آیه های زندگی برای بیداری

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

٣٦. حضور در محضر يار و ديدار ابرار
الا ان اولياء الله لا خوف عليهم و لا هم يحزنون الذين ءامنوا و كانوا يتقون لهم البشرى فى الحيوه الدنيا و فى الاخره لا تبديل لكلمت الله ذلك هو الفوز العظيم
يونس : ٦٢ - ٦٤
آگاه باشيد كه بر دوستان خدا بيمى نيست و غمگين نمى شوند! كسانى را كه ايمان آوردند و پرهيزگارى مى كردند بشارت است ايشان را در دنيا و آخرت . سخن خدا دگرگون نمى شود. اين است كام يابى بزرگ .
((از امام على (عليه السلام) بعد از تلاوت اين آيات پرسيدند: اولياء الله چه كسانى اند؟ حضرت فرمودند: دوستان خدا و ما و پيروان مايند كه بعد از ما مى آيند. خوشا به حال ما و بيشتر از آن خوشا به حال آنان ! پرسيدند: چرا بيشتر از ما؟ حضرت فرمودند: زيرا آنان مسئوليتهايى بر دوش دارند كه شما نداريد و تن به مشكلاتى مى دهند كه شما نمى دهيد (١٨٧) .))
همچنين يكى از دوستان امام صادق (عليه السلام) مى گويد:((امام در مجلسى فرمودند: پيروان اين مكتب در لحظات آخر عمر چيزهايى مى بينند كه چشمشان با آن روشن مى شود من چندين بار اصرار كردم چه چيز را مى بينند؛ و امام فرمودند: مى بينند، اما در آخر جلسه امام مرا صدا زدند و فرمودند: گويا اصرار دارى بدانى دوستان ما چه چيز را مى بينند؟ عرض ‍ كردم : آرى ، و سپس گريستم . آن گاه امام فرمودند: آن دو نفر را مى بينند. عرض كردم : كدام دو نفر؟ فرمودند: پيامبر و على را. سپس ادامه دادند: هيچ انسان با ايمانى چشم از جهان نمى پوشد، مگر اينكه اين دو بزرگوار را خواهد ديد كه به او بشارت مى دهند، و بعد از اين جملات ، امام اين آيات سوره يونس را تلاوت فرمودند:الذين امنوا و كانوا يتقون لهم البشرى فى الحيوه الدنيا و فى الاخره (١٨٨) آيات ٣٢ سوره نحل و ٣٠ فصلت و ١٣ احقاف و ٢٧ تا ٣٠ فجر و ١٥٩ نساء هم داراى پيام مشابهى است .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

اى روح آرام يافته با ولايت على (عليه السلام)

((ابو بصير گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم : به فدايت شوم ، آيا براى مومن خروج روح از پيكرش ناخوشايند و ناپسنديده است و موجب بيزارى اوست ؟ حضرت فرمودند: به خدا قسم چنين نيست ، ابوبصير گويد: پرسيدم چگونه اين امر ممكن است ؟ امام فرمود: هنگامى كه احتضار مومن مى رسد، رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) و اهل بيت گرامى اش ، امام اميرالمومنين (عليه السلام ) و حضرت زهرا (عليها السلام ) و امام حسن (عليه السلام) و امام حسين (عليه السلام ) و همه امامان (عليهم السلام ) حاضر مى شوند، (ابوبصير گويد: بردن نام مادرشان حضرت فاطمه (عليها السلام ) براى امام صادق (عليه السلام) دشوار و بغرنج بود و حال حضرت را منقلب كرد). و جبرييل و ميكاييل و اسرافيل و عزراييل (عليهم السلام ) حاضر مى شوند. آن گاه امير المومنين (عليه السلام ) مى فرمايد: اى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) اين شخص ‍ از كسانى است كه ما را دوست دارد و دوستدار محبان ماست . آن گاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى فرمايد: اى جبرييل ، او از كسانى است كه على (عليه السلام) و فرزندان او را دوست دارد. پس جبرييل نيز به ميكاييل و اسرافيل چنين مطلبى را مى گويد. سپس همه آنان به عزراييل مى گويند: او از كسانى است كه محمد و آل او را دوست دارد و دوستدار على و فرزندان اوست . با او مدارا كن . آن گاه ملك الموت به سوى آن محتضر مى رود و مى گويد: چشمان خويش را باز كن و ببين چه چيز در نزد توست . او چشمانش را باز مى كند و يك يك آن حضرات را مى بيند، و درى به سوى بهشت برايش باز مى شود، و ملك الموت به او مى گويد: اين چيزى است كه خداوند برايت آماده كرده بود، و اينان رفقاى تواند. آيا مى خواهى به آنان ملحق شوى يا به دنيا برگردى ؟ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: محتضر مى گويد: به دنيا نياز ندارم و نمى خواهم برگردم ، و منادى از عرش ‍ ندا مى دهد - ندايى كه او و حاضران در اطرافش آن را مى شنوند: يا ايتها النفس المطمئنه ، (اى روحى كه با رفتن به سوى محمد (صلى الله عليه و آله و سلم ) و وصى او و امامان (عليهم السلام ) بعد از او آرام گرفته اى ) ارجعى الى ربك راضيه (به سوى پروردگارت باز گرد در حالى كه تو به سبب ولايت امير المومنين (عليه السلام) از او خشنودى ) مرضيه (و او نيز به نشانه رضايت از تو ثواب به تو مى رساند) فادخلى فى عبادى (پس با محمد و اهل بيتش در سلك بندگانم درآى ) و ادخلى جنتى (و در بهشتم وارد شو (١٨٩) ).))

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

٣٧. پايان زندگى دنيا: اول پشيمانى و آغاز برزخ

حتى اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون لعلى اعمل صلحا فيما تركت كلا انها كلمه هو قائلها و من ورآئهم برزخ الى يوم يبعثون
مومنون : ٩٩ و ١٠٠
چون يكى شان را مرگ فرا رسد، گويد: اى پروردگار من ، مرا باز گردان . شايد كارهاى شايسته اى را كه ترك كرده بودم به جاى آورم . هرگز. اين سخنى است كه او مى گويد و پشت سرشان تا روز قيامت مانعى است كه بازگشت نتوانند.
((برزخ))واسطه و حايل ميان دو چيز را گويند، و عالم مرگ را((برزخ))مى نامند، زيرا واسطه ميان زندگى دنيا و آخرت است كه به آن((عالم ارواح))يا((عالم قبر))هم مى گويند و عالمى است مرموز و مردگان در آن از حيات خاصى برخوردارند.
در روايات است كه امام صادق (عليه السلام) فرمودند:((برزخ قبر است ، و آن ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت است (١٩٠) ))همچنين فرمودند:((به خدا قسم از برزخ بر شما مى ترسم ، و آن عالم قبر است از زمان مرگ تا روز قيامت (١٩١) ))بر اساس آيات متعدد قرآن كريم ، بايد گفت زندگى و حيات برزخى بى شك وجود دارد و در آن ، مومنان عموما و شهيدان راه خدا خصوصا غرق در تنعم اند و از بهشت برزخى بهره مندند و گناهكاران و مجرمان در دوزخ برزخى گرفتارند. آيات ١٦٩ تا ١٧٤ سوره آل عمران و ٤٥ و ٤٦ مومن و ٨٨ تا ٩٥ واقعه مويد اين سخن است .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

نداى قبر

رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:((قبر پنج پيام مى دهد: من خانه تنهايى ام ، انيسى با خود بياوريد، من جايگاه مارهاى سمى ام ، پادزهرى بياوريد، من منزل تاريكى ام ، چراغى تهيه كنيد، من خانه خاكى ام ، فرشى همراه آوريد، من سراى فقرم ، گنجى بفرستيد. (١٩٢) ))
از امام صادق (عليه السلام) روايت است : همه قبرها هر روز سه مرتبه آن گونه سخن مى گويند: خانه خاكى ام ، من خانه بلايم ، من خانه كرمم ، و هنگامى كه بنده مومنى داخل قبر مى شود، قبر به او مى گويد: خوش آمدى . قدمت مبارك . به خدا قسم ، هنگامى كه تو بر پشت من راه مى رفتى و زنده بودى ، تو را دوست داشتم . پس چگونه اكنون كه داخل من شدى خشنود نباشم ... (١٩٣) ))

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

سوال قبر

يكى از باورهاى شيعه ، كه بر آيات و روايات و ادله وجود حيات برزخى مبتنى است ، پرسش در قبر است ، امام صادق (عليه السلام) فرمودند:((هر كس سه چيز را انكار كند از شيعيان ما نيست : معراج و سوال در قبر و شفاعت (١٩٤) ))نيز فرمودند:((در قبر فقط از مومنان خالص و كافران خالص ‍ سوال مى شود و بقيه را به قيامت وامى گذارند. (١٩٥) ))
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هم درباره آيه شريفهيثبت الله الذين امنوا بالقول الثابت فى الحيوه الدنيا و فى الاخره (١٩٦) (خداوند مومنان را به سبب گفتار ثابتشان استوار مى دارد، هم در دنيا و هم در آخرت ) فرمودند:((منظور آيه شريفه در قبر و هنگام سوال از مردگان است (١٩٧) )).
همچنين از سياق تلقينهايى كه براى ميت وارد شده پيدا است كه سوال اصلى و اساسى در قبر از اعتقادات و بينشها و باورهاست .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

فشار قبر

امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) روايت كرده اند كه((قبر مومن را در فشار مى گذارد تا كفاره گناه ضايع كردن نعمتهاى خداوند باشد. (١٩٨) ))
امام على (عليه السلام) هم فرمودند:((اى بندگان خدا، براى كسى كه خداوند او را نيامرزيده است سختى قبر شديدتر از مرگ است . پس بترسيد و بر حذر باشيد از تنگى و سختى و تاريكى و تنهايى آن ...و همانا زندگى سختى كه خداوند دشمن خود را از آن بيم داده (و فرموده : و من اعرض عن ذكرى فان له معيشه ضنكا (١٩٩) ) عذاب قبر است (٢٠٠) )).
٣٨. سخن پشيمانان به هنگام مرگ : اى كاش انفاق مى كردم !
و انفقوا مما رزقناكم من قبل ان ياءتى احدكم الموت فيقول رب لولا اخرتنى الى اجل قريب فاصدق و اكن من الصلحين .
منافقون : ١٠.
از آنچه روزى تان داده ايم در راه خدا انفاق كنيد، پيش از آنكه يكى از شما را مرگ فرا رسد و بگويد: اى پروردگار من ، چرا مرگ مرا اندكى به تاخير نينداختى تا صدقه دهم و از شايستگان باشم .
((انفقوا))از ماده((نفق))و((نفاق))به معنى خروج و تمام شدن است ، و((انفاق))يعنى اخراج مال از ملكش ، زيرا شخص مالش را با آن دستش ‍ خارج مى كند، و((منافق))از مصدر((نفاق))است ، و آن كسى است كه از ايمان به طرف كفر خارج شده است .((نفق))هم نقبى است كه درى ديگر براى خروج دارد.
((رزق))يعنى روزى ، و آن عطايى است كه از آن بهره مى برند، خواه طعام باشد يا علم يا غير آن ، از امور دنيوى يا اخروى .
در فرهنگ قرآن هر كه انفاق كند به سود خود انفاق كرده است :((و ما تنفقوا من خير فلانفسكم (٢٠١) ))، همچنين آن چه انفاق مى شود مى ماند و آنچه انفاق نشود از بين مى رود:((ما عندكم ينفد و ما عند الله باق (٢٠٢) ))از اين روست كه بزرگ ترين پشيمانى در هنگام مرگ ، كه پرده ها از حقايق كنار مى رود، از اين است كه چرا انفاق نكرديم .
امام على (عليه السلام) فرمودند:((از دنيا چيزى براى انسان باقى مى ماند كه انفاق كرده است (٢٠٣) ))، و نيز فرمودند:((هر گاه بنده اى بميرد، فرشتگان مى گويند: چه پيش فرستاده ؟ و مردم مى گويند: چه باقى گذاشته ؟ پس ‍ چيزى براى خود پيش فرستيد تا از آن شما باشد و همه را بعد از خود باقى مگذاريد كه وبال شما خواهد بود. (٢٠٤) ))

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

آيا عذاب و فشار قبر بر جسم است يا روح ؟

عذاب قبر جسمانى و روحانى است ، ولى نه بدن و جسم مادى و دنيايى ، بلكه جسم و بدن برزخى عذاب مى بيند. براى روشن شدن پاسخ ، به اين دو نكته توجه فرماييد:
١) روح انسان پس از مرگ و رها كردن بدن مادى به حيات برزخى وارد و با بدن مثالى خود متحد مى شود و اين اتحاد بدن مثالى با روح در عالم برزخ از اتحاد جسم و روح در دنيا قوى تر است . عالم خواب بهترين نمونه براى درك عالم برزخ است ، زيرا در خواب به سبب ضعيف شدن وابستگى روح به بدن مادى ، روح از حدود مادى قدرى آزاد مى شود و انسان خود را در نوعى تن مثالى ، شبيه بدن مادى و دنيوى ، مى بيند: بدن مادى ما در رختخواب است ، اما ما خود را با بدنى مشابه با اين بدن در سير و حركت و شادى و غم و...مى بينيم . عالم برزخ هم همين طور است : روح به همين بدن مثالى و قالب برزخى كه از قبل در آن عالم وجود داشته ملحق مى شود.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

امام صادق (عليه السلام) فرمودند:((ارواح در بدنهايى شبيه بدنهاى دنيوى آنان است (٢٠٥) ))البته هر چند بدن برزخى كامل تر از بدن مادى است ، اما از بدن قيامتى ناقص تر است . اين بدن نه مادى محض است ، مانند بدن دنيايى ، نه غير مادى محض ، مانند بدن قيامتى ، بلكه در عين اينكه غير مادى است ، برخى از لوازم و آثار بدن طبيعى ، مانند شكل و اندازه و مقدار، را دارد.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

٢) ارتباط روح با بدن مادى پس از مرگ به كلى از بين نمى رود، بلكه در عالم برزخ ارتباطى است كه به رغم حضور روح در عالمى فوق عالم ماده ، علاقه خاصى به بدن مادى و قبر خود دارد. آداب خاص دفن و قبر و مقدار و حد كندن آن و حرمت قبور مومنان و زيارت آنان و نظاير آن مويد اين مطلب است . و اين رابطه در ساعت و روزها و ماههاى اوليه مرگ بيشتر است و به تدريج ، بر اثر انس روح با بدن برزخى و قالب مثالى ، با بدن خاكى و مادى كم مى شود، اما در هر حال قبر، حريم هر روحى است و اين ارتباط به شكل ضعيف كماكان باقى مى ماند. (٢٠٦)
٣٩. خداوند ارواح را به هنگام مرگ مى گيرد، بعضى را در خواب و بعضى را در بيدارى
الله يتوفى الانفس حين موتها و التى لم تمت فى منامها فيمسك التى قضى عليها الموت و يرسل الاخرى الى اجل مسمى ان فى ذلك لايت لقوم يتفكرون .
زمر: ٤٢
خدا جانها را به هنگام مردنشان مى گيرد و نيز جان كسانى را كه در خواب خود نمرده اند. جانهايى را كه حكم مرگ بر آنها رانده شده نگه مى دارد و ديگران را تا زمانى كه معين است باز مى فرستد. در اين ، عبرتهاست براى آنان كه مى انديشند.
((انفس))جمع((نفس))و آن در اصل به معنى ذات است ، اما در اينجا به قرينه كلمه((يتوفى))به معنى روح به كار رفته است .
((منام))نيز مانند((نوم))به معنى خواب است .
در اين آيه خداوند بار ديگر به حقيقت مرگ تصريح كرده است كه اولا فعلى از افعال الهى و برنامه اى از برنامه هاى با حكمت خداوند است (الله يتوفى ).
و ثانيا با((يتوفى))فرموده مرگ امرى وجودى است و ماهيت آن انتقال است - انتقال روح از تعلق به جسم به سوى خدا،
و ثالثا با((الانفس))مى فهماند كه امرى عمومى و همگانى است ، بى هيچ استثنايى .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

آرى ، روح ، كه شخصيت آدمى با آن تحقق مى يابد، باقى است . پس مرگ معنايش نابود شدن انسان نيست ، بلكه حقيقت مرگ اين است كه خداوند روح را از بدن بگيرد و علقه او را با آن قطع كند. همچنان كه بعث و معاد يعنى خداوند بدن را از نو خلق كند و دوباره روح را به آن بدمد. آيات ١١ سوره سجده ٦٠ و ٦١ انعام هم گوياى اين حقيقت است .
پس براى آدميان حياتى باقى است كه محدود به عمر فانى دنيا نيست و آن حيات روح است . لذا خداوند اين گونه تعبير كرده كه مرگ مانند خواب است . چگونه در خواب خداوند روح را مى گيرد؟ نه آنچنان كه رابطه آن با جسم به كلى قطع شود. آنان كه اجلشان رسيده باشد ارتباط روحشان را با بدن كاملا قطع مى كند و اين معنى و حقيقت مرگ است .
رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در حديثى فرمودند:((النوم اخ الموت (٢٠٧) ))(خواب برادر مرگ است .)
در روايت ديگرى است كه((از امام باقر (عليه السلام) پرسيدند: مرگ چيست ؟ حضرت فرمودند: همان خوابى است كه هر شب به سراغ شما مى آيد، اما فرقش اين است كه طولانى مدت است و تا قيامت به طول مى انجامد، همان طور كه در خواب انواع شاديها يا هول و ترسها را مى بينيد، مرگ هم همان طور است . پس خود را براى آن آماده كنيد (٢٠٨ ) )).
شالوده كاخ جهان بر آب است تا چشم به هم برزنى خراب است ايمن چه نشينى در اين سفينه كاين بحر هميشه در انقلاب است افسونگر چرخ كبود هر شب در فكرت افسون شيخ و شاب است اى تشنه مرو كاندرين بيابان گر يك سر آب است صد سراب است سيمرغ كه هرگز به دام نايد در دام زمانه كم از ذباب است چشمت به خط و خال دلفريب است گوشت به نواى دف و رباب است تو بى خود و ايام در تكاپوست تو خفته و ره پر ز پيچ و تاب است آبى بكش از چاه زندگانى همواره نه اين دلو را طناب است بگذشت مه و سال وين عجب نيست اين قافله عمرى است در شتاب است بيدار شو اى بخت خفته چوپان كاين باديه راحتگه ذئاب است بر گردد از آن ره كه ديو گويد كاى راهنورد اين ره صواب است ز انوار حق از اهرمن چه پرسى زيراك سوال تو بى جواب است با چرخ تو با حيله كى برايى در پشه كجا نيروى عقاب است بر اسب فساد از چه زين نهادى پاى تو چرا اندرين ركاب است دولت نه به افزونى حطام است رفعت نه به نيكويى ثياب است جز نور خرد رهنمايى مپسند خود كام مپندار كامياب است خواندن نتوانيش چون چه حاصل در خانه هزارت اگر كتاب است (٢٠٩