آیه های زندگی برای بیداری

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

نزديك ترين خلق به خداوند در قيامت

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: ((سه دسته اند كه در روز طولانى قيامت تا پايان زمان حسابرسى مردم نزديك ترين آنان به خداوندند: شخصى كه در حال خشم قدرتش او را به ستم كردن در حق زير دستش وادارش نكند و شخصى كه ميان دو نفر حركت كند و به اندازه دانه جويى به يكى از آن دو نزديك تر نشود و شخصى كه حق را بگويد، چه به سودش باشد چه به زيانش .⁽³⁸⁵⁾))
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: ((پنج چيز است كه در هر كس باشد از آن روز وحشت بزرگ در امان است : هر گاه عطايى از جانب خدا به او برسد بگو الحمد لله ، و هر گاه گناهى مرتكب شود بگويد استغفرالله ، و هر گاه مصيبتى به او رسد گويد انا لله و انا اليه راجعون ، و هر گاه حاجتى داشته باشد از پروردگارش بخواهد (بگويد اللهم انى اسئلك فلانا)؛ و هر گاه از چيزى بترسد به سوى پروردگارش پناهنده شود (بگويد اللهم انى اعوذ بك و الجاء اليك ⁽³⁸⁶⁾).
همچنين از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) روايت شده است كه ((هر كس با فحشا يا خواهش نفسانى اش رو به رو شود و از ترس خداى عزوجل از آن دورى كند خداوند آتش دوزخ را بر او حرام مى كند و او را از وحشت بزرگ روز قيامت امان مى دهد و براى او آنچه را در قرآن وعده داده منجز مى كند، كه فرمود: و لمن خاف مقام ربه جنتان .⁽³⁸⁷⁾))⁽³⁸⁸⁾
در حديثى ديگر فرمودند: ((هر كس به جاى دشمنى با مردم با نفس خود به ستيز برآيد خداوند او را از ترس و وحشت روز قيامت امان خواهد داد⁽³⁸⁹⁾)).

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

78. آن روز يوم التغابن است

يوم يجمعكم ليوم الجمع ذلك يوم التغابن و من يؤ من بالله و يعمل صلحا يكفر عنه سيئاته و يدخله جنات تجرى من تحتها الانهار خلدين فيها ابدا ذلك الفوز العظيم
تغابن : 9
روزى كه همه شما را در محشر گرد آورد، آن روز، روز مغبونى است ، و هر كه به خدا ايمان بياورد و كار شايسته كند، گناهانش را مى ريزد و به بهشتهايى كه در آن نهرها جارى است داخل كند. آنجا جاودانه خواهند بود. اين كام يابى بزرگى است .

يوم الجمع

يكى از اسامى قيامت ((يوم الجمع )) است . در وجه تسميه قيامت به اين نام گفته اند: خداوند در قيامت از اولين مخلوق تا آخرين آنها را جمع مى كند: قل ان الاولين و الاخرين لمجموعون الى ميقات يوم معلوم ،⁽³⁹⁰⁾ (بگو همان اولين و آخرين همگى در موعد و روز معينى گردآورى مى شوند)، يا فرمود:و من اياته خلق السموات و الارض و ما بث فيهما من دابه و هو على جمعهم اذا يشاء قدير⁽³⁹¹⁾ (از آيات و نشانه هاى اوست آفرينش آسمانها و زمين و آنچه از جنبندگان در آنها خلق و پراكنده ساخته است . او هر گاه بخواهد قادر بر جمع كردن آنهاست ). ((دابه )) يعنى جنبندگان و معمولا بر غير انسان اطلاق مى شود. در اينجا همان مسئله اى پيش مى آيد كه در بحث حشر مطرح كرديم ، و آن حشر همه موجودات است و در پى آن اين اشكال به ذهن خطور مى كند كه با اينكه غير انسان عقل و شعور و تكليف ندارد، چگونه قيامت و حشر و حساب دارد. آيه 38 سوره انعام پاسخ اين اشكال را مى دهد و مى فرمايد: ((آنها هم مانند شما امتهايى اند و مرتبه اى از عقل و شعور و تكليف هم به آنها داده شده است . در اين صورت نوعى متفاوت و مرتبه اى از حشر و نشر و قيامت هم براى آنها متصور خواهد بود. والله العالم ⁽³⁹²⁾.
وجه ديگر نام گذارى قيامت به ((يوم الجمع )) اين است كه خداوند ميان ارواح و اجسام جمع مى كند (معاد جسمانى ) يا بين انسان و عملش جمع مى كند يا بين ظالم و مظلوم جمع مى كند يا ميان اهل هدايت و ضلالت جمع مى كند يا ميان اهل بهشت و اهل جهنم جمع مى كند، يا از حيث اجتماع انبيا با امتهاى خود چنين ناميده شده است ، يا چون قيامت جامع بين بعث و حساب و جزاست ((يوم الجمع )) است .
((يوم التغابن )): ((تغابن )) از ريشه ((غبن )) به معناى گول زدن در معامله است ، خواه در خريد باشد يا در فروش . و ((تغابن )) مصدر باب تفاعل است ، و گرچه اين باب طرفينى است ، يعنى مغبون كردن يكديگر، هميشه به اين معنا به كار نمى رود، بلكه در اينجا به معناى ظهور غبنها است ، و ((غابن )) يعنى برنده و ((مغبون )) يعنى بازنده . از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) روايت شده كه در توضيح يوم التغابن فرمودند: ((بهشتيان قبل از آنكه به بهشت بروند خداوند جايگاه آنان را در جهنم در صورتى كه بدكار بودند نشان مى دهد تا حالات شكر آنان افزون شود؛ و جهنميان نيز قبل از آنكه وارد جهنم شوند خداوند جايگاه آنان را در بهشت در صورتى كه نيكوكار بودند نشان مى دهد تا حسرت و ندامت آنان زياد شود. پس در آن روز مومن وارث مقام كافر در بهشت مى شود و كافران در جهنم به جاى مومن قرار مى گيرند؛ و اين است يوم التغابن ⁽³⁹³⁾)).
بعلاوه ، شايد به قيامت از آن جهت ((يوم التغابن )) مى گويند كه هر يك از خلايق بر مقدار حظ و بهره خود حسرت مى خورد و مى بيند دنيا او را مغبون كرده است . كافر مى گويد: چرا مسلمان نشدم كه به بهشت روم و مومن مى گويد چرا بندگى بيشتر نكردم تا درجات بالاتر و بهترى داشته باشم . پس ((غبن )) كافر به سبب ترك ايمان است و ((غبن )) مومن به سبب تقصير بندگى و احسان .
امام على (عليه السلام) فرمودند: المغبون من شغل بالدنيا وفاته حظه من الاخره ⁽³⁹⁴⁾ (مغبون كسى است كه به دنيا مشغول شود و بهره آخرت خود را از دست بدهد.)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

79. آن روز يوم الحسرة است

و انذرهم يوم الحسره اذ قضى الامر و هم فى غفله و هم لا يومنون
مريم : 39
آنان را از روز حسرت ، كه كار به پايان آمده و آنان همچنان در حال غفلت و بى ايمانى اند. بترسان .
يكى از نامهاى قيامت ((يوم الحسره )) است . روزى كه خطاكاران بعد از آنكه نامه اعمال كرده هاى دنيايى خود را مى بينند حسرت و افسوسى درد آور آنها را فرا مى گيرد و سرمايه هاى خود را بر باد رفته مى بينند از اينكه به عمر و فرصتهاى خود كالاهايى فناپذير و آنى خريده اند كه هيچ به كار آنها نمى آيد. قرآن مى فرمايد:كذلك يريهم الله اعمالهم حسرات عليهم و ما هم بخارجين من النار⁽³⁹⁵⁾ (خداوند اين چنين اعمال آنها را به صورت حسرت زايى به آنان نشان مى دهد و هرگز از آتش خارج نخواهند شد.) البته همان طور كه در توضيح يوم التغابن گفتيم ، مرتبه اى از حسرت براى همه اهل محشر از مومنان تا كافران وجود دارد: مومنان و نكوكاران تاسف مى خورند كه اى كاش عمل صالح بيشترى انجام داده بوديم و درجه اخلاص و توحيدمان بالاتر بود تا امروز حظ و بهره بيشترى مى برديم ، و كافران و بدكاران هم تاسف مى خورند كه چرا به تعاليم انبيا توجه نكردند و چرا راه خدا و توحيد و عمل صالح را بر نگزيدند. يا حسره على العباد ما ياءتيهم من رسول الا كانوا به يستهزؤ ون ⁽³⁹⁶⁾ (افسوس بر اين بندگان كه هيچ پيامبرى براى هدايت آنان نيامد، مگر اينكه او را استهزا كردند) آيات 31 سوره انعام و 56 زمر و 50 حاقه نيز مفاهيم مشابهى را بيان مى كند.
امام على (عليه السلام) فرمودند: ان اعظم الحسرات يوم القيامه حسرة رجل كسب مالا فى غير طاعه الله فورثه رجل فانفقه فى طاعه الله سبحانه فدخل به الجنه و دخل الاول به النار.⁽³⁹⁷⁾
(بزرگترين حسرتها در روز قيامت حسرت خوردن شخصى است كه مالى را به گناه گرد آورد و آن را شخصى ديگر به ارث برد و در راه اطاعت خداى سبحان مصرف كرد و با آن وارد بهشت شد و گرد آورنده اولى وارد جهنم گرديد.) نيز حضرتش فرمودند: ((همانا زيانكارترين مردم در معاملات و نوميدترين مردم در تلاش كسى است كه خويشتن را در راه گردآورى مال خسته و فرسوده كرد؛ اما تقديرها او را در رسيدن به خواسته اش يارى نكرد و با حسرت از دنيا رفت و با بار گناه به آخرت روى آورد.))⁽³⁹⁸⁾
((بدان كه دنيا سراى آزمايش است و دنياپرست در آن ساعتى نمى آسايد، جز آن كه در روز قيامت از آن افسوس مى خورد.))⁽³⁹⁹⁾
((عالمى كه به غير علم خود عمل كند چونان جاهل سرگردانى است كه از بيمارى نادانى شفا نخواهد گرفت ، بلكه حجت بر او قوى تر و حسرت و اندوه بر او استوارتر و در پيشگاه خدا به نكوهش سزاوارتر است .))⁽⁴⁰⁰⁾
امام صادق (عليه السلام) فرمودند: ((افسوس پشيمانى و آه همه اش از آن كسى است كه از دانش و بينش خود بهره اى نگيرد و نداند آنچه مى كند به سود اوست يا به زيانش .))⁽⁴⁰¹⁾

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

80. آن روز يوم الدين است

و ما ادراك ما يوم الدين ثم ما ادراك ما يوم الدين .
انفطار: 17 و 18
تو چه دانى كه روز جزا چيست ؟ باز هم تو چه مى دانى كه روز جزا چيست ؟
((دين )) به معناى جزا و حساب و طاعت است . شريعت و قانون را از آن جهت ((دين )) گفته اند كه در آن طاعت و پاداش و جزاست .
آيات 4 سوره فاتحه الكتاب و 35 حجر و 82 شعراء و 20 صافات و 78 ص ‍ و 12 ذاريات و 56 واقعه و 26 معارج و 46 مدثر و 11 مطففين و 7 تين و 1 ماعون از روز قيامت به نام ((يوم الدين )) و از قيامت به دين ياد كرده اند. مگر نه اين است كه روشن ترين برنامه و اصلى ترين هدف برپايى قيامت برنامه دين ، يعنى جزا و پاداش و حساب الهى اعمال آدمى ، است . آرى ، يوم الدين روزى است كه پرده از روى اعمال و حقايق برداشته مى شود و بعد از محاسبه دقيق اعمال به هر كس جزايى موافق عملش داده مى شود. اين حقيقت ((يوم الدين )) است كه امام سجاد (عليه السلام) را چنان متاثير مى كرد كه حضرتش در نماز چون به آيه مالك يوم الدين مى رسيدند آن قدر آن را تكرار مى كردند كه نزديك بود روح از بدنشان پرواز كند: كان على بن الحسين اذا قرء مالك يوم الدين يكررها حتى يكاد ان يموت .^{(402 )}

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

بهترين توشه روز جزا: تقوا

امام على (عليه السلام) از ميدان صفين باز مى گشتند، به قبرستانى كه پشت دروازه كوفه بود رسيدند. رو به قبرستان كردند و مردگان را مخاطب قرار دادند و فرمودند: يا اهل الديار الموحشه و المحال المقفره و القبور المظلمه يا اهل التربه يا اهل الغربه يا اهل الوحده يا اهل الوحشه انتم لنا فرط سابق و نحن لكم تبع لاحق اما الدور فقد سكنت و اما الازواج فقد نكحت و اما الاموال فقد قسمت هذا خبر ما عندنا فما خبر ما عندكم ؟ ثم التفت الى اصحابه فقال : اما لو اذن لهم فى الكلام لاءخبروكم ان خير الزاد التقوى .⁽⁴⁰³⁾ (اى ساكنان خانه هاى وحشت زا و محله هاى خالى و گورهاى تاريك ، اى خفتگان در خاك ، اى غريبان ، اى تنها شدگان ، اى وحشت زدگان ، شما پيش از ما رفتيد و ما در پى شما روانيم و به شما خواهيم رسيد؛ اما خانه هايتان ديگران در آن سكونت گزيدند؛ و اما زنانتان با ديگران ازدواج كردند؛ و اما اموال شما در ميان ديگران تقسيم شد. اين خبرى است كه ما داريم . حال شما چه خبر داريد؟ سپس به اصحاب خود رو كردند و فرمودند: بدانيد كه اگر اجازه سخن گفتن داشتند شما را خبر مى دادند كه بهترين توشه تقواست .)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

81. آن روز يوم الفصل است

لاى يوم اجلت ليوم الفصل و ما ادارك ما يوم الفصل .
براى چه روزى معين شود؟ براى روز فصل (و داورى ). و چه دانى كه روز فصل (و داورى ) چيست ؟
((فصل )) به معناى بريدن و جدا كردن است - جدا كردن دو چيز از همديگر به طورى كه ميان آن دو فاصله باشد.
((يوم الفصل )) يكى از اسامى روز قيامت است ، زيرا روز جدا كردن حق از باطل است ؛ يا مراد از آن روز حكومت و قضاوت حق است كه در نتيجه آن ، حق از ناحق و عادل از ظالم جدا شوند و هر يك راه خويش روند و از اين جهت ((يوم الفصل )) روز داورى پروردگار است ؛ و شايد از اين جهت آن را ((يوم الفصل )) گويند كه صفوف مؤ منان صالح از مجرمان بدكار جدا مى شود يا اينكه انسان از نزديك ترين دوستانش جدا مى شود يا به سبب جدايى پدر و مادر از فرزند و برادر از برادر و شخص از همسرش .
در آيات 21 سوره صافات و 17 نباء و 38 مرسلات و 40 دخان نيز از قيامت به ((يوم الفصل )) تعبير شده است .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

اسماء القيامة

علاوه بر ((يوم القيامة )) كه حكايت از قيام همگانى خلايق در روز رستاخيز دارد و 70 بار در ضمن آيات آمده ، قرآن نامهاى بسيارى بر روز قيامت نهاده كه هر يك بيانگر بعدى از آن روز است و گوياى بسيارى از واقعيات و حوادث آن روز؛ و حقيقتا تحت هر عنوانى سرى نهفته و هر يك پيام ، بلكه پيامها و درسهايى دارد. مرحوم ملامحسن فيض كاشانى بيش از صد نام از نامهاى قيامت را ذكر كرده است كه همه آنها منشاء قرآنى دارد. ما برخى از آنها را مى آوريم :
يوم الندامه ⁽⁴⁰⁴⁾ (روز پشيمانى )؛ يوم المساله ⁽⁴⁰⁵⁾ (روز بازپرسى )؛ يوم المسابقه ⁽⁴⁰⁶⁾ (روز پيشى گرفتند)؛ يوم المنافسه ⁽⁴⁰⁷⁾ (روز رقابت سالم )؛ يوم الزلزله ⁽⁴⁰⁸⁾ (روز لرزه شديد)؛ يوم الواقعه ⁽⁴⁰⁹⁾ (روز حادثه شديد)؛ يوم القارعه ⁽⁴¹⁰⁾ (روز حادثه كوبنده )؛ يوم الراجفه ⁽⁴¹¹⁾ (روز لرزاننده مقدم )؛ يوم الرادفه ⁽⁴¹²⁾ (روز لرزاننده مؤ خر)؛ يوم الغاشيه ⁽⁴¹³⁾ (روز پوشاننده و فراگيرنده )؛ يوم الداهيه ⁽⁴¹⁴⁾ (روز بلاى بدون چاره )؛ يوم الحاقه ⁽⁴¹⁵⁾ (قطعى الوقوع )؛ يوم الطامه ⁽⁴¹⁶⁾ (روز حادثه غلبه كننده )؛ يوم الصاخة ⁽⁴¹⁷⁾ (روز فرياد كركننده )؛ يوم التلاق ⁽⁴¹⁸⁾ (روز ملاقات )؛ يوم الفرار⁽⁴¹⁹⁾ (روز گريختن )؛ يوم المساق ⁽⁴²⁰⁾ (روز رانده شدن به سوى پروردگار)؛ يوم التناد⁽⁴²¹⁾ (روز ندا دادن يكديگر)؛ يوم الحساب ⁽⁴²²⁾ (روز شمارش )؛ يوم المآب ⁽⁴²³⁾ (روز بازگشتنگاه )؛ يوم العذاب ⁽⁴²⁴⁾ (روز عقوبت و شكنجه )؛ يوم القرار⁽⁴²⁵⁾ (روز ثبات و سكون )؛ يوم اللقاء⁽⁴²⁶⁾ (روز رو به رو شدن )؛ يوم البقاء⁽⁴²⁷⁾ (روز ماندن )؛ يوم القضاء⁽⁴²⁸⁾ (روز داورى )؛ يوم الجزاء⁽⁴²⁹⁾ (روز مكافات )؛ يوم الحشر⁽⁴³⁰⁾ (روز گردآورى )؛ يوم الوعيد⁽⁴³¹⁾ (روز وعده شر)؛ يوم العرض ⁽⁴³²⁾ (روز آشكار شدن )؛ يوم الوزن ⁽⁴³³⁾ (روز سنجش )؛ يوم الحق ⁽⁴³⁴⁾ (روز ثابت و واقعيت دار)؛ يوم الحكم ⁽⁴³⁵⁾ (روز داورى )؛ يوم البعث ⁽⁴³⁶⁾ (روز برانگيختن )؛ يوم الفتح ⁽⁴³⁷⁾ (روز پيروزى )؛ يوم الخزى ⁽⁴³⁸⁾ (روز خوارى )؛ يوم عظيم ⁽⁴³⁹⁾ (روزى بزرگ )؛ يوم النفخه ⁽⁴⁴⁰⁾ (روز دميدن در صور)؛ يوم المعاد⁽⁴⁴¹⁾ (روز بازگشتن )؛ يوم الموعود⁽⁴⁴²⁾ (روز نويد داده شده )؛ ⁽⁴⁴³⁾يوم البروز (روز آشكار شدن حقايق )؛ يوم الجزع ⁽⁴⁴⁴⁾ (روز ناله و بى تابى ) يوم الخلود⁽⁴⁴⁵⁾ (روز جاودانگى ).

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

82. چهره هايى سفيدند و چهره هايى سياه

يوم تبيض وجوه و تسود وجوه فاما الذين اسودت وجوههم اكفرتم بعد ايمانكم فذوقوا العذاب بما كنتم تكفرون و اما الذين ابيضت وجوههم ففى رحمه الله هم فيها خالدون .
آل عمران : 106 و 107.
در آن روز كه گروهى سپيدروى و گروهى سيه روى شوند. به آنان كه سيه روى شده اند مى گويند: آيا شما پس از ايمان آوردنتان كافر شديد؟ به سبب كافر شدنتان بچشيد عذاب خدا را! اما آنان كه سپيدروى شده اند، همواره غرق در رحمت پروردگار باشند.
((تبيض )) از ماده ((بيض )) و ((بياض )) به معناى سفيدى است .
((تسود)) از ماده ((سود)) و ((سواد)) به معناى سياهى است ؛ و ((سيد)) هم كه به معناى رئيس و آقاست ، از آن جهت كه جماعت كثير را ((سواد)) مى گويند و سيد آن كسى است كه متولى آن جماعت باشد: مانند سيد القوم .
امام صادق (عليه السلام) از پدرش و ايشان از جدش نقل كرده اند كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: يا على تخرج انت و شيعتك من قبوركم و وجوهكم كالقمر ليلة البدر...⁽⁴⁴⁶⁾ (اى على ، تو و شيعيان تو در حالى از قبرهاى خود بيرون مى آييد كه صورتهاى شما همچون ماه در شب بدر (قرص كامل ) است و از شما شدتها و سختيها برطرف شده و غصه ها زايل گرديده است و در زير سايه عرش قرار خواهيد گرفت ؛ مردم مى ترسند، اما شما خوف و ترس نخواهيد داشت ؛ مردم محزون اند، اما شما غم و اندوهى داريد؛ براى شما سفره بهشتى نهاده مى شود، در حالى كه ديگران پاى حساب اند.)

نگاهى ديگر به معاد جسمانى

يكى از ماديون از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: چگونه انسان مبعوث مى شود در حالى كه بدنش پوسيده و اعضايش متفرق شده است ، به طورى كه عضوى در سرزمينى خوراك درندگان شده و عضو ديگر را موريانه خورده اند و جزء ديگرش خاك شده و آن را گل كرده اند و با آن ديوارى بنا شده است ؟ امام در پاسخ فرمودند: آن خدايى كه انسان را از عدم و نيستى آفريد و او را بدون اينكه مثال و نقشه اى از پيش داشته باشد خلق كرده و او را به تصوير كشيده مى تواند اين مرده متفرق الاعضاء را برگرداند. عرض ‍ كرد: اين مطلب را بيشتر توضيح دهيد: امام فرمودند: بعد از مرگ ، روح انسان در مكانى كه براى آن مهيا شده قرار دارد: روح نيكوكار در روشنايى و گشايش و روح بدكار در تنگى و تاريكى ؛ و بدن خاك مى شود - همان خاكى كه از آن آفريده شده است ؛ و آنچه درندگان و حشرات خورده اند نيز در خاك در نزد خداوند محفوظ مى ماند - خدايى كه هيچ ذره اى در تاريكيهاى زمين از او غايب نيست و عدد تمامى اشيا و وزن آنها را مى داند؛ و بدن روحها مانند طلا در خاك است و به هنگام بعث و حشر بارانى شروع مى شود كه براى نشر انسان است . آن گاه خاك به سان زده شدن مشك به هم زده مى شود؛ و هنگامى كه با آب شستشو شد، خاك همه آدميان چون طلا مى درخشد، مانند كره اى مى شود كه پس از زدن مشك روى ماست جمع مى شود. در اين هنگام ، خاكهاى هر قالب از بدن انسان به اذن خداوند قادر جمع مى شود و به مكانى كه روح در آنجاست منتقل مى شود و به اذن صورتگر به شكل نخستين خود باز مى گردد و با روح جمع مى شود. در اين هنگام است كه بدن از دل خاك بيرون مى آيد و هيچ كم و كسرى در خود نمى بيند.⁽⁴⁴⁷⁾

جميل بن دراج هم از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده كه ((هرگاه خداوند اراده فرمايد تا مردگان را زنده كند، بارانى به مدت چهل روز از آسمان نازل مى كند. پس بر اثر آن بندهاى بدن مردگان به هم مى پيوندد و گوشتها روييده مى شود.))⁽⁴⁴⁸⁾

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

نگاهى ديگر به معاد جسمانى

يكى از ماديون از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: چگونه انسان مبعوث مى شود در حالى كه بدنش پوسيده و اعضايش متفرق شده است ، به طورى كه عضوى در سرزمينى خوراك درندگان شده و عضو ديگر را موريانه خورده اند و جزء ديگرش خاك شده و آن را گل كرده اند و با آن ديوارى بنا شده است ؟ امام در پاسخ فرمودند: آن خدايى كه انسان را از عدم و نيستى آفريد و او را بدون اينكه مثال و نقشه اى از پيش داشته باشد خلق كرده و او را به تصوير كشيده مى تواند اين مرده متفرق الاعضاء را برگرداند. عرض ‍ كرد: اين مطلب را بيشتر توضيح دهيد: امام فرمودند: بعد از مرگ ، روح انسان در مكانى كه براى آن مهيا شده قرار دارد: روح نيكوكار در روشنايى و گشايش و روح بدكار در تنگى و تاريكى ؛ و بدن خاك مى شود - همان خاكى كه از آن آفريده شده است ؛ و آنچه درندگان و حشرات خورده اند نيز در خاك در نزد خداوند محفوظ مى ماند - خدايى كه هيچ ذره اى در تاريكيهاى زمين از او غايب نيست و عدد تمامى اشيا و وزن آنها را مى داند؛ و بدن روحها مانند طلا در خاك است و به هنگام بعث و حشر بارانى شروع مى شود كه براى نشر انسان است . آن گاه خاك به سان زده شدن مشك به هم زده مى شود؛ و هنگامى كه با آب شستشو شد، خاك همه آدميان چون طلا مى درخشد، مانند كره اى مى شود كه پس از زدن مشك روى ماست جمع مى شود. در اين هنگام ، خاكهاى هر قالب از بدن انسان به اذن خداوند قادر جمع مى شود و به مكانى كه روح در آنجاست منتقل مى شود و به اذن صورتگر به شكل نخستين خود باز مى گردد و با روح جمع مى شود. در اين هنگام است كه بدن از دل خاك بيرون مى آيد و هيچ كم و كسرى در خود نمى بيند.⁽⁴⁴⁷⁾

جميل بن دراج هم از امام صادق (عليه السلام) روايت كرده كه ((هرگاه خداوند اراده فرمايد تا مردگان را زنده كند، بارانى به مدت چهل روز از آسمان نازل مى كند. پس بر اثر آن بندهاى بدن مردگان به هم مى پيوندد و گوشتها روييده مى شود.))⁽⁴⁴⁸⁾

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

---

83. مردم به سه گروه مى شوند

بسم الله الرحمن الرحيم
اذا وقعت الواقعه ليس لوقعتها كاذبه خافضه رافعه اذا رجت الارض رجا و بست الجبال بسا فكانت هباء منبثا و كنتم ازواجا ثلاثه فاصحب الميمنه ما اصحاب الميمنه و اصحاب المشمئه ما اصحاب المشئمه و السابقون السابقون .
واقعه : 1 - 10.
به نام خداى بخشاينده مهربان . چون قيامت واقع شود، كه در واقع شدنش ‍ هيچ دروغ نيست ، گروهى را خواركننده است و گروهى را برافرازنده . آن گاه كه زمين به سختى بلرزد و كوهها به تمامى متلاشى شوند و چون غبارى پراكنده گردند، شما سه گروه باشيد: يكى ، اهل سعادت ، اهل سعادت چه حال دارند؟ ديگر، اهل شقاوت ، اهل شقاوت چه حال دارند؟ سه ديگر، آنها كه سبقت جسته و اكنون پيش افتاده اند.
((خافضه )) از ((خفض )) به معناى فرو آوردن است ؛ و ((خافضه )) يعنى فرود آورنده .
((رافعه )) از ((رفع )) به معناى بالا بردن است ، و ((رافعه )) و ((رفيع )) يعنى بالا برنده .
((رجت )) از ريشه ((رج )) به معناى حركت دادن و حركت كردن است .
((بست )) از ماده ((بس )) به معناى كوبيده و نرم شده است .
ابن عباس مى گويد از سلمان فارسى شنيدم كه مى گفت : ((زمانى كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در بستر بيمارى و مرگ بود، بر آن حضرت وارد شدم و در مقابل آن حضرت نشستم . فاطمه زهراء هم داخل شدند؛ و همين كه چشمشان به وضع و حال پدر افتاد، اشك از ديدگانشان بر روى گونه هايشان جارى شد. پيامبر كه متوجه گريه كردن ايشان شده بودند فرمودند: دخترم براى چه گريه مى كنى ؟ حضرت فاطمه عرض ‍ كردند: چگونه نگريم ، در حالى كه حال و وضع شما را مى بينم ؟ اى رسول خدا، بعد از شما چه كسى براى ماست ؟ پيامبر به ايشان فرمودند: خدا براى شماست . بر او توكل كن و صبر و استقامت پيشه كن ، آن گونه كه پدرانت ، انبياى الهى ، و مادرانت ، همسران آنان صبر كردند. اى فاطمه ، مگر نمى دانى كه خداوند تبارك و تعالى پدرت را برگزيد. پس او را پيامبر قرار داد و به عنوان رسول خودش برانگيخت . سپس على را برگزيد و او را به تزويج تو در آورد و وصى پيامبرش قرار داد. پس او، بعد از پدرت ، بزرگ ترين حق را بر گردن مردم دارد. او از جهت اسلام پيش گام ترين و از جهت بزرگى عزيزترين و از جهت اخلاق زيباترين است . در راه خدا و در راه من ، شديدترين غضب را دارد؛ و از جهت روحى ، شجاع ترين مردم است ؛ و استوارى و دلاورى او ممتاز و از جهت عطا سخى ترين مردم است . سلمان در ادامه مى گويد: با شنيدن اين سخنان پيامبر، فاطمه به شدت شاد و مسرور شد. پس پيامبر به او فرمودند: اى دخترم ، آيا خوشحال شدى ؟ عرض كردند: بله ، يا رسول الله . شما مرا هم خوشحال كرديد و هم محزون . حضرت فرمودند: كارهاى دنيا همه همين گونه است : خوشحالى و اندوهش با هم است . آيا مى خواهى درباره همسرت خبر بيشترى بازگو كنم ؟ عرض كردند: بله ، يا رسول الله . حضرت فرمودند: همانا على اولين مؤ من به خدا و پسر عم رسول خدا و برادر پيامبر و جانشين رسول خدا و همسر دختر پيامبر است . و فرزندانش نوه هاى رسول خدايند؛ و عمويش ، سيد الشهداء، عموى رسول خدا و برادرش جعفر، پروازكننده در بهشت ، پسر عم رسول الله است ؛ و مهدى ، كه عيسى پشت سرش نماز مى خواند، از اوست . پس اينها ويژگيها و امتيازاتى است كه به احدى قبل از او و يا بعد از او نداده اند و نخواهند داد. اى دخترم ، آيا تو را خوشحال كردم ؟ فاطمه عرض كردند: بله ، يا رسول الله ، حضرت فرمودند: آيا مى خواهى خبر بيشترى درباره همسرت بدهم ؟ عرض كردند: بله . حضرت فرمودند: خداوند تبارك و تعالى مردم را بر دو قسم آفريد. پس من و همسرت را در قسم دوم آن قرار داد كه فرمود: فاصحاب الميمنه ما اصحاب الميمنه . پس ‍ آن دو قسم را سه قسم كرد. پس من و همسرت را در قسم سوم آن قرار داد؛ و آن سخن خداست كه فرمود: والسابقون السابقون اولئك المقربون فى جنات النعيم .⁽⁴⁴⁹⁾