آداب رفتار با دختران

[مهراوه* باران اشک *]

٤ خودپسندى :
از ديگر چيزهايى كه محبت را از بين مى برد منيت و خودپسندى است
خودپسندى ، تكبر، خود محورى به اندازه اى خطرناك است كه قرآن شريف مى فرمايد: اگر كسى خودشنيده باشد، اگر كسى العياذبالله خودمحور و متكبر باشد افعال و صفات رذيه اش در هويت و ذات او اثر مى گذارد و يك آدم خودپسند و سركشى مى شود و به اندازه اى سركش مى شود كه در روز قيامت در مقابل خدا هم خودپسندى مى كند، در مقابل خدا هم سركشى مى كند.
خودپسندى شاخه هاى بدى دارد كه هر شاخه اى ميوه اى تلخ دارد كه از جمله آنها اين است كه محبت را از دل ديگران مى برد.(٤٩)

[مهراوه* باران اشک *]

فصل چهارم : تربيت
تربيت
اگر پاكى و درستى دوجانبه باشد يعنى هم از جانب فرزند دختر و هم از جانب والدين ، در آن صورت با كمترين جهد صالحترين فرد در اين خانواده تربيت مى شود.
البته اين بدان معنا نيست كه در چنين خانواده اى پسران و دختران خود را مطابق با هوا و هوسهاى خود رها كنيم ، آنان را بدين فكر متكى سازيم كه جامعه همه چيز را برايشان درست خواهد كرد و با برخورد طبيعى و خود به خود افراد با يكديگر، بر پايه فضيلت تربيت مى شوند.(٥١)
بنابراين ، پدران و مادران و بالاخص مادران در قبال فرزندان خويش و اجتماع آينده سعى خواهند نمود و اگر در انجام اين وظيفه بزرگ سهل انگارى كنند در قيامت مسؤ ول خواهند بود.
بدين جهت امام سجادعليه‌السلام فرمود:
حق فرزندت اين است كه بدانى كه او از تو مى باشد.
ليكن يادآورى يك نكته ضرورت دارد، بسيارى از مردم از معناى صحيح تربيت غافل بوده و بين تعليم و تربيت فرق نمى گذارند. تربيت را نيز يك نوع تعليم مى پندارند، خيال مى كنند با ياد دادن يك سلسله مفاهيم و مطالب سودمند دينى يا تربيتى و به وسيله پند و اندرزهاى حكماء و شعراء و نقل سرگذشت مردان نيك مى توان كودك را كاملا تحت تاءثير قرار داد و مطابق دلخواه تربيتش نمود.
بنابراين پدر و مادرانى كه درصدد اصلاح و تربيت فرزندان خويش هستند بايد قبلا محيط خانوادگى و روابط خودشان و اخلاق و رفتارشان را اصلاح كنند تا فرزندانشان خواه نا خواه صالح و شايسته تربيت شوند.(٥٣)
اسلام وسایل چندى براى تربيت به كار مى برد كه از آن جمله اند:

[مهراوه* باران اشک *]

تربيت به وسيله سرمشق
عملى ترين و پيروزمندانه ترين وسيله تربيت ، تربيت كردن با يك نمونه عملى و سرمشق زنده است
بدين جهت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ وسلم را برانگيخت تا سرمشقى براى جهانيان باشد:
در واقع رسول خدا براى شما بهترين مقتدائى است كه مى توانيد از وجودش سرمشق بگيريد.
اين نور، در دلها و جانها پرتو افكند، براى مردم راه روشن شد، ره يافته و رهبرى شده در اين طريق روشن گام برداشتند و به حقيقت رسيدند.
نور محمدى جانها را روشن ساخت ، جانها منور جهانيان بدو دلبستگى پيدا كرد محبتش آنچنان در جانها ريشه دوانيد كه در عالم بى نظير بود. هيچ فردى از افراد بشر به درجه محبوبيتى كه محمد رسيد دست نيافته است اين محبت حتى در دل كسانى كه با دين خدا معارضه مى كردند هم جا داشت دشمنان اين راه و دين جديد هم دلشان آكنده از محبت او بود!
محمد سرمشق مردم در زندگى عملى و بر روى زمين بود. با اينكه بشرى از آنان بود تمام اين صفات و استعدادها را در وجودش نمايان مى ديدند و همه اين مبادى زنده را تصديق مى كردند، زيرا به چشم خود مشاهده مى كردند نه در كتاب مى خواندند! اين صفات و خصوصيات را در بشرى مى ديدند، جانهايشان به سوى او پرواز كرده احساسات و ادراكشان به جانب او متمايل مى شد.
لذا اسلام روش تربيتى خود را بر اساس همان راه و رسمى مى گذارد كه آن پيغمبر عظيم الشاءن ، سكان كشتى اجتماع و زندگى را بدان جهت سوق داد.
كودكى كه مى بينيد پدر و مادرش دروغ مى گويند، ممكن نيست راستى بياموزد.
خانواده تربيت كننده اى است كه نخستين بذرهاى تربيت را در جان طفل مى كارد و رفتار و ادراكات و طرز تفكر او را مى سازد. از اين جهت سزاوار است خانواده پاك باشد، مسلمان باشد تا نسل مسلمانى پرورش دهد كه مبادى و آداب اسلامى در جانشان محقق گردد.
علاوه بر اين شايسته است كه سيره نبوى و رفتار رسول خدا در زندگانيش ‍ هميشه بخشى از راه و رسم تربيت باشد. در اين خانه و آموزشگاه و كتاب و روزنامه و راديو، پيوسته سيره پيامبر گفته شود و عملا اعمال گردد تا دائم يك نمونه عملى از تعليمات اسلامى زنده و مشخصى در مشاعر و افكار جايگزين شود.


تربيت كردن با پند و اندرز
استعدادى در جان آدمى است كه تحت ، تاءثير سخن قرار مى گيرد. البته اين استعداد موقتى است ، لذا گفته بايد تكرار شود.
پند و اندرزى كه مستقيما از راه ضمير باطن و وجدان راه خود را به جان انسان باز كند، آن را سخت به جنبش درآورده نهفته هايش را برمى انگيزد.
اگر سرمشق شايسته و درستى وجود داشته باشد، موعظه اثر رسائى در نفس مى گذارد و از بزرگترين انگيزه هاى تربيتى جان مى گردد.
از طرفى ديگر موعظه براى نفس ضرورت دارد... در نفس انسان پاره اى انگيزه هاى فطرى است كه هميشه احتياج به ارشاد و تهذيب دارند، و اين كار ميسر نمى شود جزء با موعظه و پند و اندرز. در اين صورت انسان تنها به سرمشق با صلاحيت يا تنها به موعظه اكتفا نكرده هر دو را با هم دريافت داشته است
امكان دارد كه والدين طفل دروغ نگويند... ولى كودك براى تكميل كمبودهائى كه در خود يا خانه يا در پدر و مادرش احساس مى كند اقدام به دروغ گفتن مى كند! در اينجا ناچار بايد به بچه پند و اندرز داد! البته بايد بسيار آرام و لطيف و مؤ ثر باشد تا طفل به راه صواب و اخلاق و خوى نيكو برگردد.
قرآن پر از ارشاد و پند و اندرز است :
خداوند به شما دستور مى دهد كه امانتهاى مردم را به صاحبانشان پس ‍ دهيد، و چون بين مردم به قضاوت و حكمى مى پردازد به عدالت داورى كنيد، خداوند به بهترين وجهى در اين باره به شما پند مى دهد.
اينها همه تنها نمونه هائى از پند و اندرزهاى قرآن بود وگرنه همه قرآن براى اهل تقوا پند و موعظه است ! اين قرآن بيان كننده حقايق براى مردم و هدايت و موعظه براى پروا داران است

[مهراوه* باران اشک *]

تربيت كردن با پند و اندرز
استعدادى در جان آدمى است كه تحت ، تاءثير سخن قرار مى گيرد. البته اين استعداد موقتى است ، لذا گفته بايد تكرار شود.
پند و اندرزى كه مستقيما از راه ضمير باطن و وجدان راه خود را به جان انسان باز كند، آن را سخت به جنبش درآورده نهفته هايش را برمى انگيزد.
اگر سرمشق شايسته و درستى وجود داشته باشد، موعظه اثر رسائى در نفس مى گذارد و از بزرگترين انگيزه هاى تربيتى جان مى گردد.
از طرفى ديگر موعظه براى نفس ضرورت دارد... در نفس انسان پاره اى انگيزه هاى فطرى است كه هميشه احتياج به ارشاد و تهذيب دارند، و اين كار ميسر نمى شود جزء با موعظه و پند و اندرز. در اين صورت انسان تنها به سرمشق با صلاحيت يا تنها به موعظه اكتفا نكرده هر دو را با هم دريافت داشته است
امكان دارد كه والدين طفل دروغ نگويند... ولى كودك براى تكميل كمبودهائى كه در خود يا خانه يا در پدر و مادرش احساس مى كند اقدام به دروغ گفتن مى كند! در اينجا ناچار بايد به بچه پند و اندرز داد! البته بايد بسيار آرام و لطيف و مؤ ثر باشد تا طفل به راه صواب و اخلاق و خوى نيكو برگردد.
قرآن پر از ارشاد و پند و اندرز است :
خداوند به شما دستور مى دهد كه امانتهاى مردم را به صاحبانشان پس ‍ دهيد، و چون بين مردم به قضاوت و حكمى مى پردازد به عدالت داورى كنيد، خداوند به بهترين وجهى در اين باره به شما پند مى دهد.
اينها همه تنها نمونه هائى از پند و اندرزهاى قرآن بود وگرنه همه قرآن براى اهل تقوا پند و موعظه است ! اين قرآن بيان كننده حقايق براى مردم و هدايت و موعظه براى پروا داران است

[مهراوه* باران اشک *]

تربيت با كيفر
چون نمونه هاى عملى و پند و اندرزهاى خيرخواهى سود نبخشيد، ناچار بايد دست به اقدام شديدترى زد تا كارها هر يك بر منوال صحيح و درست خود قرار گيرد و چاره قاطع در اين مورد به كيفر رساندن است
تنبيه براى هر كسى ضرورى نيست ، كسى كه با سرمشق گرفتن از يك نمونه عملى و يا موعظه ، غنى شده است ، در زندگى هيچ احتياجى به كيفر پيدا نمى كند.
تنبيه اولين و نزديك ترين وسيله اى نيست كه براى تربيت افراد به خاطر مربى خطور كند. ابتدا پند مى دهد و با زبان چرم و نرم او را به عمل خير مى خواند و مدتهاى مديدى صبر مى كند شايد جانهاى منحرف به راه بيايند و دعوت به خير را استحباب گويند.
اسلام همه وسايل تربيتى را به كار مى برد كه هيچ جهت جان انسان متروك و بى توجه نمايد. هم سرمشق عرضه كردن را به خدمت مى گيرد و هم پند و اندرز، هم تشويق و پاداش را... در عين حال ترسانيدن و بيم دادن را هم در همه مراتبشان از تهديد به تنبيه گرفته تا اعمال تنبيه ، مورد استفاده قرار مى دهد.

[مهراوه* باران اشک *]

تربيت با داستان سرائى

چون اسلام اين تمايل فطرى افراد را به داستان و تاءثير افسونگر داستان را در دلها مى داند آنرا به عنوان وسيله اى براى تربيت و قوام جانها در استخدام مى گيرد.
امر طبيعى است كه قصه هاى قرآنى به طرفى توجيه و ارشاد شده است كه براى هدفهاى دينى منظور نظر قرآن به كار رود تا آن هدفها محقق گردد. اصولا قرآن كتاب داستانى نيست ، بلكه كتابى تربيتى و ارشادى است وليكن با چنان دقت و توجهى بيان شده است ، و آنقدر قواعد فنى در آن رعايت گرديده كه از وجه نظر هنرى و فنى و تاكتيك هاى تربيتى ، داستان را در خدمت اغراض و هدفهاى دينى درآورده است و جزء روشهاى پرورش ‍ اسلامى ، داستانها را هم مطلقا براى پرورش افراد مورد استفاده قرار مى دهد به يك شرط: داستان پاك و درست باشد.
مقصود از پاكى و درستى اين نيست كه چنان صحنه هاى درخشانى بدون ذره اى بدى به نفوس بشرى عرضه كند!
قرآن بدين ترتيب داستان انسانيت را عرضه مى دارد و اين همان حقيقت بشرى است كه در روزگاران و قرون و گردش تاريخ واقع شده است و قرآن آنها را روشن مى سازد.
پر كردن خلاء
اسلام سخت اصرار دارد كه انسان از هنگام بيدارى تا خواب آنچنان به كار سرگرم باشد كه هيچ فرصتى براى شكايت از بيكارى برايش باقى نماند.
اين كار بدين معنا نيست كه بخواهد مخلوق بشرى نيست و نابود شود... هرگز هدف اسلام اين نيست اسلامى كه انسان را به لذت بردن از طيبات و پاكيزه هاى زمين دعوت مى كند و يادآور مى شود كه بهره خود را از زندگى دنيا فراموش نكند چگونه هلاك خود انسان را مى خواهد.
غير از كار، عبادت كردن با عشق و علاقه ، يادآورى قلبى خدا، خواب نيمروز در گرما، شب نشينى با خانواده ها و دوستان و گفتن داستانهاى پاك و ناآلوده ، ديد و بازديد، مزاحها و خوشمزگيهاى معقول و ملايم و انواع و اقسام تفريحات شادى بخش هم جزء سرگرمى هستند.
اين كار از گواراترين وسائل تربيت جان است خصوصا هنگامى كه براى استوار ساختن جان پاره اى از چيزهاى مطلوبش را هم از او بازگرفته باشند.
وسيله صحيح پر كردن جاى خالى اين مطلوب و ميل ، ايجاد چيز جديدى است كه اين رغبت يا ساير اميال و رغبت هاى خالى شده را به خود مشغول دارد تا پيوندهاى جان از درون ، يكديگر را محكم داشته باشند و سلسله هاى محكمى از داخل جان را نگهدارند.(٥٥)

[مهراوه* باران اشک *]

ج) لجبازى و يكدندگى :
يكى از شعبه هاى عصبانيت و عدم تعادل و سلامت اعصاب ، لجبازى و يكدندگى در برخوردها و معاشرتهاى اجتماعى است ، شايد كمتر كسى وجود داشته باشد كه نمونه هائى از اين خصلت شوم و آثار و عوارض تلخى را در خانواده ، در محل كار، در مسافرتها و خلاصه در معامله و معاشرت كه براى او پيش آمده ، نديده باشد، و در رغم آن انگشت تاءسف به دندان نگرفته و اشك تاءثر نريخته باشد!
آرى ، همانطور كه اشاره كرديم ، لجاجت و يكدندگى يك نوع عدم تعادل روانى و يك بيمارى اخلاقى و روانى است و اين بيمارى دردناك روح و اعصاب انسان را نيز آلوده و فرسوده تر مى گرداند!
امام علىعليه‌السلام فرموده است :
اللجاج يشين النفس
لجاجت و ستيزه جوئى ، جان و روان انسان را آلوده و معيوب مى گرداند.
براى اينكه از زيانها و آثار دردناك بيمارى اخلاقى لجبازى و سرختى هاى نارواى آن بيشتر مطلع شويم ، مناسب خواهد بود، تعدادى از بيانهاى پيشوايان بزرگوار اسلام را در اين زمينه به طور دقيق مورد مطالعه قرار دهيم :
امام علىعليه‌السلام فرموده :
اللجاج يفسد الراى
لجبازى ، راءى انديشه انسان را فاسد و تباه مى سازد.
پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ وسلم مى فرمايد:
اياك و للجاجة ، فان اولها جهل و آخرها ندامة
تا مى توانيد از لجبازى پرهيز كنيد، زيرا اول آن نادانى ، و آخر آن پشيمانى مى باشد!
امام علىعليه‌السلام فرموده :
اللجاج ينتج الحروب و يوغر القلوب
لجبازى و سرسختى ، آتش جنگها را روشن مى گرداند و دلها را داغدار و سوزان مى نمايد!(٥٧)
اگر پدر و مادر نسبت به دختران خود رفتار عادلانه اى داشته باشند هيچ كدام را بر ديگرى ترجيح ندهند، در ارجاع كارهاى منزل و نوازش و اظهار محبت در كليه معاشرتها و برخوردها عدالت و مساوات را رعايت فرمايند و حتى پسر و دختر فرقى بين آنها نباشد، حسادت در دختران به وجود نيامده و رشد و نمو نمى كند و باعث نابودى آنان و به خصوص ايمان آنها نمى شود.
به هر حال ، مقايسه فرزندان با يكديگر و تعريف و تمجيد آنها و به رخ كشيدن خوبيهاى هر يك را بر ديگرى يكى از عوامل مهم حسادت و ايجاد دشمنى است كه پدر و مادر بايد جدا از آن خوددارى نمايند.

[مهراوه* باران اشک *]

خشم

غضب از نهاد انسان مايه مى گيرد و يكى از غرائز بشمار مى رود. اين حالت فوق العاده روانى ، از قلب و مغز شروع مى شود و مانند شعله آتش سرتاسر بدن و اعصاب را فرا مى گيرد.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
از خشم و غضب اجتناب كنيد زيرا آغازش جنون و آخرش پشيمانى است
امام صادقعليه‌السلام فرمود:
غضب كليد همه شرور و جنايتها است
پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ وسلم فرمود:
غضب ايمان را فاسد مى كند چنانكه سركه عسل را خراب مى كند.
در حال غضب سخنان ناهنجارى از انسان صادر مى شود و كارهاى زشتى را انجام مى دهد كه باطنش را آشكار مى سازند و در نظر ديگران رسوا و حقير مى گردد.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
غضب همنشين بدى است عيوب و زشتيها را آشكار مى سازد و انسان را به شر نزديك و از خوبى دور مى گرداند.
خشم و غضب هاى مداوم بدون شك بر قلب و اعصاب انسان آثار سوئى مى گذارند و آنها را ضعيف و فرسوده مى گردانند.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
اگر از نيروى غضب پيروى كنى تو را به هلاكت مى افكند.(٥٩)

[مهراوه* باران اشک *]

سخن چينى
يكى از عادتهاى بسيار زشتى كه متاءسفانه در بعضى افراد ديده مى شود سخن چينى است
دين مقدس اسلام جاسوسى و سخن چينى را حرام نموده و در مذمت آن احاديثى وارد شده است
امام محمد باقرعليه‌السلام فرمود:
بهشت بر سخن چين حرام شده و داخل آن نخواهد شد.
اميرالمومنينعليه‌السلام فرمود: اشرار و بدان شما كسانى هستند كه به وسيله سخن چينى بين دوستان جدايى مى افكنند و براى افراد پاكدامن عيبجوئى مى نمايند.
سخن چينى انگيزه هاى مختلفى مى تواند داشته باشد، گاهى دشمنى باعث سخن چينى مى شود.
پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ وسلم فرمود:
سخن چينى نكنيد و به گفتار سخن چين نيز گوش ندهيد.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
سخن سعايت كننده و سخن چين را تكذيب كنيد، باطل باشد يا حق
پدر و مادر براى اينكه فرزندانشان به اين خوى زشت عادت نكنند ابتدا بايد خودشان سخن چينى نكنند.(٦١)

[مهراوه* باران اشک *]

فصل ششم : رفتار اسلامى و صحيح در شخصيت دختران
ادب
هر پدر و مادرى قطعا ميل دارند كه فرزندان با ادبى داشته باشند بچه هاى خوب و باادب اسباب سربلندى پدر و مادر هستند و به وجودشان افتخار مى كنند. بچه هايى كه در موقع ملاقات با ديگران سلام و به هنگام جدا شدن خداحافظى مى كنند، دست بدهند و احوالپرسى كنند، با سخنانى زيبا گفتگو و تعارف نمايند، به بزرگتران احترام بگذارند و جلو آنها برخيزند، به دانشمندان و افراد باتقوا و نيكوكار احترام بگذارند، در مجالس مودب باشند و شلوغ نكنند، در برابر احسان و هديه ديگران تشكر نمايند، به كسى دشنام ندهند و به ديگران آزار نرسانند، سخن ديگران و قطع نكنند، آداب غذا خوردن را رعايت كنند، بسم الله بگويند و...
اين قبيل بچه ها با ادب هستند، نه تنها پدر و مادر بلكه همه مردم بچه هاى باادب را دوست دارند و از بچه هاى گستاخ و بى ادب بدشان مى آيد.
امام علىعليه‌السلام فرمود:
ادب كمال انسان است
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
ادب براى انسان به منزله لباس زيبا است
حضرت على نيز در جايى ديگر فرمود:
مردم با آداب خوب بيشتر از طلا و نقره احتياج دارند.
حضرت على مى فرمايد:
هيچ زينتى بهتر از ادب نيست
اميرالمومنينعليه‌السلام فرمود:
بهترين ارث پدر اين است كه فرزندانش را با ادب نيك پرورش دهد.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
كسى كه بى ادب باشد عيبهايش زياد خواهد بود.
حضرت امام جعفر صادقعليه‌السلام فرمود:
به فرزندانتان اجازه بدهيد تا هفت بازى كنند و هفت سال به او آداب زندگى را ياد بده
پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌ وسلم فرمود:
فرزند سه حق بر پدر و مادر دارد؛ اول اينكه نام خوبى برايش انتخاب كند، دوم اينكه او را با ادب تربيت كند و سوم همسر خوبى برايش برگزيند.
نهايت آرزوى هر پدر و مادرى همين است كه فرزندان باادبى داشته اما اين آرزو خود به خود و بدون كوشش برآورده نمى شود، با پند و اندرز و امر و نهى غالبا نمى توان فرزندان مودب و دلخواه تربيت كرد.
حضرت علىعليه‌السلام فرمود:
بهترين ادب اين است كه خودت شروع كنى
حضرت على عليه‌السلام فرمود:
رهبر بايد ابتدا به تعليم خويش بپردازد سپس به تعليم ديگران ، بايد ابتدا با رفتارش تاديب كند بعد از آن پند و اندرز بدهد.
اما پدر و مادر كه خود مودب به آداب نيك نباشد نبايد از كودكانشان انتظار ادب داشته باشند. گر چه صدها مرتبه بگويند و پند و اندرز دهند. بچه هايش خود فكر مى كنند كه گفتار پدر و مادر اگر درست بود خودشان عمل مى كردند، پس مى خواهند ما را فريب دهند. در اين خانواده اى كه احترام و سلام و تشكر و خداحافظى نباشد چگونه مى توان از بچه هاى چنين خانواده اى ، انتظار داشت كه نسبت به پدر و مادر و ساير مردم ادب را رعايت نمايند!(٦٣)