داستانهاى عارفانه در آثار استاد علامه آية الله حسن زاده آملى

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

مقدمه
بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
بسمه تعالى
خداوند در قرآن به پيامبرش مى فرمايد: ((فاقصص القصص لعلهم يتفكرون ؛ اين سرگذشت ها را براى انسان ها بازگو كن شايد بينديشند و بيدار شوند.))(1)
يكى از امور سازنده و تكان دهنده و تحول بخش در زندگى انسان ، عبرت گرفتن از سرگذشت هاى گذشتگان است .
براى همه لازم است وارد اين كلاس آموزنده شوند و از فراز و نشيب هاى تاريخ درس عبرت بگيرند، چرا كه تاريخ همواره تكرار مى شود و روزى خواهد آمد كه زندگى ما نيز براى آيندگان ، تاريخ مى گردد.
تاريخ آزمايشگاه مسايل گوناگون زندگى بشر است .
داستان پيشينيان مجموعه اى است از پرارزش ترين تجربيات آن ها و مى دانيم كه محصول زندگى چيزى جز تجربه نيست .
تاريخ آيينه اى است كه تمام قامت جوامع انسانى را در خود منعكس مى سازد، زشتى ها، زيبايى ها، كاميابى ها، ناكامى ها، پيروزى ها و شكست ها و عوامل هر يك از اين امور را.
به همين دليل مطالعه تاريخ گذشتگان عمر انسان را درست به اندازه عمر آنها طولانى مى كند؛ چرا كه مجموعه تجربيات دوران عمر آن ها را در اختيار انسان مى گذارد.
و در عبارت ديگر چنين مى فرمايد: ((و اعرض عليه اخبار الماضين ؛ داستان پيشينيان را به خاطرت عرضه بدار.))(2)
و نيز مى فرمايد: ((السعيد من وعظ بغيره ؛ سعادتمند كسى است كه از ديگران درس پند و عبرت بياموزد.))(3)
و باز مى فرمايد: ((و ان لكم فى القرون السابغة لعبرة ؛ همانا براى شما از سرگذشتهاى پيشينيان درس هاى مهمى است .))(4)
با توجه به اين كه قسمت مهمى از قرآن به صورت سرگذشت اقوام پيشين و داستان هاى گذشتگان بيان شده است و قرآن مجيد با زبان شيرين داستان انبيا و اقوام را بيان نموده اميد است بتوانيم از داستان گذشتگان درس عبرت بگيريم .
اما اينجانب بنده حقير در كتاب هاى وزين استاد علامه حسن زاده آملى مد ظله العالى سير كردم و داستان هاى آموزنده در قالب عرفانى ، اخلاقى ، عبادى و اجتماعى و علمى يافتم .
اگر چه زندگى استاد پر از خاطره است ، ولى به صورت نوشتار در نيامده ، پس اين داستان ها قطره اى از خاطرات استاد است ، اميد مى رود با خواندن اين داستان ها در زندگى تحول عميقى ايجاد كند.
عباس عزيزى
اسفند1378

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

توحيدديدن خدا

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
شيخ جليل طبرسى در كتاب ((احتجاج )) از ((احمد بن اسحاق )) از امام هادى عليه السلام نقل مى كند كه نامه اى به آن حضرت نوشتم و در مورد ديدن خداوند سؤ ال كردم و همچنين اختلاف ميان مردم را در اين باره ذكر كردم . آن حضرت در جواب نوشتند: ديدن خداوند متعال امكان ندارد؛ زيرا اگر نور بخواهد اتصال ميان بيننده و خداوند را برقرار سازد، لازمه اش تشبيه خداوند به ديگر موجودات است و خداوند برتر از شباهت داشتن به موجودات است . پس نتيجه مى گيريم كه خداوند را با چشم نمى توان ديد؛ زيرا سببها بايد به مسببهاى خود متصل باشند.(5)


اثبات خدا
بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
از بيان مبارك امام جعفر صادق عليه السلام است كه تخم مرغى را در دست گرفت و جواب عبدالله ديصانى را كه به حضرتش عرضه داشت :
دلّنى على معبودك تقرير مى فرمود و خبر در اوايل كتاب توحيد اصول كافى جناب ثقة الاسلام كلينى - رضوان الله عليه - منقول است .(6) يعنى اين (تخم مرغ ) قلعه اى است پوشيده از هر طرف . مر او را پوستى ستبر است و زير آن پوست ستبر، پوست نازكى است و زير پوست نازك طلاى مايع (زرده تخم مرغ ) و نقره آب شده (سفيده تخم مرغ )، نه طلاى روان با نقره آب شده مى آميزد و نه نقره آب شده با طلاى روان . پس اين تخم مرغ به حال خود است نه مصلحى از آن خارج شده است تا از صلاح آن خبر دهد و نه مفسدى در آن داخل شده است تا از فساد آن آگاهى دهد. كس نداند كه براى نر آفريده شده است يا براى ماده . شكافته مى شود و مرغانى بسان طاوسان رنگارنگ از آن به در مى آيند. آيا براى آن مدّبرى مى بينى ؟ (يا آن كه خود به خود چنين مى شود).(7)

قضا و قدر
بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
يكى از فلاسفه اروپا كه معتقد به قضا و قدر بود با يكى از كاردينال ها كه از مخصوصين پاپ بود مباحثه كرد و كاردينال يعنى كشيش بزرگ منكر قضا بود، فيلسوف گفت : آيا شما معتقد به وجود خدا هستيد؟ كشيش جواب داد: من متوقع هستم كه شما در اعتقاد من ترديد نداشته باشيد.
فيلسوف گفت : شما معتقد هستيد مانند سيسرون و... كه خداوند از آينده خبر دارد؟ كاردينال گفت : البته .
فيلسوف گفت : شما مع ذلك مردم را مختار در عمل خود و مسؤ ول مى دانيد. كشيش جواب داد: بلى .
فيلسوف گفت : پس عقيده من با شما چه فرق مى كند؟
اما به اين كه با وجود قضا و قدر، اختيار از ما سلب نشده و افعال ما امربين الامرين است - نه جبر و نه تفويض - چنان كه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرموده نيز بسيارى از فلاسفه اروپا تصريح كرده اند.
بزانو گويد: ((نه اختيار مطلق است و نه قضاى لازم ، بلكه اختيار مقيد است .))(8)

چوپان و اثبات وحدانيت خدا

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
سرچشمه علماء و فضلاء امام فخرالدّين رازى عليه الرّحمة ادا مى نمايد كه :
هفتاد و دو دليل جهت وحدانيّت رب جليل تاءمل نموده بودم و روز تعطيل سيركنان به دامن كوهسارى چون نسيم بهارى گذر كردم شبانى را ديدم كه گوسفندان مى چرانيد، با خود گفتم كه من عمرى به دلايل و برهان عقلى بر وحدانيت معبود پى برده ام و علم واجب تعالى حاصل كرده ام و هنوز در درياى حيرت ((ما عرفناك )) گرفتارم و از انديشه لا احصى ثناء عليك دل افگار، آيا اين شبان روزى رسان خود را به چه كيفيت مى شناسد و آفريننده خود را چگونه مى داند؟ پيش شبان رفته گفتم : خداى خود را چگونه مى شناسى ؟
گفت : چنان كه فرد و بى مانند است .
گفتم : اگر به تو كسى گويد كه خداى دو تواند بود، هيچ دليلى دارى كه رفع اين سخن نمايى و پرده از وحدانيت حق بگشايى ؟
گفت : اين چوب شبانى را چنان بر سر آن كس مى زنم كه سرش دو مى شود و مغزش چون سخنش پريشان مى گردد. و من هيچ دليلى چنين قاطع و برهانى چنين ساطع نيافتم كه بيخ شجر اعتقادش در زمين دل پاى محكم كرده بود كه به صرصر دلايل عقلى از جاى نمى رفت و عرق نمى گشود.(9)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

آدم را به شكل خود آفريد

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
در عيون اخبارالرضا صدوق و احتجاج طبرسى - قدس سرّهما- از ((حسين بن خالد)) روايت شده است كه به امام رضا عليه السلام گفتم : مردم مى گويند: رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: خدا آدم را به صورت خودش ‍ آفريده است .
امام فرمود: خدا بكشدشان ! ابتداى حديث را حذف كردند. رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از كنار دو مرد گذشت كه به همديگر ناسزا مى گفتند، از يكى از طرفين سبب دعوا شنيد كه به ديگرى مى گويد: خدا صورت تو و كسى كه به تو شبيه است را زشت كند!
حضرت به او فرمود: بنده خدا! اين گونه به برادرت نگو؛ چرا كه خدا آدم را به شكل خود آفريد.(10)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

اعظم بودن همه اسماى حق
بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
عارف بسطامى در جواب شخصى كه از او پرسيد: اسم اعظم كدام است ؟ گفت : تو اسم اصغر به من نماى كه من اسم اعظم به تو نمايم ، آن شخص حيران شد، پس بدو گفت : همه اسماى حق عظيم اند.
در تفسير ابوالفتح رازى است كه : حضرت امام جعفر صادق را پرسيدند از مهمترين نام اسم اعظم ؟ حضرت فرمود او را: در اين حوض سرد رو، او در آن آب رفت و هر چه خواست بيرون آيد فرمود منعش كردند، تا گفت : يا الله اءغثنى ، فرمود: اين اسم اعظم است ؛ پس اسم اعظم به حالت خود انسان است .(11)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

ديدن و سخن گفتن با خدا

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
كلينى قدس سره از ((احمد بن ادريس )) از ((محمد بن عبدالجبار)) از ((صفوان بن يحيى )) مى گويد: ((ابوقره )) محدث از من خواست تا او را خدمت امام رضا عليه السلام ببرم . من هم از آن حضرت اجازه گرفتم و ايشان هم اجازه دادند. ابوقره خدمت امام رسيد و از حلال و حرام و احكام شرعى سؤ ال كرد، تا آن كه به بحث توحيد رسيد و گفت : ما رواياتى داريم كه خداوند ديدن و سخن گفتن با خودش را ميان پيامبران عليهم السلام تقسيم كرده است و سخن گفتن را به موسى عليه السلام داده است و ديدن را به حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم عنايت كرده است .
امام رضا عليه السلام فرمودند: پس كيست كه از جانب خداوند اين پيام را براى جن و انس و تمام جهانيان آورده است كه هيچ چشمى خداوند را نمى بيند و هيچ كس با علم به خداوند احاطه پيدا نمى كند و هيچ چيز همانند خداوند نيست ، آيا آن كس حضرت محمد صلى الله عليه و آله و سلم نيست ؟!
ابوقره پاسخ داد: آرى !
امام رضا عليه السلام دوباره فرمودند: چگونه مى شود انسانى به سوى تمام مردم فرستاده شود و بگويد كه از جانب خداوند آمده و به دستور خداوند مردم را هدايت مى كند و بگويد: هيچ چشمى او را در نمى يابد و هيچ كس به او با علم احاطه پيدا نمى كند و هيچ كس همانند او نيست ، ولى بعد بگويد: من با چشمم او را ديدم و به او علم پيدا كردم و با علم به او احاطه پيدا كردم و خداوند به شكل يك انسان است ! آيا خجالت نمى كشيد! زنادقه و كفار جراءت نكردند كه چنين نسبتى را به حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم بدهند و بگويند كه اين پيامبر از جانب خداوند چيزى مى آورد، اما خودش چيزهاى ديگرى مى گويد؟
ابوقره گفت : خداوند متعال در قرآن مى فرمايد: و لقد راه نزلة اخرى ؛(12) يعنى : و يك بار ديگر هم او را مشاهده كرد.
امام رضا عليه السلام فرمودند: بعد از اين آيه ، آيه ديگرى هست كه دلالت بر آن چه پيامبر ديده است ، مى كند؛ آن جا كه خداوند مى فرمايد: ما كذب الفؤ اد ما راءى يعنى آنچه را كه چشم محمد صلى الله عليه و آله و سلم ديده بود، دل پذيرفت و تكذيب نكرد. سپس از آن چه كه ديده است ، خبر مى دهد: لقد راءى من آيات ربّه الكبرى ؛ يعنى : آن حضرت آيات بزرگ پروردگارش را ديد و آيات خداوند غير از خداوند است و خداوند مى فرمايد: و لايحيطون به علما؛(13) يعنى : خلق را هيچ به او احاطه و آگاهى نيست .
حال اگر چشمها بتوانند خداوند را ببينند، به او علم و احاطه علمى نيز پيدا خواهند كرد و او را خواهند شناخت .
ابوقره گفت : پس بگوييم روايات دروغ است و آنها را تكذيب كنيم ؟
امام رضا عليه السلام فرمودند: هرگاه روايات با قرآن مخالف باشد، مى گوييم آن ها دروغند و همچنين آن روايات ، مخالف با اجماع مسلمانان است كه مى گويد: هيچكس به خداوند احاطه و آگاهى پيدا نمى كند و چشمها او را در نمى يابد و هيچ چيز همانند او نيست . (پايان حديث بنابر آن چه در كافى آمده بود).(14)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

حادث يا قديم بودن كلام خدا

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
بخارى معتقد بود كلام خدا حادث است و سايرين قديم مى دانستند، در يكى از شهرهاى خراسان براى تضييع او از روى حسد وقتى كه بر منبر بود پرسيدند: كلام خدا چون است ؟ گفت : حادث ، او را سنگ باران كردند و بعضى از مريدان او را از آن مهلكه نجات داده به بغداد فرستادند.(15)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

آموختن توحيد

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
در حديث سى و يكم از باب اول كتاب توحيد، صدوق با سند خود از ((فضل بن شاذان )) و او هم از ((ابن ابى عمير)) روايت مى كند: بر سرورم موسى بن جعفر عليه السلام وارد شدم و به او گفتم : اى فرزند پيامبر خدا، توحيد را به من بياموز.
فرمود: اى ابواحمد! درباره توحيد از آنچه خداى تعالى در كتابش ذكر كرده است ، تجاوز نكن كه هلاك مى شوى .(16)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

آيا خدا به وصف خواهد آمد

بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
كلينى در باب ((ابطال الرؤ ية )) از كتاب كافى ، از ((محمد بن يحيى ))، و او از ((احمد بن محمد)) از ((ابى هاشم جعفرى )) از امام رضا عليه السلام نقل مى كند كه از آن حضرت درباره خدا پرسيدم كه آيا به وصف در مى آيد؟
فرمود: آيا قرآن نخوانده اى ؟
گفتم : آرى ، خوانده ام !
فرمود: اين آيه را نخوانده اى كه مى فرمايد: لا تدركه الابصار و هو يدرك الابصار. (17)
گفتم : چرا خوانده ام .
فرمود: مى دانيد ((ابصار)) يعنى چه ؟
گفتم : آرى .
فرمود: يعنى چه ؟
گفتم : ابصار، يعنى : ديدگان (ديدن چشمان )
فرمود: اوهام قلوب بزرگتر از ديدگان چشم است . پس اوهام نمى توانند او را درك كنند، ولى او اوهام را درك مى كند.(18)

[پروانه*یاس ها یاد اور پروانه اند*]

با قلبش خدا را ديد
بِسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحيمْ
محمد بن فضيل مى گويد:
از ابوالحسن عليه السلام پرسيدم : آيا رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم خداى عزّوجلّ را ديد؟
((فرمود: آرى ، با قلبش او را ديد. مگر اين آيه را نشنيده اى ما كذب الفؤ اد ما راى يعنى : او را با چشم نديد، بلكه با قلب و فؤ اد ديد.))(19)