آفتاب حسن : رویکردی تحلیلی به زندگانی امام حسن مجتبی (علیه السلام)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

8 _ زید بن الحسن
زید بزرگ ترین فرزند امام مجتبی علیه السلام و مردی سخاوتمند و بزرگوار بود. وی سرپرستی صدقات رسول خدا را بر عهده داشت و این مسئولیت را تا زمان
________________________________________
1- ابن نما حلّی، مثیر الاحزان، ص 105 .
ص:29
خلافت سلیمان بن عبدالملک بر عهده داشت. وقتی عمر بن عبدالعزیز به قدرت رسید، نامه ای به همان شخصی که عهده دار عزل زید از سرپرستی صدقات گردید نوشت و دستور داد تا مسئولیتش را به او بازگردانند. شاعران بسیاری در بزرگ منشی و احسان او قصیده های طولانی سرداده اند و جایگاه این فرزند بزرگوار امام مجتبی علیه السلام را پاس داشته اند.(1) نام افراد دیگری نیز به عنوان فرزندان امام در کتاب های تاریخی آمده است.(2)
شهادت پدر
شهادت پدر
در سحرگاه شب بیست و یکم ماه رمضان سال 40 هجری، امیرالمؤمنین علیه السلام در اثر ضربه شمشیر ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. در سحرگاه حادثه، امام مجتبی علیه السلام که از حال پدر نگران بود، اجازه خواست تا خود به مسجد رفته و نماز جماعت را به جای پدر بخواند، ولی علی علیه السلام نپذیرفت و به سوی مسجد گام برداشت.(3)
علی علیه السلام به مسجد رسید و ساعتی بعد، صدای «فُزتُ وَ رَبِّ الکعبه» او عالم را دگرگون ساخت. امام مجتبی علیه السلام خود را به پدر رسانید. وقتی ابن ملجم را دستگیر کردند، علی علیه السلام همواره به امام مجتبی علیه السلام می فرمود:
پسرم! با اسیر مدارا کن، پسرم! ما خاندان گذشت و بخشش هستیم. هر چه خود می خوری به
________________________________________
1- شیخ مفید، الارشاد، ج 2، صص 20 _ 23 .
2- برای مطالعه بیش تر نک: اعلام الوری، ج 1، ص 213؛ ناسخ التواریخ، ج 2، ص 269.
3- باقر شریف قرشی، حیاه امام الحسن بن علی علیه السلام، ج 1، صص 55 _ 58 .
ص:30
او نیز بده و آن چه خود می نوشی به او نیز بنوشان. اگر من از دنیا رفتم به همین مقدار (یک ضربه) او را قصاص کن. مبادا مثله اش کنی که از جدّت رسول خدا شنیدم: از مثله کردن بپرهیزید حتی اگر سگ هار باشد. ولی اگر زنده ماندم که خود می دانم با او چه کنم و من به گذشت خشنودترم. ما خاندانی هستیم که نسبت به گناهکار و ستمکار به خود، جز گذشت و کرامت کاری نخواهیم کرد.(1)
وقتی علی علیه السلام از دنیا رفت، مردم می گریستند. امام مجتبی علیه السلام با بغض سنگین در گلو برای آرام کردن آنان سخن گفت:
ستایش خدای را که در عین جاودانگی یکتاست. در آفریدگاریش با عظمت و جبروتش با شکوه است. ستایش خدای را که جانشینی خود را بر ما خاندان نیکو گردانید. سوگ خود را در بهترین پدران _ رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم _ و در عزای امیرالمؤمنین علیه السلام به حساب خدا گذارده و از او پاداش می خواهیم. مصیبت او (علی علیه السلام ) شرق و غرب جهان را سوگوار کرد. به خدا سوگند، او جز چهارصد درهم از خود باقی نگذاشت که قصد داشت با آن خدمتکاری برای خانواده اش خریداری کند. جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به من فرموده که دارنده امر خلافت،دوازده نفر امام و رهبر از خاندان و برگزیدگان او خواهند بود و هیچ یک از ما دوازده نفر نیست، جز آن که کشته یا مسموم گردد.(2)
سپس در همان روز که امام علی علیه السلام به دیار باقی شتافت، امام مجتبی علیه السلام دستور داد تا ابن ملجم را حاضر کنند. سپس با ضربه شمشیری او را کشت.
________________________________________
1- محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 297 .
2- بحارالانوار، ج 3، ص 363 .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

شهادت پدر

در سحرگاه شب بیست و یکم ماه رمضان سال 40 هجری، امیرالمؤمنین علیه السلام در اثر ضربه شمشیر ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. در سحرگاه حادثه، امام مجتبی علیه السلام که از حال پدر نگران بود، اجازه خواست تا خود به مسجد رفته و نماز جماعت را به جای پدر بخواند، ولی علی علیه السلام نپذیرفت و به سوی مسجد گام برداشت.(3)
علی علیه السلام به مسجد رسید و ساعتی بعد، صدای «فُزتُ وَ رَبِّ الکعبه» او عالم را دگرگون ساخت. امام مجتبی علیه السلام خود را به پدر رسانید. وقتی ابن ملجم را دستگیر کردند، علی علیه السلام همواره به امام مجتبی علیه السلام می فرمود:
پسرم! با اسیر مدارا کن، پسرم! ما خاندان گذشت و بخشش هستیم. هر چه خود می خوری به
________________________________________
1- شیخ مفید، الارشاد، ج 2، صص 20 _ 23 .
2- برای مطالعه بیش تر نک: اعلام الوری، ج 1، ص 213؛ ناسخ التواریخ، ج 2، ص 269.
3- باقر شریف قرشی، حیاه امام الحسن بن علی علیه السلام، ج 1، صص 55 _ 58 .
ص:30
او نیز بده و آن چه خود می نوشی به او نیز بنوشان. اگر من از دنیا رفتم به همین مقدار (یک ضربه) او را قصاص کن. مبادا مثله اش کنی که از جدّت رسول خدا شنیدم: از مثله کردن بپرهیزید حتی اگر سگ هار باشد. ولی اگر زنده ماندم که خود می دانم با او چه کنم و من به گذشت خشنودترم. ما خاندانی هستیم که نسبت به گناهکار و ستمکار به خود، جز گذشت و کرامت کاری نخواهیم کرد.(1)
وقتی علی علیه السلام از دنیا رفت، مردم می گریستند. امام مجتبی علیه السلام با بغض سنگین در گلو برای آرام کردن آنان سخن گفت:
ستایش خدای را که در عین جاودانگی یکتاست. در آفریدگاریش با عظمت و جبروتش با شکوه است. ستایش خدای را که جانشینی خود را بر ما خاندان نیکو گردانید. سوگ خود را در بهترین پدران _ رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم _ و در عزای امیرالمؤمنین علیه السلام به حساب خدا گذارده و از او پاداش می خواهیم. مصیبت او (علی علیه السلام ) شرق و غرب جهان را سوگوار کرد. به خدا سوگند، او جز چهارصد درهم از خود باقی نگذاشت که قصد داشت با آن خدمتکاری برای خانواده اش خریداری کند. جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به من فرموده که دارنده امر خلافت،دوازده نفر امام و رهبر از خاندان و برگزیدگان او خواهند بود و هیچ یک از ما دوازده نفر نیست، جز آن که کشته یا مسموم گردد.(2)
سپس در همان روز که امام علی علیه السلام به دیار باقی شتافت، امام مجتبی علیه السلام دستور داد تا ابن ملجم را حاضر کنند. سپس با ضربه شمشیری او را کشت.
________________________________________
1- محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 297 .
2- بحارالانوار، ج 3، ص 363 .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

فصل دوم: ویژگی های برجسته امام مجتبی علیه السلام
اشاره
فصل دوم: ویژگی های برجسته امام مجتبی علیه السلام
زیر فصل ها
ویژگی های ظاهری
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
ویژگی های ظاهری
1. چهره و شمایل امام
در روایات بسیاری آمده است که امام مجتبی علیه السلام از نظر چهره به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شباهت زیادی داشتند. از حضرت علی علیه السلام نیز روایت شده است که فرمودند:
حسن بن علی، شبیه ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است.(1)
چهره سفیدی داشت که به سرخی می گرایید و در چشمانش سیاهی درخشنده ای برق می زد. توده های موی سرش انباشته و به هم پیچیده بود. استخوان ها و عضلاتی کوتاه داشت و گردنش مانند نقره می درخشید. کمری باریک و قامتی میانه نه چندان بلند و نه کوتاه داشت. همواره با رنگ سیاه، موهایش و محاسنش را خضاب می کرد. چهره ای نمکین داشت و سیمایش از زیباترین چهره های مدینه بود.(2)
________________________________________
1- بحارالانوار، ج 43، ص 364 .
2- سید محسن امین، سیره معصومان، ص 17 .
ص:33

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

2. نقش انگشتر امام
امام رضا علیه السلام می فرماید: بر انگشتر امام مجتبی علیه السلام عبارت «اَلِعزهُ لِلّه»(1) نقش بسته بود. از امام صادق علیه السلام نیز نقل است که نقش نگین انگشتر ایشان «الحمدللّه»(2) بوده است.
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
اشاره
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
زیر فصل ها
1. عصمت
2. عبادت
3. ترس از خدا
4 _ دانش و آگاهی از اسرار
5. سخنوری و سخندانی
6. هم نشینی با قرآن
7. مهربانی
8. ایثار و گذشت
9. میهمان نوازی
10. بردباری
11. بخشندگی و برآوردن نیازهای دیگران
12. فروتنی
13. شجاعت

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

1. عصمت

برترین و والاترین ویژگی جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دوری از هر گونه گناه و اشتباه و فراموشی است و داشتن این ویژگی برای او ضروری است؛ زیرا پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او پاسدار شریعت و نگهبان قرآن و حجت بالغه خداوند در عالم هستی است و کسی که چنین وظیفه سنگینی بر عهده دارد، باید از همه آلایش های مادی و معنوی پاک باشد.
بنابراین، امام برای برآوردن این هدف، نه تنها در دوران امامت، بلکه پیش از آن نیز باید از این ویژگی برخوردار باشد:
اِنّما یُریدُ اللّه لِیُذهِبُ عَنکُم الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ و یُطَهِّرَکُم تَطهیرا. (احزاب: 33)
خداوند خواسته است تا هرگونه پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
آلوسی مفسر بزرگ اهل سنت با اشاره به حدیث ثقلین، نزول این آیه را در شأن فرزندان پیامبر و خانواده او می داند و از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل می کند که:
________________________________________
1- شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج2، ص54؛ با اصول کافی، ج6، ص473؛ بحارالانوار، ج11، ص62 .
2- بحارالانوار، ج 43، ص 258
ص:34
این آیه در شأن پنج نفر نازل شده است؛ من، علی علیه السلام، فاطمه علیهاالسلام، حسن علیه السلام و حسین علیه السلام .(1)
او می افزاید: «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم، فاطمه علیهاالسلام، علی علیه السلام و حسنین علیهماالسلام را زیر عبایی جمع کرد و فرمود: خدایا! اینان اهل بیت من هستند. پس پلیدی را از آنان دور کن و پاک شان گردان!.»
او در پایان با پیروی از دیدگاه شیعه، می گوید:
تفسیر «دوری از گناهان، همان عصمت است. پس علی علیه السلام، فاطمه علیهاالسلام، حسن علیه السلام و حسین علیه السلام از گناه و زشتی دورند و معصوم می باشند.(2)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

2. عبادت

امام مجتبی علیه السلام در شب زنده داری اهتمامی فراوان داشت. امام صادق علیه السلام در بیان حال معنوی ایشان می فرمود:
امام مجتبی علیه السلام عابدترین مردم زمان خود بود. بسیار حج به صورت پیاده و گاه با پای برهنه به جای می آورد. همیشه او را در حال گفتن ذکر می دیدند و هر گاه آیه «یا اَیُّها الذینَ آمَنوا» را می شنید، پاسخ می گفت: «لَبیک اَللّهُمَ لَبیّک» خداوندا، گوش به فرمان توام.(3)
امام همواره در قنوت نمازش، بسیار دعا می کرد و خدا را این گونه می خواند:
ای پناهگاه درماندگان! فهم ها در درک تو حیران و دانش ها در برابر تو ناتوان و نارساست.
________________________________________
1- شهاب الدین محمود آلوسی بغدادی، تفسیر روح المعانی، ج 12، ص 24 .
2- شهاب الدین محمود آلوسی بغدادی، تفسیر روح المعانی، ج 12، ص 24 .
3- بحارالانوار، ج 43، ص 331 .
ص:35
تو پروردگار زنده و قیّومی که جاودانه است. تو خود می بینی آن چه را که می دانی و در آن کار دانا و بردبار هستی. تو قدرت بر آشکار ساختن هر پنهان را داری و می توانی از انجام هر کاری جلوگیری کنی؛ بدون آن که در تنگنا واقع شوی. بازگشت همه چیز به سوی توست؛ همان سان که آغاز آن از خواست تو سرچشمه می گیرد. تو از آن چه در سینه ها پنهان می دارند، آگاهی. آن چه را خواسته ای اجرا شده است. آن چه را در خزانه غیب خودت بوده بر عقل ها واداشته ای تا هر که نابود گردد از روی دلیل آن کار نابود شود و هر که زنده شود، از روی دلیل زنده گردد. به راستی که تو شنوا و دانایی و یکتا و بینایی.
بارخدایا! تو خود می دانی که من از تلاش خود فروگذار نکرده ام تا هنگامی که برش تیغم از میان رفت و تنها شدم. در آن وقت ازگذشتگان خودم پیروی کردم. (و صبر کردم) تا جلوی این دشمن سرکش و ریختن خون شیعیان را بگیرم. تا این که آن چه را اولیای من حفظ کردند، حفظ کردم. خشم خود را فرو بردم و به خواسته آن ها تن در دادم. راهی راکه می خواستند رفتم و هیچ نگفتم تا یاری تو فرا برسد که تو تنها یاور حق و بهترین پشتیبان آن هستی ؛ گرچه این یاری تأخیر افتد و نابود شدن دشمن اندکی به درازا کشد.(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

3. ترس از خدا

هرگاه امام مجتبی علیه السلام وضو می گرفت، تمام بدنش از ترس خدا می لرزید و رنگ چهره اش زرد می شد. وقتی از او در این باره می پرسیدند، می فرمود:
بنده و عبد خدا باید هنگامی که آماده بندگی به درگاه او می شود، از ترس او رنگش تغییر کند و اعضایش بلرزد.(2)
هرگاه برای نماز به مسجد می رفت، کنار در می ایستاد و این گونه زمزمه
________________________________________
1- سید ابن طاووس، مهج الدعوات، ص 145
2- ابن شهر آشوب، مناقب، ج 4، ص 14؛ بحارالانوار، ج 43، ص 339.
ص:36
می کرد:
خدایا! مهمانت به درگاهت آمده است. ای نیکو کردار، بد کردار به نزد تو آمده است. تو خود فرموده ای که ای بندگان من! از گناه دیگران بگذرید. اکنون تو بخشنده ای و من گناهکار به عظمت و جلالت سوگند که آن چه زشتی و گناه کرده ام، از من در گذر ای بخشاینده.(1)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

امام صادق علیه السلام فرمود:
وقتی (امام حسن علیه السلام ) به یاد مرگ می افتاد می گریست. هرگاه به یاد قبر می افتاد، سخت گریه می کرد. وقتی به یاد قیامت می افتاد، ناله می کرد. هرگاه به یاد گذشتن از پل صراط می افتاد، می گریست. هرگاه کردارهای خود را برای خداوند باز می گفت، ناله ای می کرد و از هوش می رفت. وقتی به نماز می ایستاد، بدنش می لرزید. هرگاه بهشت و دوزخ را به یاد می آورد می گریست. مانند مار گزیده، از خدا بهشت را می خواست و از آتش جهنم او دوری می جست.(2)
هنگامی که آثار مرگ در چهره اش آشکار شد، او را دیدند که که می گرید. پرسیدند: شما چرا می گریید که مقام والایی نزد خدا و رسولش دارید و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن سخنان والاگهر را در مورد شما فرموده است. شما که بیست مرتبه پیاده حج به جای آورده اید و سه بار همه دارایی های خود را در راه خدا تقسیم کرده اید؟ در پاسخ می فرمود:
به دو دلیل می گریم: اول از ترس روز قیامت و دیگری از دوری دوستانم.(3)
________________________________________
1- ابن شهر آشوب، مناقب، ج 4، ص 17؛ بحارالانوار، ج 43، ص 339.
2- بحارالانوار، ج 43، ص 339 .
3- بحارالانوار، ج 43، ص 332.
ص:37

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

فصل دوم: ویژگی های برجسته امام مجتبی علیه السلام
اشاره
فصل دوم: ویژگی های برجسته امام مجتبی علیه السلام
زیر فصل ها
ویژگی های ظاهری
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
ویژگی های ظاهری
1. چهره و شمایل امام
در روایات بسیاری آمده است که امام مجتبی علیه السلام از نظر چهره به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شباهت زیادی داشتند. از حضرت علی علیه السلام نیز روایت شده است که فرمودند:
حسن بن علی، شبیه ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است.(1)
چهره سفیدی داشت که به سرخی می گرایید و در چشمانش سیاهی درخشنده ای برق می زد. توده های موی سرش انباشته و به هم پیچیده بود. استخوان ها و عضلاتی کوتاه داشت و گردنش مانند نقره می درخشید. کمری باریک و قامتی میانه نه چندان بلند و نه کوتاه داشت. همواره با رنگ سیاه، موهایش و محاسنش را خضاب می کرد. چهره ای نمکین داشت و سیمایش از زیباترین چهره های مدینه بود.(2)
________________________________________
1- بحارالانوار، ج 43، ص 364 .
2- سید محسن امین، سیره معصومان، ص 17 .
ص:33

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

2. نقش انگشتر امام
امام رضا علیه السلام می فرماید: بر انگشتر امام مجتبی علیه السلام عبارت «اَلِعزهُ لِلّه»(1) نقش بسته بود. از امام صادق علیه السلام نیز نقل است که نقش نگین انگشتر ایشان «الحمدللّه»(2) بوده است.
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
اشاره
ویژگی های اخلاقی و رفتاری
زیر فصل ها
1. عصمت
2. عبادت
3. ترس از خدا
4 _ دانش و آگاهی از اسرار
5. سخنوری و سخندانی
6. هم نشینی با قرآن
7. مهربانی
8. ایثار و گذشت
9. میهمان نوازی
10. بردباری
11. بخشندگی و برآوردن نیازهای دیگران
12. فروتنی
13. شجاعت
1. عصمت
1. عصمت
برترین و والاترین ویژگی جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دوری از هر گونه گناه و اشتباه و فراموشی است و داشتن این ویژگی برای او ضروری است؛ زیرا پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم او پاسدار شریعت و نگهبان قرآن و حجت بالغه خداوند در عالم هستی است و کسی که چنین وظیفه سنگینی بر عهده دارد، باید از همه آلایش های مادی و معنوی پاک باشد.