بازی کودک در اسلام : بررسی پی آمدهای تربیتی اسباب بازی کودکان

[مهراوه* باران اشک *]

سه _ انتقال تجربه های سیاست گذاری فرهنگی در ساخت و تولید اسباب بازی
روش های برنامه ریزی فرهنگی در کشورهای دیگر که در حیطه اسباب بازی برنامه ریزی اصولی دارند، به ویژه کشورهایی که شرایطی شبیه به ایران دارند و در مورد آثار و پی آمدهای تربیتی اسباب بازی های ساخت کشورهای بیگانه حسّاس هستند، برای جامعه ما به ویژه تولیدکنندگان اسباب بازی های کودکان آموزنده و راه گشاست. در کشورهایی مانند ژاپن، هند و چین، در مورد وسائل بازی کودکان پژوهش هایی شده و برای آگاهی از اهداف، عملکرد و نقش اسباب بازی در ساخت شخصیت کودکان جزوه ها و بروشورهایی برای معلمان، مربّیان و خانواده ها تهیه می شود. مقاومت تولیدکنندگان اسباب بازی های این کشورها در مقابل وسائل مصرفی و غیر
ص: 195
________________________________________
1- رسانه ها و راه های تقویت مشارکت مردم در صحنه های سیاسی و اجتماعی، صص 134 و 135.
ملّی و بی هویّت، نشانه پاسداری از ارزش های بومی و منطقه ای آنهاست. در این کشور، والدین هنوز هم کودکان را به استفاده از عروسک های پارچه ای و اسباب بازی های منطقه ای و دست ساز خود تشویق می کنند.

[مهراوه* باران اشک *]

چهار _ ارائه راه کارها و طرح های نوین به تولیدکنندگان
اشاره
یکی از مشکلات تولید اسباب بازی در ایران، ناآگاهی تولیدکنندگان و طراحان داخلی از تازه های فن آوری در طراحی و ساخت اسباب بازی است.
اگر تولیدکنندگان اسباب بازی، تنها بر اساس منطق مادی و سلیقه و علاقه خود به تولید اسباب بازی همّت گمارند، هیچ گاه نمی توانند جلوه ای از خلّاقیت را در کار خود به کودکان ارائه دهند.
صدا و سیما در نقش یک منبع اطلاع رسانی، باید آخرین اطلاعات علمی در زمینه بازی و اسباب بازی را به طراحان و تولیدکنندگان منتقل کند.
با توجه به آنچه بیان شد، یکی از وظایف و نقش های صدا و سیما، آموزش و اطلاع رسانی درباره بازی و اسباب بازی است.
شیوه های اطلاع رسانی صدا و سیما در زمینه بازی و اسباب بازی
به منظور اطلاع رسانی در زمینه بازی و اسباب بازی پیشنهاد می شود که صدا و سیما فعّالیت های زیر را در دستور کار خود قرار دهد:

[مهراوه* باران اشک *]

الف) برگزاری نشست های علمی در حوزه موضوعات تربیتی و فرهنگی به ویژه اسباب بازی کودکان.
ب) برگزاری میزگردهای تخصصی با حضور کارشناسان و متخصصان در زمینه نقش و کارکرد اسباب بازی کودکان، ویژگی های مطلوب اسباب بازی و انعکاس آن از طریق صدا و سیما.
ج) تهیه مقالات تخصّصی و انجام پژوهش های میدانی در خصوص آثار
ص: 196
تربیتی اسباب بازی و نشر آن در نشریات صدا و سیما.
د) انتقال نتایج مطالعات و تحقیقات کشورهای خارجی در زمینه بازی و اسباب بازی.

[مهراوه* باران اشک *]

ج) تهیه و ساخت برنامه های مفید برای کودکان
از جنبه تفریحی، بازی و اسباب بازی نیز باید برنامه های هدف داری تهیه شود تا مفاهیم و موضوعات اخلاقی و فرهنگی در قالب طرح ها و داستان های کودکانه به کودکان و نوجوانان القا شود.
قابلیت های موجود در تلویزیون، این امکان را فراهم کرده است تا بخشی از برنامه های کودک و نوجوان به صورت بازی و کار با اسباب بازی تهیه شود و نیاز کودک به بازی و اسباب بازی تا حدودی از این طریق ارضا گردد.
بازی های آموزشی که در قالب مسابقه ارائه می شود و همچنین بازی های عروسکی در تلویزیون، نمونه ای از این نوع بازی هاست. نقش های آموزنده ای که برای عروسک در نظر گرفته می شود و با کلام و حرکت با کودکان ارتباط برقرار می کند باعث می شود احساس کنند که آن نقش ها واقعی است. ازاین رو، میزان اثرپذیری از عروسک افزایش می یابد. این نوع بازی ها افزون بر آنکه جنبه آموزش دارند، خود نیز می توانند بخشی از اوقات فراغت کودکان و نوجوانان را پُر کنند و آنها را از بازی های رایانه ای که معمولاً ساخت کشورهای خارجی و القاکننده پیام های منفی است، بی نیاز سازند.
د) ارائه الگوهای نوین بازی و اسباب بازی برپایه فرهنگ خودی
صدا و سیما با توجه به نقش و جایگاهی که در جامعه دارد، یکی از نهادهای مهم الگوسازی و ساخت هنجارهای فردی و اجتماعی است. بنابراین، یکی از کارکردهای این نهاد در زمینه فرهنگ اسباب بازی کودکان،
ص: 197

[مهراوه* باران اشک *]

ارائه الگوهای نوین برپایه فرهنگ خودی است. برای ساخت و طراحی وسیله بازی ویژه کودکان که در برنامه های تلویزیون از آن استفاده می شود، باید افزون بر استانداردهای علمی و کیفیت مطلوب، معیارها و اصول محتوایی و روشی ناظر به مؤلفه های فرهنگی و مذهبی نیز در نظر گرفته شود. برای نمونه، اگر حجاب در عروسک ها و وسائلی که نیاز به حجاب دارند، رعایت شود، بی گمان کودک را بر آن خواهد داشت تا در این باره اندیشه کند، بپرسد، از تاریخ کشورش آگاه شود، با ارزش ها و هنجارهای جامعه اش آشنا شود و بداند که جامعه در آینده چه توقعی از او دارد. رعایت این معیارها در وسائل بازی که در برنامه های صدا و سیما معرفی و اجرا می شود، این زمینه را فراهم می کند تا طراحان و تولیدکنندگان نیز اسباب بازی هایی با همان ویژگی ها تولید کنند.

[مهراوه* باران اشک *]

امید است، والدین، مربیان و مسئولان فرهنگی با آشنایی هرچه بیشتر از نقش بازی و اسباب بازی به ویژه پی آمدهای منفی اسباب بازی های موجود و بازی های رایانه ای، بتوانند زمینه ای را فراهم کنند تا کودکان و نوجوانان از بازی به بهترین شیوه استفاده کنند و به جای انتخاب اسباب بازی های خارجی از اسباب بازی های خودساخته و با استاندارد فرهنگ خودی بهره مند شوند.
3. پرسش های مردمی
1. چه اسباب بازی هایی بیشتر فروش دارد؟
2. اسباب بازی هایی که برچسب خارجی دارند، آیا واقعاً ساخت کشورهای خارجی اند، یا اینکه تولید کنندگان داخلی از این برچسب ها
ص: 198
استفاده می کنند؟
3. کودکان چه نوع اسباب بازی هایی را دوست دارند و انتخاب می کنند؟
4. به نظر شما، اسباب بازی فقط وسیله سرگرمی کودک است یا کاربرد دیگری هم دارد؟
5. بیشتر دوست دارید چه نوع اسباب بازی هایی برای فرزندانتان تهیه کنید؟
6. معمولاً اسباب بازی هایی که می خرید، بر اساس سلیقه و انتخاب شماست یا کودکتان؟
7. آیا برای فرزند کوچکتان محلی را برای بازی و گذاشتن اسباب بازی در نظر گرفته اید؟
8. وقتی کودکان با اسباب بازی های خود، اتاق را به هم می ریزند، چه واکنشی از خود نشان می دهید؟

[مهراوه* باران اشک *]

4. پرسش های کارشناسی

1. اهمیت بازی در زندگی کودک را چگونه ارزیابی می کنید؟
2. چه رفتارهایی بازی نامیده می شوند؟
3. پیشینه بازی و اسباب بازی به چه زمان هایی برمی گردد؟
4. بازی و اسباب بازی بر چه ابعادی از وجود کودک تأثیر می گذارند؟
5. نقش بازی و اسباب بازی در انتقال ارزش های فرهنگی چیست؟
6. بازی های رایانه ای چه تأثیراتی بر روحیه و رفتار نوجوانان و کودکان دارد؟ پی آمدهای منفی آن را بیشتر توضیح دهید.
ص: 199
7. آیا می توان بازی های رایانه ای جانشین تولید کرد؟ به گونه ای که بدون پی آمدهای منفی همان جذابیت را برای کودکان و نوجوانان داشته باشد؟ و اگر می شود، راه کار آن چیست؟ آیا تاکنون در این زمینه به طور جدّی کوشش شده است؟
8. معیارهای یک اسباب بازی خوب کدامند؟
9. از چه سنی برای کودکان اسباب بازی تهیه کنیم؟
10. چگونه می توان در فرایند بازی و استفاده از اسباب بازی، کودکان را با مفاهیم اسلامی، اخلاقی و نقش های جنسیتی آشنا کرد؟
11. نهادهای مهم و تأثیرگذار در ساخت و تولید اسباب بازی کدامند؟ و نقش و سهم هر کدام چه اندازه است؟
ص: 200