بازی کودک در اسلام : بررسی پی آمدهای تربیتی اسباب بازی کودکان

[مهراوه* باران اشک *]

مگ دوگال،(2) بازی را لازمه رشد و تکامل انسان و عامل مؤثر در ساخت شخصیت کودک می داند. به اعتقاد وی، بدون بازی شخص قادر به شناخت طبیعی خود نیست؛ زیرا از طریق بازی است که یک زندگی سالم، رشد می کند و قدرت اراده و تصمیم گیری کامل می شود.
به نظر مید،(3) کودکان از طریق بازی، شخصیت خود را رشد می دهند. رشد شخصیت کودکان از طریق بازی در دوران اولیه کودکی و با تقلید و اجرای عملی نقش بزرگسالان شکل می گیرد. اریکسون براین باور است که فعالیت های کودکان هنگام بازی دارای معنا و مفهوم روانی است و عاملی
ص: 89
________________________________________
1- Murphy, G
2- Mc Dogal
3- . Mead
مهم در ساختن شخصیت و ایجاد تعادل روانی در اوست.(1)
آدلر می گوید: «بازی راهی است برای ارضای غیرواقعی تمایلاتی از قبیل برتری جویی و خودنمایی.» کلاپارد معتقد است که کودک برای اثبات خویشتن و ابراز وجود، بازی می کند. از نظر او تشخص طلبی و اثبات «من» نه تنها مهم ترین جنبه شخصیت برای زندگی اجتماعی و شغلی فرد است، در رشد شخصیت نیز نقش مؤثری دارد.

[مهراوه* باران اشک *]

در یک نگاه کلی، می توان گفت امروزه روان شناسان تصریح کرده اند که بازی و اسباب بازی به گونه ای باور نکردنی، هم در رشد جسمی و ذهنی کودک و هم در شکل دادن به شخصیت و ساخت روانی او مؤثر است. به باور بیشتر روان شناسان معاصر، اساس شخصیت یک بزرگسال در بازی دوران کودکی است و شکوفایی شخصیت به استفاده از اسباب بازی بستگی دارد. اگر از این منظر به مسئله بنگریم، هدفِ بازی و کاربرد اسباب بازی، تنها پرورش نوجوانانی مسئول و دارای حسن همکاری در اجتماع نیست، بلکه راهی به سوی رشد شخصیت انسان سالم از نظر روانی است. (2)
بنابراین، ما می توانیم بازی را وسیله ای برای آشکار کردن فرایند رشد شخصیت بدانیم که به وسیله آن کودک یاد می گیرد و این تغییرات گوناگون
ص: 90
________________________________________
1- دوان شولتز، نظریه های شخصیت، یوسف کریمی و دیگران، تهران، ارسباران، 1378، چاپ دوم، ص 324 _ 338.
2- ای هارت راجر، مشارکت کودکان و نوجوانان از پذیرش صوری تا شهروندی واقعی، فریده طاهری، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، 1380، چاپ اول، ص 93؛ روان شناسی بازی، صص 101 _ 144.
را از طریق کشف، دست کاری کردن و استفاده از اشیا، حیوانات، مردم و وقایع _ که فرصت هایی برای خلق زندگی شخصی اوست _ به طور مکرر تمرین می کند و در ضمن این کار، ظرفیت فزاینده ای را برای زندگی در دنیای مورد توافق همگان می یابد. (1)

[مهراوه* باران اشک *]

ح) بازی و رشد اجتماعی کودک
کودک در ابتدا فاقد احساسات اجتماعی است. ازاین رو، برای آنکه بتواند با جامعه خویش سازگار شود، باید چیزهای بسیاری بیاموزد و با نکته ها و رمزهایی آشنا شود. کودک، با بازی کردن، نخستین گام ها را برای اجتماعی شدن برمی دارد. او از طریق بازی، مفاهیم همکاری، مشارکت، پیروزی، شکست، رقابت و ایجاد رابطه انسانی و دوستانه را می آموزد. همچنین می آموزد که چگونه در استفاده از وسائل بازی با دیگران سهیم شود و از این راه حس مشارکت، همکاری و احترام به دیگران را در خود رشد می دهد.
روح فرمان برداری از مقررات وضع شده در بازی ها، کودک را به رعایت مقررات اجتماعی عادت می دهد و قدرت سازمان دهی، رهبری و سلسله مراتب را به او می آموزد. از طریق هم بازی شدن با کودکان دیگر و دادن و گرفتن اسباب بازی، در اندک زمانی، روح سازگاری با زندگی گروهی در او پدیدار می شود. کودک از راه مشاهده و تقلید گفتار هم بازی هایش می کوشد خود را به شکل آنان درآورد و مطابق با الگوی مورد قبول گروه خود رفتار کند.
ص: 91
________________________________________
1- بازی درمانی، ص 36.

[مهراوه* باران اشک *]

ط) بازی و رشد اخلاقی کودک
اشاره
رشد اخلاق در طول قرن ها از مهم ترین مسائل اجتماعی مورد نیاز بوده است. مطابق نظر مک دوگال (1928)، رشد اخلاقی از مسائل اصلی روان شناسی اجتماعی است. نخستین پژوهش های روان شناسی در زمینه رشد اخلاقی در سال های 1928 _ 1930 در اثر کوشش دو روان شناس به نام های هارت شورن و می بود. پس از آن، پژوهش های پیاژه درباره رشد اخلاقی در سال 1932 در کتابی به نام «قضاوت های اخلاقی کودکان» منتشر شد. سپس روان شناس دیگری به نام لورنس کُلبرگ از حدود سال 1948 در این زمینه مطالعات گسترده ای انجام داد. (1)یکی از نتایج پژوهش ها درباره رشد اخلاقی کودکان این است که بازی می تواند وسیله ای برای تربیت اخلاقی کودکان باشد.
نظریه ای که به صراحت تأثیر بازی بر رشد اخلاقی را تقویت می کند، از آن پیاژه است که از نظریه عمومی او در مورد رشد شناختی سرچشمه می گیرد. کلبرگ با الهام از نظریه رشد شناختی پیاژه و مطالعات او در زمینه استدلال اخلاقی کودکان، کوشید درباره فرایند رشد اخلاقی کودکان مطالعه کند و به این پرسش که آیا مراحلی همگانی در رشد قضاوت اخلاقی دیده می شود یا نه پاسخ دهد. برای این منظور، کلبرگ داستان هایی مانند داستان زیر را برای کودکان و بزرگسالانی در سنین مختلف و با پیشینه فرهنگی متفاوت عرضه کرد:
«در اروپا خانمی بر اثر بیماری شدیدی در شرف مرگ بود. دارویی وجود
ص: 92
________________________________________
1- . نظریه های رشد در رشد و تکامل انسان، فصل هفتم؛ تفاوت های اخلاقی کودکان.
داشت که به نظر پزشکان می توانست جان او را نجات دهد. این دارو را مردی که در همان شهر زندگی می کرد، ساخته بود. سازنده دارو دویست دلار برای ساختن آن خرج کرده بود، ولی مقدار کمی از آن را به مبلغ دوهزار دلار می فروخت. شوهر این خانم بیمار، کوشید از دیگران پول قرض کند تا بهای دارو را بپردازد. او برای این کار به هرکسی که می شناخت رو انداخت، ولی از این راه نتوانست حتی نصف پول مورد نیاز را فراهم کند؛ سازنده دارو را از وضع وخیم همسرش آگاه ساخت و از او خواهش کرد که یا دارو را ارزان تر بفروشد ولی یا پول آن را بعدا دریافت کند، ولی داروساز از دادن دارو به او خودداری کرد و گفت: به جهنم، من دارو ساخته ام که از این طریق پول دربیاورم. وقتی این جمله را از داروساز شنید، به ناچار به مغازه وی دستبرد زد و دارو را دزدید».
پس از نقل این داستان، کلبرگ از کودکان و حتی بزرگسالان می پرسید: به نظر شما، آیا این مرد باید دست به چنین عملی می زد؟ این کار درست بوده یا غلط؟ چرا؟ افراد پاسخ های متفاوتی می دادند. کلبرگ با تحلیل پاسخ های افراد به این نوع داستان ها که در هر کدام یک مسئله اخلاقی مطرح شده بود، توانست شش مرحله از رشد اخلاقی را که به سه سطح گسترده تقسیم می شوند، به شرح زیر مشخص کند:
یک _ سطح اخلاق پیش قراردادی (تا هفت سالگی)
یک سطح اخلاق پیش قراردادی (1) (تا هفت سالگی)مطالعات کلبرگ نشان می دهد که قضاوت اخلاقی کودکان هفت ساله و کوچک تر، به این سطح تعلق دارد؛ زیرا کودکان در این سنین اعمال را برپایه
ص: 93
________________________________________
1- . Preconventional Level
اجتناب از مجازات یا دست یابی به پاداش ارزیابی می کنند. کارهای خوب را از آن رو انجام می دهند که از والدین هدیه و پاداش دریافت کنند و از رفتارهای زشت به دلیل ترس از تنبیه دوری می کنند.
دو _ سطح اخلاق قراردادی (هفت تا سیزده سالگی)
دو سطح اخلاق قراردادی (1)(هفت تا سیزده سالگی)در این سطح، رفتار اخلاقی کودک برای سازگاری و هماهنگی با نظم اجتماعی است. کودکان در انجام رفتارهای خوب با والدین همانندسازی می کنند، ولی هنوز معیارهای اخلاقی برای آنها درونی نشده است. انگیزه اصلی کودکان از انجام رفتارهای خوب، جلب رضایت دیگران و تشویق آنهاست، در اواخر این مرحله کودک برای رعایت قانون، کارهای مطلوب را انجام می دهد و از کارهای زشت و ناروا دوری می کند.
سه _ سطح اخلاق فراقراردادی (سیزده تا شانزده سالگی و پس از آن)
سه سطح اخلاق فراقراردادی 2(2) (سیزده تا شانزده سالگی و پس از آن)در این دوره، معیارهای اخلاقی افراد درونی شده است و رفتار اخلاقی به وسیله یک انگیزه و محرک درونی هدایت می شود. اخلاق در این دوره، براساس اصول جهانی و برتر از قراردادهای اجتماعی است. افراد، کارهای شایسته را به دلیل رعایت اصول و ارزش هایی که پذیرفته اند، انجام می دهند و از کارهای زشت و ناروا به دلیل پی آمدهای آن و ناهم خوانی با ارزش های اعتقادی خویش دوری می کنند.(3)
توانایی داوری و قضاوت در مسائل اخلاقی به رشد شناختی کودک
ص: 94
________________________________________
1- Conventional Level
2- Post Conventional Level
3- نک: پروین کدیور، روان شناسی اخلاق، تهران، نشر آگاه، 1378، چاپ اول، فصل دوم.
بستگی دارد. کودکان بزرگ تر بهتر از کوچک ترها می توانند از پس مفاهیم انتزاعی و تحلیل و تفسیر مسائل اخلاقی برآیند. اکنون پرسش اصلی در این است که چه عواملی می تواند در رشد اخلاقی کودکان نقش داشته باشد؟
کلبرگ در پژوهش های خود به این نتیجه دست یافت که افزون بر میزان درک آنها از مسائل اخلاقی و عامل سن، الگوهایی که والدین و همسالان فراهم می کنند و تجاربی که کودک در تعامل با دیگران به ویژه در فرایند بازی به دست می آورد، همه می توانند بر رشد اخلاقی او مؤثر باشند.
یکی از جنبه های مهم بازی، درک ارزش های حاکم بر جامعه و انطباق رفتارهای خود با این ارزش هاست. برداشت کودکان از درست و نادرست و مسائل اخلاقی، با افزایش سن و تجربه هایی که در بازی با کودکان یا بزرگسالان به دست می آورند، به گونه های جالبی تغییر می کند.
یکی از روان شناسان، نقش بازی را در رشد اخلاقی کودک با اهمیت دانسته و در این باره می نویسد:
کودک در خانه و مدرسه یاد می گیرد که چه چیز خوب و چه چیز بد است، ولی تثبیت معیارهای اخلاقی در این دو محل هرگز به اندازه بازی قوی نیست. کودک در فرایند بازی درمی یابد که اگر بخواهد از سوی دیگران پذیرفته شود، باید مهربان، درستکار، امین، عادل، وفادار، مسئولیت پذیر و دارای رفتار کاملاً جامعه پسند باشد. اگر خواسته باشد در گروه، خودمحور باشد و به حقوق دیگران احترام بگذارد، هم بازی ها خیلی زود او را ترک خواهند کرد و جایگاهی در گروه نخواهد داشت. بنابراین، او یاد می گیرد که اصول اخلاقی را به هنگام بازی نسبت به
ص: 95
محیط خانه و مدرسه بهتر رعایت کند.(1)
والدین و مربیان می توانند از طریق بازی های آموزشی جذّاب و مورد علاقه کودکان، مسائل اخلاقی و آداب برخورد اجتماعی را به کودکان بیاموزند. بنابراین، هم بازی های معمولی و کودکانه و هم، بازی های آموزشی که توسط والدین و مربیان هدایت می شوند، هر دو می توانند در رشد اخلاقی کودکان مفید باشند.

[مهراوه* باران اشک *]

یک _ سطح اخلاق پیش قراردادی (تا هفت سالگی)
یک سطح اخلاق پیش قراردادی (1) (تا هفت سالگی)مطالعات کلبرگ نشان می دهد که قضاوت اخلاقی کودکان هفت ساله و کوچک تر، به این سطح تعلق دارد؛ زیرا کودکان در این سنین اعمال را برپایه
ص: 93
________________________________________
1- . Preconventional Level
اجتناب از مجازات یا دست یابی به پاداش ارزیابی می کنند. کارهای خوب را از آن رو انجام می دهند که از والدین هدیه و پاداش دریافت کنند و از رفتارهای زشت به دلیل ترس از تنبیه دوری می کنند.
دو _ سطح اخلاق قراردادی (هفت تا سیزده سالگی)
دو سطح اخلاق قراردادی (1)(هفت تا سیزده سالگی)در این سطح، رفتار اخلاقی کودک برای سازگاری و هماهنگی با نظم اجتماعی است. کودکان در انجام رفتارهای خوب با والدین همانندسازی می کنند، ولی هنوز معیارهای اخلاقی برای آنها درونی نشده است. انگیزه اصلی کودکان از انجام رفتارهای خوب، جلب رضایت دیگران و تشویق آنهاست، در اواخر این مرحله کودک برای رعایت قانون، کارهای مطلوب را انجام می دهد و از کارهای زشت و ناروا دوری می کند.
سه _ سطح اخلاق فراقراردادی (سیزده تا شانزده سالگی و پس از آن)
سه سطح اخلاق فراقراردادی 2(2) (سیزده تا شانزده سالگی و پس از آن)در این دوره، معیارهای اخلاقی افراد درونی شده است و رفتار اخلاقی به وسیله یک انگیزه و محرک درونی هدایت می شود. اخلاق در این دوره، براساس اصول جهانی و برتر از قراردادهای اجتماعی است. افراد، کارهای شایسته را به دلیل رعایت اصول و ارزش هایی که پذیرفته اند، انجام می دهند و از کارهای زشت و ناروا به دلیل پی آمدهای آن و ناهم خوانی با ارزش های اعتقادی خویش دوری می کنند.(3)
توانایی داوری و قضاوت در مسائل اخلاقی به رشد شناختی کودک
ص: 94
________________________________________
1- Conventional Level
2- Post Conventional Level
3- نک: پروین کدیور، روان شناسی اخلاق، تهران، نشر آگاه، 1378، چاپ اول، فصل دوم.
بستگی دارد. کودکان بزرگ تر بهتر از کوچک ترها می توانند از پس مفاهیم انتزاعی و تحلیل و تفسیر مسائل اخلاقی برآیند. اکنون پرسش اصلی در این است که چه عواملی می تواند در رشد اخلاقی کودکان نقش داشته باشد؟

[مهراوه* باران اشک *]

کلبرگ در پژوهش های خود به این نتیجه دست یافت که افزون بر میزان درک آنها از مسائل اخلاقی و عامل سن، الگوهایی که والدین و همسالان فراهم می کنند و تجاربی که کودک در تعامل با دیگران به ویژه در فرایند بازی به دست می آورد، همه می توانند بر رشد اخلاقی او مؤثر باشند.
یکی از جنبه های مهم بازی، درک ارزش های حاکم بر جامعه و انطباق رفتارهای خود با این ارزش هاست. برداشت کودکان از درست و نادرست و مسائل اخلاقی، با افزایش سن و تجربه هایی که در بازی با کودکان یا بزرگسالان به دست می آورند، به گونه های جالبی تغییر می کند.
یکی از روان شناسان، نقش بازی را در رشد اخلاقی کودک با اهمیت دانسته و در این باره می نویسد:
کودک در خانه و مدرسه یاد می گیرد که چه چیز خوب و چه چیز بد است، ولی تثبیت معیارهای اخلاقی در این دو محل هرگز به اندازه بازی قوی نیست. کودک در فرایند بازی درمی یابد که اگر بخواهد از سوی دیگران پذیرفته شود، باید مهربان، درستکار، امین، عادل، وفادار، مسئولیت پذیر و دارای رفتار کاملاً جامعه پسند باشد. اگر خواسته باشد در گروه، خودمحور باشد و به حقوق دیگران احترام بگذارد، هم بازی ها خیلی زود او را ترک خواهند کرد و جایگاهی در گروه نخواهد داشت. بنابراین، او یاد می گیرد که اصول اخلاقی را به هنگام بازی نسبت به
ص: 95
محیط خانه و مدرسه بهتر رعایت کند.(1)
والدین و مربیان می توانند از طریق بازی های آموزشی جذّاب و مورد علاقه کودکان، مسائل اخلاقی و آداب برخورد اجتماعی را به کودکان بیاموزند. بنابراین، هم بازی های معمولی و کودکانه و هم، بازی های آموزشی که توسط والدین و مربیان هدایت می شوند، هر دو می توانند در رشد اخلاقی کودکان مفید باشند.

[مهراوه* باران اشک *]

ی) نقش بازی و اسباب بازی در پرورش خلاقیت کودک
اشاره
وقتی کودکان بازی می کنند، فرصت می یابند قدرت خلّاقیت خویش را تقویت کنند. خلاقیت (Creativity) شامل تفکر روان، انعطاف پذیر و ابتکاری است. افراد خلاّق می توانند نظرهای بدیع و تداعی های جالبی را به هنگام روبه رو شدن با مسائل جدید بیافرینند. فرایندهای پاسخ آنان به جای آنکه بر پاسخ قراردادی متمرکز شود، به خارج از این محدوده گسترش می یابد.
خلاقیت، یکی از انواع متمایز هوش است که باید در سال های نخستین مدرسه و با فراهم سازی امکانات و زمینه های لازم برای فعالیت و نقش آفرینی کودکان پرورش یابد. (2)
خلاقیت دو جنبه دارد: یکی جنبه درونی که عاملی است اساسی و بنیادی و دیگری، جنبه بیرونی که تبلور و نماد همان جنبه درونی است. برای
ص: 96
________________________________________
1- آموزش در دوران کودکی، ص 16.
2- نک: افضل السادات حسینی، ماهیت خلّاقیت و شیوه های پرورش آن، مشهد، آستان قدس رضوی، 1378، چاپ اول، فصل های دوم و سوم و عبدالعلی الجمانی، سیکو لوجیه الابداع فی الحیاه، الدار العربیه للعلوم، 1995، چاپ اول، صص 59 _ 83.
پژوهشگران همیشه این پرسش مطرح بوده است که چگونه می توان خلّاقیت را در افراد شناخت یا ایجاد کرد؟ ازاین رو، پژوهش های بسیاری در این زمینه انجام داده و ویژگی های چندی را به عنوان شاخص خلاقیت برشمرده اند. در زمینه عوامل مؤثر بر رشد و ایجاد خلّاقیت نیز پژوهش های بسیاری به ثمر رسیده است. این پژوهش ها نشان می دهد که خلّاقیت را می توان در فرصت های بازی و بهره گیری از اسباب بازی افزایش داد. افزون بر آن، برخی محیط های تحصیلی، شیوه آموزش و نگرش های مثبت والدین نیز در تقویت خلّاقیت کودکان اهمیت دارد.(1)

[مهراوه* باران اشک *]

گریوز، گارگیلو و اسلادر بر پایه پژوهش های خود، بازی را از عوامل مؤثر در رشد خلاقیت کودکان برشمرده اند و بر این باورند که تفکر خلّاق در کودک از طریق بازی های ابتکاری پدیدار می شود و رشد می کند. (2)
تجربه گران بهای کودکستان ها نیز نشان می دهد که آغاز رشد خلّاقیت در کودکان، در سنین پیش از دبستان است. «در این سن خصلت فعالیت کودک نسبت به دوران خردسالی اش تغییر می یابد و روابط جدیدی میان تفکر و عمل وی پدید می آید. در کودکان شش، هفت ساله تفکر معمولاً به شکل انتخاب موضوع برای بازی ها، نقاشی ها و تعریف داستان ها ظاهر می شود». (3)
ص: 97
________________________________________
1- رشد در دوره اولیه کودکی، صص 559 _ 561.
2- استان بی گریوز و دیگران، خلاقیت، مهدی قراچه داغی، تهران، پیک بهار، 1379.
3- اولین شارپ، بازی؛ تفکر کودک است، قاسم قاضی و نعمت کدیور، تهران، نشر سپهر، 1369، چاپ دوم، صص 25 _ 33 و 74 _ 76؛ آ، بندارکو، ای ماتوسیک، نقش بازی در پرورش فکری کودکان، مهری جان بابا، تهران، نشر دنیای نو، ص 38.
اگر کودک در محیطی امن و سرشار از محبت بازی کند و امکانات اولیه و اسباب بازی های مورد علاقه اش را در اختیار داشته باشد و در کل به وی اهمیت داده شود، بی گمان زندگی رضایت بخش و خلّاقی را در پیش خواهد گرفت.
والدین نباید فکر کنند که مدرسه باید زمینه خلّاقیت کودکان را به وجود آورد، چون ممکن است هرگز در مدرسه این اتفاق نیفتد؛ زیرا خلّاقیت بیشتر به سنین پیش از مدرسه مربوط می شود و از طریق بازی و استفاده از اسباب بازی شکل می گیرد.

[مهراوه* باران اشک *]

چگونه بازی و اسباب بازی باعث شکوفایی و رشد خلّاقیت در کودکان می شود؟
با توجه به تعریفی که از خلاقیت ارائه شد، نقش بازی و اسباب بازی در رشد خلاقیت کودکان بسیار روشن است؛ زیرا کودک در هنگام بازی و زمانی که اسباب بازی های مورد علاقه اش را در اختیار دارد، انگیزه کافی برای تحرک و فعّالیّت و ساختن و خراب کردن در وی موجود است. دوست دارد ساعت ها با اسباب بازی های خود بازی کند و با آنها چیزهای تازه ای بسازد. وقتی ذهن کودک درگیر این فعالیت ها و اجرای طرح های تازه و شگفت انگیز می شود، طبعا توانایی شناختی و عملکردی او افزایش می یابد.
چه بسا در هنگام بازی، کودک موفق می شود که چیز تازه و جالبی بسازد. ازاین رو، با خوشحالی آنچه را ساخته است، به پدر و مادرش نشان می دهد. کودکی را در نظر بگیرید که اسباب بازی های زیادی دارد و هر روز ساعت ها با آن مشغول بازی می شود و نیز کودکی که از هرگونه اسباب بازی محروم است و والدین هرگز در این زمینه به او کمک نمی کنند. باید گفت،
ص: 98
هرگز نمی توان اندازه هوش، توانایی شناختی و خلّاقیت این دو را با هم مقایسه کرد.
اگر روان شناسان و کارشناسان امور تربیتی در زمینه بازی کودک به والدین سفارش می کنند که زمینه مناسب را برای کودک فراهم آورند و اسباب بازی های مورد علاقه آنان را در اختیارشان بگذارند، به دلیل نقش و تأثیری است که بازی و استفاده از اسباب بازی بر رشد خلاقیت کودکان دارد.

[مهراوه* باران اشک *]

ک) نقش بازی و اسباب بازی در بهداشت روانی کودک
اشاره
با توجه به محبوبیت و ارزش بازی و اسباب بازی برای کودک، نقش آن در بهداشت روانی او بسیار مهم است.
برای کودکی که زمین، خانه، ماشین و بسیاری از چیزهای متعلق به بزرگ ترها را ندارد، اسباب بازی بسیار مهم و ارزشمند است و می تواند بر سلامت روانی وی بسیار مؤثر باشد. تحقیقات تجربی نیز نشان داده است که بازی و ورزش افزون بر اینکه ابزار ارزشمندی برای رشد و سلامتی جسمانی است، رابطه نزدیکی با سلامتی روانی و به ویژه پیش گیری از بروز ناهنجاری های روانی دارد.
بازی و استفاده از اسباب بازی، اعتماد به نفس کودک را افزایش می دهد، از اضطراب می کاهد و عزت نفس و خودپنداره مثبت را تقویت می کند.
بازی سبب اجتماعی شدن، ایجاد استقلال، آموزش مهارت های ارتباطی، استحکام روابط خانوادگی و سهولت در دوست یابی می شود.
کودک از طریق بازی با دیگر کودکان و استفاده از اسباب بازی هایش، تنهایی خود را به صورت مطلوبی از بین می برد. افزون بر این، در بازی انرژی اضافی خود را تخلیه می کند و نیروی تازه می گیرد.
ص: 99