاء را از ادب یک انسان جدا کنیم، مانند این است که بتوانیم رطوبت را از آب و زیبایی را از گل جدا کنیم، که البته نمیتوانیم! لذا معنی ادب را عین حیاء میدانیم و قطعاً انسان مؤدب را انسانی باحیاء تلقی میکنیم.
2. در صورت مشاهده رفتارهای خوب یا بد از دیگران در اجتماع، جنبههای گوناگون رفتار مردم را برای فرزندان خود تحلیل کنیم؛ در توضیح این موضوع باید گفت: گاهی فرزندان ما شاهد رفتارهای خوبی در محیط زندگی هستند؛ بهعنوان مثال فردی، خانمی کهنسال را از خیابان عبور میدهد و یا تعدادی از افراد، رانندهای را برای روشن کردن اتومبیلش مساعدت میکنند. مشاهدۀ این رفتارها توسط فرزندان و توضیحات شما میتواند فرصتهای تربیتی بسیار مناسبی را برای آنها فراهم آورد تا مانند یک کارگاه آموزشی
ص: 41
از آن بهره ببرند.