بازی کودک در اسلام : بررسی پی آمدهای تربیتی اسباب بازی کودکان

[مهراوه* باران اشک *]

ب) جنبه های مثبت بازی ها و اسباب بازی سنتی
بازی و اسباب بازی، تجلّی زندگی یک جامعه و نشانی از تفاهم فرهنگی افراد آن جامعه است که تحت شرایط خاصی ایجاد می شود و خود، مفاهیم تازه ای را به وجود می آورد.
بازی ها و اسباب بازی سنّتی بر اساس نیازهای مختلف جامعه به وجود آمده اند. برخی از آنها فقط جنبه تفریحی و برخی دیگر جنبه آموزشی دارند. ولی بی گمان هیچ یک از بازی ها و اسباب بازی سنّتی، جنبه بد آموزی ندارد. ولی هر کدام به گونه ای برای پرورش اندیشه و جسم و کسب و افزایش مهارت ها، نقش
ص: 182
________________________________________
1- همان، ص 80 _ 82.
مثبتی دارند.
برای نمونه، «عروسک های خیمه شب بازی» که با مهارت ساخته می شدند و هنرمندان باذوق، ماجراهایی را از زبان عروسک ها نمایش می دادند و کودکان با این حسّ که آنها واقعیت دارند، در تخیل خود شخصیت آنها را مرور می کردند و خوب یا بد بودن آنها می توانست بر اخلاق آنان اثر بگذارد.
هر چند در گذشته توان مالی بسیاری از خانواده ها ضعیف بود، اما پدران و مادران توان عاطفی بالایی داشتند و با ساخت اسباب بازی چوبی و پارچه ای ساده می توانستند با قلب و خیال کودکانشان همراه شوند و آنها را به آینده امیدوار کنند.
تمامی کارکردها و ویژگی های انواع بازی های رایج، در بازی های سنّتی وجود دارد و این نوع بازی ها و اسباب بازی می توانند در هویت یابی کودکان و نوجوانان نقش مثبت داشته باشند.
در دهه های اخیر، با توجه به تحولاتی که در جامعه به وجود آمده است، بازی ها و اسباب بازی سنّتی تغییرات بسیاری کرده اند. بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده و بازی ها و اسباب بازی تازه و وارداتی، جانشین آنها شده اند که متأسفانه در بیشتر موارد پاسخ گوی نیازهای کودک نیستند و بیشتر آنها بد آموزی های خاص خود را نیز دارند. بنابراین، پیشنهاد می شود که اسباب بازی بر پایه فرهنگ خودی طراحی و ساخته شود.
البته در چند سال اخیر، مجامع فرهنگی و صدا و سیما در این زمینه تلاش هایی کرده اند که عروسک های دارا و سارا، کلاه قرمزی و... نمونه هایی از آن تلاش است. هرچند این تلاش ها ارزش مند و امیدوارکننده اند؛ ولی به هیچ رو
ص: 183
کافی نیستند. پس باید الگوهای متنوع ارائه شود و تولیدکنندگان داخلی به جای تقلید و الگوبرداری از نمونه های خارجی، آنها را با کیفیت مطلوب تولید کنند.
ج) اسباب بازی، وسیله ای برای آموزش و انتقال فرهنگ، نه کسب درآمد
ج) اسباب بازی، وسیله ای برای آموزش و انتقال فرهنگ، نه کسب درآمد
یکی از کارکردهای اسباب بازی و در واقع مهم ترین کارکرد آن، انتقال ارزش ها و باورهای اجتماعی است. کودک از طریق بازی و استفاده از اسباب بازی، با نقش های گوناگون اجتماعی آشنا می شود و برطبق نظریه یادگیری مشاهده ای آلبرت بندورا، با ویژگی ها و نقش هایی که در بازی به وی القا می شود، همانند سازی می کند.
در جامعه ما، اسباب بازی آموزشی هم تولید می شود و عده ای نیز تحت تأثیر رویکرد تجارتی اسباب بازی قرار گرفته و به تولید و عرضه اسباب بازی مشغول هستند و در عمل اسباب بازی خارجی را وارد بازار یا از نمونه های خارجی که هزینه کمتری دارد، الگوبرداری می کنند. امّا تولیدکنندگان و عرضه کنندگان اسباب بازی باید توجه کنند که این روند بسیار خطرناک است، زیرا هر وسیله بازی بر اساس مقتضیات تربیتی، فرهنگی و اجتماعی جامعه سازنده آن تهیه و طراحی می شود. بی گمان استفاده و الگوبرداری از آن در فرهنگ ها و جوامع دیگر، نتایج منفی به همراه دارد و به عواقب ناهنجار در رشد و تربیت کودکان و نوجوانان می انجامد. بنابراین، هرگز به صلاح نیست که با تولید و عرضه اسباب بازی مخرب و بازی های کامپیوتری، کودکان و نوجوانان جامعه خویش را دچار انواع بحران های اخلاقی و تربیتی کنیم.
ص: 184
9. ضرورت نظارت بر تولید و واردات اسباب بازی
اشاره
اسباب بازی، تأثیر فراوانی بر روح و روان کودک دارد. ازاین رو، باید در تولید و واردات و انتخاب اسباب بازی کودکان کمال دقّت و توجه را داشت. لزوم دقّت و حساسیت در مورد اسباب بازی کودکان از روایات زیر نیز فهمیده می شود. علی علیه السلام فرمود:
دل کودک و نوجوان مانند زمین خالی و آماده کشت است که هر بذری در آن کاشته شود، می پذیرد و در خود می پرورد.(1)
امام صادق علیه السلام نیز فرمود:
مفاهیم و موضوع های اسلامی را به کودکان و نوجوانان خود بیاموزید، پیش از آن که مخالفان گمراه بر شما پیشی گیرند و پیام ها و القاهای نادرست خود را در ضمیر پاک آنان جای دهند و گمراهشان کنند.(2)
ازاین رو، ضروری است از تولید و واردات اسباب بازی مخرّب جلوگیری و برای تولید اسباب بازی و بازی های رایانه ای متناسب با فرهنگ اسلامی، سرمایه گذاری شود.