رواياتى بيانگر اينكه مراد از نعيمى كه از آن سؤال مى شود محمد و آل او (عليه السلام)، يا ولايت اهل بيت (عليه السلام) است و توضيحى در اين باره
و در تفسير قمى به سند خود از جميل از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده كه گفت : به آن حضرت عرضه داشتم معناى آيه (لتسئلن يومئذ عن النعيم ) چيست ؟ فرمود: اين امت بازخواست مى شود از نعمت رسول الله، و سپس از نعمت ائمه اهل بيتش.
و در كافى به سند خود از ابى خالد كابلى روايت آورده كه گفت : وارد شدم بر امام ابو جعفر (عليه السلام) دستور داد غذا آوردند، من با آن جناب طعام خوردم، طعامى كه پاكيزه تر و لطيف تر از آن در عمرم نخورده بودم، همينكه از طعام فارغ شديم، فرمود: اى ابو خالد اين طعام را چگونه ديدى ؟ و يا فرمود: طعام ما را چگونه ديدى ؟ عرضه داشتم فدايت شوم، من در عمرم طعامى پاكيزه تر و نظيف تر از اين نخورده بودم، ولى در حين خوردن به ياد آيه افتادم كه خداى تعالى مى فرمايد: (ثم لتسئلن يومئذ عن النعيم ) پس حضرت فرمود: (خداى تعالى از خوردن شما نمى پرسد)، تنها از آن دين حقى كه شما بر آنيد بازخواست مى كند.
و نيز در آن كتاب به سند خود از ابو حمزه روايت كرده كه گفت : با جماعتى نزد امام صادق (عليه السلام) بوديم، حضرت دستور داد طعام بياورند، طعامى آوردند كه در تمام عمرمان لذيذتر و خوشبوتر از آن نخورده بوديم، بعد خرمايى آوردند كه آنقدر شفاف و صاف و زيبا بود كه همه را به تماشا واداشت، مردى از حضار گفت : به زودى از اين نعيمى كه نزد پسر پيغمبر از آن متنعم شديد بازخواست مى شويد، امام (عليه السلام) فرمود: خداى عز و جل كريم تر و شانش جليل تر از آن است كه طعامى به بنده اش بدهد، و آن را براى شما حلال و گوارا بسازد، آن وقت بازخواستتان كند كه چرا خورديد؟ بلكه منظور از نعيم در آيه (لتسئلن يومئذ عن النعيم ) تنها نعمت محمد و آل محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم) است كه به شما ارزانى داشته.
مؤلف: و اين معنا به طرق ديگر و عبارات مختلفى از ائمه اهل بيت (عليهم السلم) روايت شده، و در بعضى از آنها آمده كه منظور از نعيم، ولايت (دوستى و اطاعت ) ما اهل بيت است. و برگشت اين معنا به همان معنايى است كه ما خاطرنشان ساخته و گفتيم، منظور از نعيم تمامى نعمت هايى است كه خداى تعالى به بشر انعام فرموده، بدان جهت كه نعمت است، (و ولايت اهل بيت از ارزنده ترين مصاديق آن است بلكه با راهنمايى امامان است كه استعمال نعمت شكر مى شود نه كفران ).
بيان رابطه بين نعمت بودن نعمت بودن نعمت ها و هدايت دينى صفحه
توضيح اينكه نعمت هايى كه خداى تعالى به آدمى ارزانى داشته اگر انسان مورد بازخواست از آنها قرار مى گيرد، از اين جهت نيست كه نعمت ها مثلا گوشت بوده يا نان يا خرما و يا آب خنك، و يا مثلا چشم يا گوش و يا دست و پا بوده، بلكه از اين جهت از آنها پرسش مى شود كه خداى تعالى آنها را آفريده تا نعمت بشر باشند، و آنها را در طريق كمال بشر و رسيدنش به قرب عبودى واسطه و وسيله كرده، كه بيانش به طور اشاره گذشت، و بشر را دعوت كرده كه آن نعمت ها را به عنوان شكر مصرف كند، و طورى استعمال كند كه آن استعمال شكر شمرده شود نه كفران
پس آنچه از آن بازخواست مى شويم نعمت است بدان جهت كه نعمت است، نه بدان جهت كه خوردنى يا پوشيدنى و يا اعضاى ذى قيمت بدنى است، و معلوم است كه خود آدمى نمى تواند تشخيص دهد كه داده هاى خداى تعالى را چگونه استعمال كند تا نعمت شود، و يا به عبارت ديگر شكر باشد نه كفران، تنها راهنما در اين باب دين خداست كه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) آن را آورده، و امامانى از اهل بيت خود را براى بيان آن دين نصب فرموده. پس برگشت سؤال از نعيم، سؤال از عمل به دين است، در هر حركت و سكون. و نيز اين معنا معلوم است كه سؤال از نعيم كه گفتيم سؤال از دين است سؤال از رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) و امامان بعد از آن جناب است كه خدا اطاعتشان را واجب و پيرويشان را در سلوك الى اللّه فريضه كرده، و طريق سلوك الى اللّه است، همان استعمال نعمت است به آن نحوى كه رسول و امامان دستور داده اند.
روايت ابى خالد كه در آن حضرت ابو جعفر (عليه السلام) فرمود: (تنها از آن دين حقى كه شما بر آنيد بازخواست مى كند) به همين معنا اشاره مى كند كه منظور از سؤال از نعيم، سؤال از دين است.
و دو روايت جميل و ابى حمزه كه نقل كرديم، و در هر دو امام صادق (عليه السلام) فرمود: (اين امت بازخواست مى شود از نعمت رسول الله، و سپس از نعمت ائمه اهل بيتش ) به اين معنا اشاره دارند كه منظور از نعيم، رسول و امامان اهل بيت او است.
و در بعضى از روايات آمده كه نعيمى كه بشر از آن بازخواست مى شود رسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله و سلم) است كه خدا او را بر همه اهل عالم انعام كرد تا از گرداب ضلالت نجاتشان دهد. و در بعضى ديگر آمده : ولايت ما اهل بيت است، و برگشت همه به يك معنا است، و ولايت اهل بيت عبارت است از واجب دانستن اطاعت و پيروى آنان، در هر گفتار و كردارى كه در سلوك طريق عبوديت دارند.
و در مجمع البيان آمده كه بعضى گفته اند: منظور از نعيم صحت و فراغت است، - نقل از عكرمه. و مؤيد آن روايتى است كه ابن عباس از رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) نقل كرده كه فرمود: دو نعمت است كه بسيارى از مردم در آن مغبونند، يكى سلامتى و يكى فراغت.
و نيز در مجمع البيان است كه بعضى گفته اند: نعيم عبارت است از امنيت و صحت، نقل از مجاهد و عبد اللّه بن مسعود. و اين معنا از امام ابو جعفر و ابى عبد اللّه (عليه السلام) نيز روايت شده.
مؤلف: و در بعضى از روايات ديگر از طرق اهل سنت آمده كه : نعيم عبارت است از خرما و آب خنك. و در بعضى ديگر چيرهايى ديگر ذكر شده، كه بايد همه آنها حمل شود بر اينكه خواسته اند مثالى براى نعمت ذكر كرده باشند.
و در حديث نبوى از طرق اهل سنت اين معنا نيز آمده كه سه چيز است كه بنده خدا از آن بازخواست نمى شود: يكى خرقه اى كه عورت خود را با آن بپوشاند، و يكى پاره نانى كه با آن سد رمق كند، و سوم خانه اى كه از سرما و گرما حفظش نمايد...
اين حديث هم بايد حمل شود بر اينكه خداى تعالى در بازخواست از ضروريات زندگى سخت گيرى و مناقشه نمى كند، و خداد داناتر است.
نقل قول
