بهار آفرین قرن ها خزان (جامعه موعود مهدوی و طریق دستیابی)

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

پاورقی
[1] برای ملاحظه فرمایشات سیزده معصوم علیهم السلام در مورد حضرت بقیه الله (ع) به کتاب کمال الدین تالیف شیخ صدوق (م 381) و نیز مجلد 13 بحار الانوار، چاپ کمپانی (ج 51 ، 52 و 53 چاپ جدید) مراجعه نمائید.
[2] قال ابو عبد الله (ع): من دین الائمه، الورع و - العفاف الی قوله و انتظار الفرج بالصبر. منتخب الاثر ص 498، حدیث 10.
[3] چاپ جدید
آن در 3 جلد به شماره ی 51 و 52 و 53 می باشد.
اهل تسنن
علمای عامه نیز موضوع قیام دادگرانه ی قائم را پذیرا شده و بزرگان از متأخرین و متقدمین آنها بر این موضوع اذعان داشته اند:
- حافظ محمد بن یوسف گنجی شافعی، ابن حجر هیثمی از علمای قرن هفتم: «از او (امام حسن (ع)» یک فرزند باقی ماند
[صفحه 38]
و او امام منتظر صلوات الله علیه است.[1] .
- ابن خلدون از مشاهیر سده ی هفتم: «بدان مشهور بین همگی اهل اسلام در طول زمانها این بوده است که مردی از اهل بیت رسول خدا (ص) که دین را نصرت بخشد و عدل را ظاهر گرداند ظهور می فرماید: مسلمانان پیرویش کنند و بر ممالک اسلامی چیره شود و نامش مهدی است.[2] .
- شیخ علی ناصف از علمای معاصر: «مهدی منتظر از این امت است - تا آنجا که می گوید - و بر این عقیده اند اهل سنت از متقدمین و متاخرین.[3] .

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

پاورقی
[1] منتخب الاثر پاورقی 6 ص 324.
[2] مقدمه ابن خلدون ص 367 – به نقل از نوید امن و امان ص 100.
[3] المهدی المنتظر من هذه الامه الی ان قال - و علی هذا اهل السنه سلفا و خلفا غایه المامول جلد 5 ص 381 – به نقل از کتاب فوق الذکر ص 101.
عقیده مندی مسلمین
هنگامی که درصدد بررسی جامعه ی مقارن قرن دوم و سوم برآئیم و برخی جریانات این عصر را به تجزیه تحلیل در آوریم، به این دیدگاه دست می یابیم که چگونه اعتقاد به ظهور و قیام مهدی پیروزمند عدالت گستر به گونه ای شگفت در نهاد جامعه مستقر بوده است. آنگونه که پیدایش
دو گروه منسوبین (در قرون صدر اسلام) و مدعیان مهدویت منوط به همین عقیده مندی است.
دسته ی اول مردمی خوش نام و نامور بودند که سر ستیز با حکام زمانه داشتند، اما خود صاحب داعیه ای نبودند، و از آنجا که آن دو خصوصیت جزء ویژگیهای مهدی موعود است - و مردم هم از ایشان تنها همان دو را در خاطر داشتند - انتساب آنها به مهدویت صورت گرفت.
اما گروه دوم مردمانی نابکار و ریاست خواه و فرصت طلب بودند
[صفحه 39]
که خود را قائم منتظر خوانده و وعده ی نجات بخشی انسانها از چنگال ظالمان داده و مردم جاهل و ساده لوح هم که از قائم تنها اصلاح طلبی و عدل گستری وی را شنیده بودند - در تنگنای روزگار این ندای ظاهر فریب را سروش مهدی پنداشته و گرد آنها جمع شدند.
در دسته ی اول اشخاصی مانند محمد حنفیه (فرزند حضرت علی (ع)) و زید بن علی (فرزند امام سجاد (ع)) و اسماعیل به موسی الکاظم (ع) قرار دارند.[1] .
گروه دوم برخلاف منسوبین از تنوع بیشتری برخوردارند که نخستین آنها عموی حضرت حجت (ع) جعفر کذاب (پسر امام دهم حضرت هادی (ع) است و از متاخرین هم غلام احمد قادیانی (در پاکستان) و میرزا علی محمد باب شیرازی می باشد.
[صفحه 43]
پاورقی
[1] کمال الدین صفحات 32 تا 40.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

روشنگری
پس از اثبات اصالت قائمیت اینک به بررسی این مطلب می پردازیم که با توجه به موازین اسلامی، این خلعت اصلاح الهی و قیام دادگسترانه زیبنده ی قامت چه کس تواند بود و چگونه آن ذهنیت در این
عینیت متبلور می گردد.
البته اگر اعتقاد قلبی تمام جهان اسلام این بود که:
«مهدی موعود از نسل پیغمبر (ص) و آخرین جانشین ایشان و از فرزندان امام حسین (ع) بوده و پدر بزرگوارش امام حسن عسکری (ع) می باشد، به سال 255 در شهر سامراء به دنیا آمده و پیش از وفات پدر (260 ه) از نظرها پنهان گشته و تاکنون زنده است و به انتظار امر الهی به سر می برد تا زمانی که اذن قیام دریافت دارد و جان تازه ای از عدل و ایمان در کالبد انسانیت مرده از ظلم و شرک بدمد.[1] .
و آفت هایی هم صفای مهدویت را نمی آلود [2] و نابکارانی نیز این داعیه بر خود نمی بستند [3] ، دیگر طرح این سخن (تحقق عینی قائمیت) موردی نداشت، اما چاره چیست که از طرفی:
برادران اهل سنت ما نظر قاطعی نسبت به شخص قائم منتظر
[صفحه 44]
ندارند چنانچه:
برخی مهدی را از اولاد امام حسن (ع) می دانند و بعضی او را از نسل امام حسین (ع)می شمارند.در میان اینان اختلاف نظرهای دیگری نیز وجود دارد، زیرا گروهی معتقدند که: قائم به دنیا آمده و پس از مدتی زندگی بدرود حیات گفته و سپس در آخرالزمان مجددا زندگی از نو آغاز خواهد کرد و قیام شرک بر افکن خود را به انجام می رساند و اکثریت نیز این گفته را پذیرفته اند که: در آینده به دنیا خواهد آمد. عده ای از محدثین آنها نیز با شیعه هم عقیده بوده و آن بزرگوار را در حال حاضر زنده و غایب می دانند.[4] .

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

از طرف دیگر، جهالت نسبت به قاطعیت قائم موعود باعث سودجوئی سودا گرانی شده که با سلاح تفرقه، اتحاد جامعه ی اسلامی را گسستند، و مردم ظلم دیده و ستم کشیده نیز بی خبر از حقیقت موضوع، به تصور ظهور قائم منتقم به گردشان جمع شدند، که تشنه ای که آب به چنگ نیاورد به سوی سراب روان می شود، و حتی گاه این طوفانهای زمانه آنچنان بیداد می کرد که احتیاج به ندائی هم نبود و مسلمین فارغ از شناخت راستین امام، بگرد افرادی که دور نمائی از مهدی موعود داشتند، حلقه زده و او را منجی خود از نابسامانی ها تصور نمودند.
لذا با توجه به آن حیرت و این گمراهی هاست که ما در این بخش ملزم به آن می شویم که تحقق بخشنده ی استخلاف الهی را کاملا بازشناسیم تا در ضمن بی اعتبار ساختن حیرت مخالفان و ارائه ی مشعلی به ظلمت افتادگان جاهل، به یقین خویش نیز بیفزائیم.
[صفحه 45]
البته ممکن است، معتقد به مهدویت نوعی (عدم قاطعیت در مورد تعیین قائم منتظر) این بحث را بی حاصل دانسته و شناسایی آن را، به هنگام - یا بعد از - ظهور مهدی (ع) موکول سازد، به این مفهوم که با توجه به علائم قبل و بعد قیام می توان به خوبی آن انقلاب عدل آور را از غیر آن تشخیص داد و در زمان قیام هم به سهولت قادر به شناخت مهدی موعود خواهیم بود زیرا که نهضتش آشکار است و رهبرش ظاهر.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

لازمه ی اشکال فوق این است که در حال حاضر نیازی به شناخت امام نداریم
و معرفت وی سودی از آنمان نخواهد ساخت، در صورتی که این نتیجه گیری خود مخالف نص صریح رسول خدا دائر بر عرفان حجت زمان می باشد، و در این مورد احادیث نبوی فراوانی را علمای فریقین (تشیع و تسنن) نقل نموده اند، که از آن جمله است:
قال رسول الله (ص): من مات بغیر امام مات میته الجاهلیه و من نزع یدا من طاعه جاء یوم القیامه لاحجه له.[5] .
کسی که بدون امام بمیرد (همانند کافران) به مگر جاهلیت مرده است و کسی دست از طاعت (امام) بردارد، روز قیامت وارد محشر خواهد شد در حالی که نتواند از خود دفاع کند (دلیلی بر تباه شدن اعمالش نخواهد داشت.)
بنابراین با این فرمایش قاطع نبی مکرم (ص) است که تمام رشته های این گزافه گویان پنبه خواهد شد.
بعد از این رفع اشکال است که اکنون در پی جویی بحث اصلی این
[صفحه 46]
بخش (تحقق مهدویت) چنین سخن آغاز می کنیم:
از آنجا که شیعه مهدی موعود و قائم منتظر را حضرت حجه بن الحسن العسکری (ع) دانسته و ایشان را آخرین امام از ائمه ی دوازده گانه ی خود می شناسد، بالطبع مساله ی قائمیت حضرت حجت (ع) را شاخه ای از مساله ی امامت دانسته کمه برای اذعان به آن باید نخست موضوع جانشینی و وصایت رسول خدا (ص) را در مورد این دوازده گوهر پاک مبرهن ساخت.
البته در مورد این اثبات، کتب کلامی و حدیثی امامیه به گونه ای گسترده سخن رانده اند و استدلال های گوناگونی بر این اعتقاد خود آورده اند، که ما بنا بر شیوه
ی مورد نظر در نگارش این نوشته تنها به ذکر یک مورد اکتفا می کنیم:
رسول خدا (ص) در احادیث فراوانی (بالغ بر 271 مورد) تعداد پیشوایان بعد از خود را 12 نفر، اعلام کرده است [6] که از میان آن انبوه چند نمونه زیر به چشم می خورد:
- برای این امت دوازده خلیفه است.[7] .
- بعد از من جانشینان، دوازده نفر بوده که همه از قریش می باشند.[8] .
- این دین پیوسته پا بر جاست تا دوازده نفر از قریش)جایگزین من گردند(.[9] .
[صفحه 47]

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

با توجه به این گستردگی احادیث نبوی - که همه مستخرج از متون عامه هستند - [10] به این نتیجه می رسیم که جانشینان حضرت رسول (ص) منحصرا دوازده نفرند و نه کمتر و نه بیشتر.
اما حال باید بررسی کرد که این عدد 12 منطبق بر کدام گروه از خلفای بعد از پیامبر (ص) می باشد، آیا بر خلفای راشدین (4 نفر) یا بنی امیه (13 نفر) یا بنی عباس (37 نفر) - بر فرض که ظلم و جور این دو سلسله را هم نادیده بگیریم - یا... مطابقت دارند؟
این جاست که تنها ائمه ی اثنی عشر شیعه هستند که منطبق بر این تعداد می باشند.[11] چنانچه در همان 271 روایت در موارد قابل ملاحظه ای به این موضوع اشاره شده است که در آن میان دو نمونه آورده می شود:
- رسول خدا (ص) خطاب به پسر عم گرامیش حضرت امیر (ع) فرمود: امامان بعد از من دوازده نفرند، اول ایشان تو هستی، یا علی، و آخرین آنها قائم است که خدا به
دستش مشارق و مغارب زمین را می گشاید.[12] .
- هنگامی که حضرتش حسین (ع) را بر زانو نشانده و بر سر و صورتش بوسه می زد به وی می فرمود: تو حجت خدائی و پسر حجت خدا و پدر نه حجتی که از صلب تو هستند. که نهمین آنها قائمشان می باشد.
همین صراحت است که برخی از بزرگان انصاف ورز تسنن را معترف به امامت ائمه ی اثنی عشر - علیهم السلام - نموده است [13] .
[صفحه 48]
چنانچه حتی برخی در فضائل و مناقب آن بزرگواران نیز کتاب هائی تألیف نموده اند.[14] .

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

کتب حدیث و کلام
موضوع مهدویت و ظهور عدل گستری در آخر الزمان، از موضوعات پر دامنه ی احادیث اسلامی می باشد. و شاید در کمتر موردی این چنین بین عامه و خاصه، روایت داشته باشیم. چنانچه گاهی اخبار یکی از مشخصات مهدی موعود متجاوز از صدها نمونه می گردد. چند نمونه ی ذیل شاهد این مدعایند:
مهدی از خاندان و ذریه ی پیغمبر (ص) است: 389 حدیث مهدی (ع) از فرزندان امیرالمؤمنین است: 214 حدیث
مهدی (ع) نهمین فرزند امام حسین است: 148 حدیث
مهدی (ع) دوازدهمین و آخرین ائمه است: 136 حدیث [1] .
[صفحه 35]
این گستردگی که روشنگر مقبولیت این عقیده در فرهنگ اسلام می باشد، کتب حدیثی و کلامی گوناگونی را - از قرون نخستین اسلام تاکنون - در میان مذاهب و فرق مختلف اسلامی، به خود اختصاص داده است.
در این میان فرهنگ شیعه که پیشتاز این راه بوده،
از همان قرون صدر اسلام نگارش در این زمینه را شروع نموده است، که از کهن ترین منابع ما در این زمینه کتاب «غیبت فضل بن شاذان» [2] - از خواص حضرت رضا (ع) - (متوفی به سال 260 ه) می باشد که با توجه به تولد حضرت حجت (ع) در سال 255 هجری ارزش این کتاب معلوم می گردد.
و بعضی از محققین تاکنون متجاوز از 350 کتاب و رساله از قرن چهارم تا چهاردهم در این مورد به دست آورده اند، که اگر این مقدار را بر کتبی که هنز در دسترس آن پژوهشگران قرار نگرفته است اضافه شود، بیش از 500 مجلد خواهد گردید.[3] .

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

در مورد کتب علمای اهل سنت نیز به تقریب می توان گفت که در کلیه ی مجامع احادیثی معتبر آنها از قائم منتظر سخن رفته است، چنانچه یکی از استادان دانشگاه الازهر مصر و شارح معروف صحاح سته [4] معترف است که: احادیث مهدی را گروهی از برگزیدگان صحابه ی رسول خدا (ص) روایت کرده اند و بزرگان محدثان ما مانند ابوداود، ترمذی، ابن ماجه، طبرانی، امام احمد حنبل و حاکم نیشابوری - رضی الله عنهم اجمعین - در کتاب خود آورده اند.[5] .
[صفحه 36]
مجموعه ی این تألیفات بیش از صد مورد می باشد، و این علاوه بر کتب مستقلی است که مشاهیر تسنن در این زمینه به رشته ی نگارش درآورده اند که مقدارشان بالغ بر 30 مجلد می شود.[6] .
بنابراین ملاحظه نمودیم که با توجه به فراز فوق موضوع نهضت قائم موعود مساله ای است بس عمیق در متون اسلامی که بزرگان
فرق اسلامی جوانب آن را در آثار روانی و کلامی خویش آورده اند.
پاورقی
[1] در این مورد به کتاب منتخب الاثر - تالیف آقای صافی گلپایگانی - که احادیث مربوط به حضرت مهدی (ع) را در باب هایی متعدد. احصاء نموده و برشته نگارش در آورده است، و نیز کتاب نوید امن و امان از همان نویسنده مراجعه شود.
[2] الذریعه، تالیف حاج آقا بزرگ طهرانی، ذیل عنوان غیبت.
[3] این مجموعه توسط صندوق پستی 2223 طهران بنام کتابنامه اما مهدی در دو سال متوالی 1397 و 1398 هجری قمری (نشر دوم با تغییرات و اضافات) انتشار یافته است.
[4] شش کتاب اولیه و معتبر حدیثی اهل سنت.
[5] کتاب التاج جلد 5، باب 7، تالیف شیخ منصور علی ناصف، استاد دانشگاه الازهر مصر.
[6] کتاب الامام مهدی تالیف: استاد علی محمد علی دخیل از محققان تسنن، به نقل از آخرین تحول نشریه هیئت قائمه تهران چاپ سال 1397 هجری، ص 159.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

شیعه
گرچه قبول داشت شیعه نسبت به قائم موعود مساله ای است آشکار و بی نیاز از اثبات، لیکن برای روشنگری هرچه بیشتر، در ذیل عنایت عمیق پیشوایان و دانشمندان تشیع را یادآور می شویم:
امامان شیعه تمام در مورد حضرت مهدی (ع) به تفصیل سخن رانده و ابعاد آن را مشخص ساخته اند.[1] در اینجا به ذکر نمونه ای از عنایت خاص آنها به این مساله اکتفا می شود:
حضرت صادق (ع) فرمودند: از دین ائمه، پرهیزکاری و پاکدامنی و... و با شکیبایی در انتظار گشایش امور به دست قائم بودن است.[2] .
و به همین گونه علمای امامیه هم - به
پیروی از رهبران خود - به این مساله اعتقادی غیر قابل انکار داشته و در کتب فراوان خود در این باره جوانب آن را کاملا مبرهن ساخته اند که برخی از آن صاحب نظران عبارتند از:
[صفحه 37]
- ثقه الاسلام ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی (م 329)
مؤلف کتاب کافی، شامل اصول و فروع و روضه در اصول کافی، در کتاب الحجه ی آن باب هایی را به قائم موعود اختصاص داده است.
- ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (م 381) صاحب کتاب کمال الدین که کلیه ی مطالب آن مربوط به مهدی منتظر است.
- ابوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان ملقب به شیخ مفید (م 413) که سه کتاب: «الفصول العشره فی الغیبه» و «خمس رسائل فی اثبات الحجه» و «مسائل فی غیبه الامام» از مصنفات اوست.
- علم الهدی سید مرتضی (م 436) صاحب «مسئله و جیزه فی الغیبه» و «کتاب المقنع فی الغیبه»
- شیخ الطائفه ابوجعفر محمد بن الحسن مشهور به شیخ طوسی (م 364) نویسنده ی «کتاب الغیبه»
- ملا محمد باقر مجلسی (م 1111) گردآورنده ی مجلد 13 بحارالانوار.[3] .
پاورقی
[1] برای ملاحظه فرمایشات سیزده معصوم علیهم السلام در مورد حضرت بقیه الله (ع) به کتاب کمال الدین تالیف شیخ صدوق (م 381) و نیز مجلد 13 بحار الانوار، چاپ کمپانی (ج 51 ، 52 و 53 چاپ جدید) مراجعه نمائید.
[2] قال ابو عبد الله (ع): من دین الائمه، الورع و - العفاف الی قوله و انتظار الفرج بالصبر. منتخب الاثر ص 498، حدیث 10.
[3] چاپ جدید
آن در 3 جلد به شماره ی 51 و 52 و 53 می باشد.

[راحیل السادات* تورا من چشم در راهم*]

اهل تسنن
علمای عامه نیز موضوع قیام دادگرانه ی قائم را پذیرا شده و بزرگان از متأخرین و متقدمین آنها بر این موضوع اذعان داشته اند:
- حافظ محمد بن یوسف گنجی شافعی، ابن حجر هیثمی از علمای قرن هفتم: «از او (امام حسن (ع)» یک فرزند باقی ماند
[صفحه 38]
و او امام منتظر صلوات الله علیه است.[1] .
- ابن خلدون از مشاهیر سده ی هفتم: «بدان مشهور بین همگی اهل اسلام در طول زمانها این بوده است که مردی از اهل بیت رسول خدا (ص) که دین را نصرت بخشد و عدل را ظاهر گرداند ظهور می فرماید: مسلمانان پیرویش کنند و بر ممالک اسلامی چیره شود و نامش مهدی است.[2] .
- شیخ علی ناصف از علمای معاصر: «مهدی منتظر از این امت است - تا آنجا که می گوید - و بر این عقیده اند اهل سنت از متقدمین و متاخرین.[3] .
پاورقی
[1] منتخب الاثر پاورقی 6 ص 324.
[2] مقدمه ابن خلدون ص 367 – به نقل از نوید امن و امان ص 100.
[3] المهدی المنتظر من هذه الامه الی ان قال - و علی هذا اهل السنه سلفا و خلفا غایه المامول جلد 5 ص 381 – به نقل از کتاب فوق الذکر ص 101.