نماز؛ زيباترين شکل راز و نياز انسان با خدا

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

▐♦▌ نماز بهترین راه ارتباط عاشقانه ▐♦▌

نماز؛ زيباترين شکل گفتگوي انسان با خدا

اشاره: نماز، زيباترين شکل ذکر و ياد خداست. برجسته ترين اولياي خدا، شيريني خلوت انس با محبوب را در نماز مي جويند.
نماز، ‌رويکرد انسان به خدا و پناه بردن به آستان رحمت اوست و روح ايمان را در وجود انسان زنده مي كند. نماز در انسان اين اطمينان را بوجود مي آورد كه به جايگاهي نيرومند و انهدام ناپذير تكيه دارد و به ريسماني دست يازيده كه گسسته نمي شود.
انسان در طوفان مشکلات و حوادث شكننده، اگر متصل به قدرت نامحدود الهي نباشد، مايوس و سرگردان مي شود. انساني که در نماز خود را با خدا پيوند مي دهد، در هيچ شرايطي خود را نمي بازد و احساس تنهايي نمي کند.
در اين نوشتار قصد داريم از نماز و آثار آن در روح و روان انسان سخن بگوييم و به آداب و شرايط قبولي اين فريضه الهي اشاره کنيم.

خداوند به پيامبر خويش فرمود:
« در ميان بندگانم کساني هستند که مرا دوست دارند و من هم آنان را دوست دارم. آنان مشتاق من هستند و من نيز مشتاق آنان. مرا همواره ياد مي کنند، من نيز به ياد آنان هستم. در تمام کارها به من نظر مي کنند، من هم توجهم به آنهاست.»
پيامبر گفت: « اي معبود من! کساني که مورد توجه تو هستند، چه نشانه هايي دارند ؟»
خداوند فرمود: « آنان در انتظار فرا رسيدن شب هستند تا هنگام تاريکي شب، با من به راز و نياز بپردازند. صورتهايشان را از روي فروتني بر روي خاک مي گذارند و مناجات مي كنند و به پاس نعمتهايي که به آنان داده ام، خالصانه مرا سپاس مي گويند... آنان به سبب عشقي که به من دارند، خود را به رنج و سختي مي اندازند. در آغاز، من نور خود را به دلهايشان مي تابانم تا با آن مرا بشناسند.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

توصيه خداوند به برپا داشتن نماز

قرآن كريم درآيات متعدد، مومنين را به برپا داشتن نماز دعوت مي كند و اين عبادت دلنشين را عامل پيشگيري از انحرافات، صبر در برابر مشكلات و اتصال به نيروي پايدار و زوال ناپذير خداوند مي داند كه مايه انس و رحمت است و انسان را با آرامش قلبي در مسيري مستقيم هدايت مي كند. در آيه 45 سوره عنكبوت آمده است:« (اي پيامبر)، آنچه را كه از كتاب آسماني قرآن بر تو وحي شد، بر مردم تلاوت كن و نماز را به جاي آور كه همانا نماز است كه اهل نماز را از هر كار زشت و منكر باز مي دارد و همانا ذكر خدا بزرگتر و برتر است و خدا بر هر چه كنيد، آگاه است.»

نماز پايه و ستون دين است

نماز رکن اصلي دين است و جايگاه و نقش مهمي در زندگي انسان دارد. درواقع، حيات طيبه انسان وقتي حاصل مي شود که انسانها دل خود را به ياد خدا زنده نگهدارند و به کمک آن با جاذبه هاي شر و فساد مبارزه کنند.
مهمترين و زيباترين وسيله ارتباط با خدا، نماز است. اگر دين را به خيمه اي تشبيه کنيم که حافظ سعادت انسان است و آدمي براي رهايي از آسيبهاي شكننده و حوادث گمراه كننده، به آن پناه ببرد، نماز پايه و ستون آن است. اگر ستون نباشد، قطعا خيمه استوار نخواهد ماند.
رسول خدا (ص) مي فرمايد: « اسلام همچون درختي ثابت و استوار است که ريشه اش ايمان است، ساقه اش نماز، آبياري آن با زکات است و شاخ و برگش روزه است.»
همچنين امام باقر (ع) دراين باره مي فرمايد:« نماز ستون دين است كه مانند چوب خيمه است، چنانکه آن چوپ استوار و پابرجا باشد، ميخها و طنابها پابر جا خواهند ماند و اگر آن چوب بسويي خم شود يا بشکند، ديگر هيچ ميخي يا طنابي پابرجا نمي ماند.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نماز از نگاه رسول خدا (ص)

با توجه به آثار معنوي و دل انگيز نماز، رسول خدا ( ص ) آن را عملي برگزيده از جانب خداوند، محبوب فرشتگان و چراغي روشنگر مي داند و در توصيف آن به يكي از يارانش مي فرمايد:
« اي ابوذر، معبود يگانه كه او را نمي توان درخور مقامش ستايش كرد، روشنايي چشم و موجبات خشنودي مرا در نماز قرار داد و آن را نزد من محبوب گرداند، همچنان كه خوراك را براي گرسنه و آب را براي تشنه دوست داشتني كرد با اين تفاوت كه گرسنه چون خوراك لذيذ مي خورد، سير مي شود و تشنه چون آب گوارايي بنوشد، سيراب مي شود، اما من از نماز سير و دلزده نمي شوم»
روزي پيامبر از ياران خود سوال کرد اگر بر در خانه شما نهري از آب صاف و پاکيزه باشد و در هر روز 5 بار خود را در آن شستشو دهيد، آيا چيزي از آلودگي در بدن شما باقي مي ماند؟ اصحاب در پاسخ گفتند، نه. پيامبر فرمود: نماز درست همانند آب جاري است. هر زمان که انسان نماز مي خواند گناهان او از بين مي رود.

نماز از نگاه اميرالمومنين علي (ع)

در روايات آمده است که هرگاه کار سختي براي حضرت علي (ع) ‌پيش مي آمد، ابتدا ‌دو رکعت نماز مي خواند و از خداوند كمك مي خواست.
در يکي از جنگها، تيري به علي (ع) اصابت کرد، چنان که سر تير در داخل استخوان ماند و موجب درد و ناراحتي شديد شد. طبيبان هرچه سعي کردند، نتوانستند آن را خارج كنند. يكي از افراد معالج گفت تا گوشت و پوست را نشكافند، اين پيکان نيز جدا نمي شود. افرادي از نزديكان علي (ع) كه سجاياي او را مي شناختند و مي دانستند که او شيفته ذات الهي است، گفتند: اگر چنين است بايد صبر کنيد تا علي وارد نماز شود، آنگاه تير را جدا کنيد، زيرا که او در نماز چنان در ياد خدا غرق مي شود که گويي در اين جهان بسر نمي برد. ساعاتي گذشت تا هنگام نماز فرا رسيد. آنگاه که علي (ع) غرق در مناجات با خدا شد، فرد معالج آمد و تير را از بدن علي (ع) خارج كرد. در اين حال، علي (ع) همچنان در حال نماز بود. هنگامي که نماز را به پايان رساند و سلام داد، فرمود: درد من کمتر شده است. دوستان او ماجرا را تعريف کردند و با تعجب پرسيدند چگونه هيچ دردي را احساس نکردي؟ علي (ع) فرمود: در آن ساعاتي که من درحال مناجات با پروردگارم، اگر جهان زير و رو شود و يا بر بدن من تيغ زنند، از نماز چنان لذت مي برم که به درد تن توجه ندارم.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نماز از نگاه ديگران

امروزه، كارشناسان علوم اجتماعي معتقدند كه آثار بزهكاري و انحرافات در ميان افراد نمازگزار بسيار كمتر است و حتي كمتر فرد نمازگزاري را مي توان يافت كه به جنايت، قتل و فساد روي آورده باشد با توجه به اين مسئله است كه ويل دورانت مورخ مشهور آمريكايي در ستايش مناديان نماز و هماهنگي مسلمانان در اين امر مي گويد:
« به راستي چه نيرومند و شريف است اين دعوت، دعوت به نماز كه مردم را پيش از طلوع آفتاب به بيداري مي خواند چه خوب است كه انسان هنگام نيمروز، لحظاتي كار و كوشش را رها كند و به نيايش بپردازد و چه با شكوه و بزرگ است كه خاطر انسان در سكوت شب به جانب خدا متوجه گردد و چه خوش آهنگ است آواز موذنان در گوش مسلمانان و غيرمسلمانان، كه جانهاي محبوس در پيكر خاكي را از فراز هزاران مسجد فرا مي خواند تا به سوي خداوند بخشنده زندگي و عقل روي آورند و با جان به او پيوند گيرند.»

سيد قطب مفسر بزرگ مصري در يکي از خاطراتش مي گويد:
" در سفري شش نفر مسلمان بوديم که با يک کشتي مصري، اقيانوس اطلس را به سوي نيويورک مي پيموديم. مسافران کشتي 120 مرد و زن بودند و درميان مسافران تنها ما چند نفر مسلمان بوديم. روز جمعه به اين فکر افتاديم که نماز جمعه را در پهنه اقيانوس و بر روي کشتي به جا آوريم. من خطبه نماز جمعه را خواندم و سپس نماز را بجاي آوردم. در حين اقامه نماز ، مسافران غيرمسلمان در اطراف ما حلقه زده بودند و با دقت و كنجكاوي انجام اين فريضه اسلامي را نظاره مي کردند.
پس از پايان نماز، گروه زيادي از آنها نزد ما آمدند و از اينکه موفق به انجام اين عبادت زيبا بر روي کشتي و بر پهنه اقيانوس شده ايم، به ما تبريك گفتند. درميان اين گروه خانمي بود که بعدها فهميديم يک زن مسيحي و اهل يوگسلاوي است. اين خانم فوق العاده تحت تاثير نماز ما قرار گرفته بود، به حدي که اشک از چشمهايش جاري بود. او به زبان انگليسي و آميخته با تاثر شديد و خشوع خاصي سخن مي گفت. پرسيد که روحاني شما به چه زباني سخن مي گفت؟
ما به او فهمانديم که اين يک برنامه اسلامي به نام نماز است و هر فرد با ايماني مي تواند آن را انجام دهد و زبان اين فريضه، زبان عربي است. آن زن رو به من کرد و گفت: من يک کلمه از مطالب شما را نفهميدم، اما در لا به لاي سخنان شما جمله هايي وجود داشت که از بقيه ممتاز بود و آهنگ خاصي داشت.
اين جملات فوق العاده موثر بودند، آنچنان که با شنيدن آنها، شوقي معنوي سراسر وجودم را فرا گرفت.
سيد قطب در ادامه نقل اين خاطره مي گويد: ما متوجه شديم که جمله هاي اثر بخشي كه آن زن اشاره مي كرد، همان آيات قرآن بود که به هنگام نماز قرائت مي شد. اين موضوع ما را نيز به شدت تحت تاثير قرار داد و به اين نکته متوجه ساخت که روح نماز و آهنگ معنوي قرآن، آن گونه موثر و پرجاذبه است که حتي افراد غيرمسلمان را منقلب مي کند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نماز در جوامع اسلامي

در جوامع اسلامي، نداي ملکوتي اذان و فرا خواني به نماز، شعار دل انگيز مسلمانان است. هنگامي که اذان از گلدسته هاي بلند مساجد پخش مي شود، يكتايي خداوند بزرگ و با عظمت را اعلام مي كند و همگان را به پاکي و خير دعوت مي نمايد. در اين حال، روح انسانها، درمعرض انوار معنوي و لطيف دعوت الهي قرار مي گيرد. اين ندا از آنجا كه بر عمق جان مي نشيند، دلها را روشني مي بخشد و به سوي خود جذب مي كند.

آثار تربيتي نماز

نماز در روح و جان فرد نمازگزار آثار تربيتي فراواني به جاي مي گذارد. شرايط و آدابي كه براي نماز ذكر شده، نظام و روابط صحيح انساني را به طور خودكار تنظيم مي كند. در نخستين مرحله، وضو گرفتن، پاك كردن بدن و عطر زدن، رابطه انسان را با بهداشت و پاكيزگي يادآور مي شود. در نمازهاي جماعت، روح يكدلي و همياري در ميان مردم تقويت مي شود.

در آداب نماز آمده است كه مال ، مكان و لباس فرد نمازگزار بايد از طريق مشروع، پاك و صحيح بدست آمده باشد اين مسئله وظيفه انسان را در نظام اقتصادي و اجتماعي مشخص مي سازد و راه رسيدن به يك زندگي پاك و انساني را باتوجه به حقوق ديگران به انسان مي آموزد.
نظم و ترتيب در نماز، وقت مشخص براي آن و پيروي از امام عادل و پرهيزكار ارزشهاي صحيح اجتماعي و رعايت نظم و انضباط را به جامعه تزريق مي كند.

نمازگزار وقتي نماز را با گفتن تکبير ( الله اکبر) آغاز مي کند، اعلام مي نمايد که خداوند نزد او بزرگ است و با اين نگاه، همه چيز را کوچک مي شمرد. انسان هايي که با نماز به سوي خداوند اوج مي گيرند و کانون عشق و رحمت الهي را عظيم مي بينند، متاع دنيا دربرابر آنها بي ارزش مي شود و ‌قدرتمندان و صاحبان زر و زور، در نظرشان كوچك و بي مقدار جلوه مي كنند.

ما در هر نماز ، با گفتن " اهدناالصراط المستقيم " (ما را به راه مستقيم هدايت كن ) ‌از خداوند مي خواهيم كه راه مستقيم را به ما نشان دهد. ويژگي انسان، اين است که هر لحظه فکر و ايده تازه اي در ذهنش راه مي يابد. دربرابر هر كسي راههاي متعددي گشوده مي شود و هر مكتب و مرامي انسان را به سويي مي خواند. در اين شرايط، جز با امداد الهي نمي توان در ميان اين همه راههاي متعدد و گمراه كننده، راه مستقيم را يافت. نماز، ياري دهنده ما در اين مسير است.

رسول خدا (ص) مي فرمايد: " نماز هرکس نوري در دل اوست. ‌پس، هرکس که مي خواهد ( با نماز ) قلبش را نوراني کند."
يکي ديگر از آثار تربيتي نماز، نظم بخشيدن به اوقات زندگي و اهميت دادن به وقت شناسي است. مسلمانان نماز را در پنج نوبت صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء و در اوقات معيني از شبانه روز برپا مي كنند. اگر کسي عمداً نماز را خارج از وقت تعيين شده، بجا آورد، پذيرفته نيست. اين تقسيم بندي ضمن آنکه روحيه انضباط و وقت شناسي را در افراد پرورش مي دهد، زندگي روزانه مردم را با ياد خداوند بزرگ درمي آميزد، آنها را به سوي صفات نيک و شايسته سوق مي دهد و از زشتيها و عادات ناپسند باز مي دارد. از همين رو، پيامبر بزرگوار اسلام (ص) مي فرمايد: « نمازهاي پنج گانه چون نهري زلال هستند که انسان روزانه پنج بار خود را در آن شستشو مي دهد.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

آثار نماز در روح و روان انسان

نماز پل ارتباط ميان انسان با خدا و بهترين وسيله سپاسگزاري از اوست. دعا و نيايش كيميايي است که به انسان توانايي رويارويي با دشواريهاي زندگي را مي دهد. هرچه بيشتر به ساحت نوراني نماز و نيايش پناه ببريم، در روح و جان خود، آرامش و اطمينان بيشتري را احساس خواهيم کرد.

نماز، نيايشي پاک و خالصانه به درگاه خداوند بزرگ است. خدايي که آفريننده جهان هستي، دانا، توانا، مدبر و پاك است. بديهي است چنين خداي حکيم و دادگري به اعمال بندگان خود نياز ندارد، اما اين انسان است كه به اين نيروي مافوق نيازمند است و وقتي با او ارتباط برقرار مي كند، از سرچشمه فيض بيكرانش بهره فراوان مي برد. از همين رو، روح نماز، توجه محض به اين منشاء قدرت و رحمت در عالم است. مهمترين اثر اين توجه، مصونيت يافتن انسان در برابر ناپاکيها و آلودگيها و روي آوردن به نيکي هاست. خداوند در آيه 45 سوره عنکبوت مي فرمايد:« همانا ، نماز انسان را از فحشا و منکر باز مي دارد.» بنابراين، نماز يک عبادت سازنده و ثمربخش است.

نماز، گفتگوي انسان با خداست. هرچه اين گفتگو خالصتر و با توجه بيشتر باشد ، آثار حقيقت نماز بهتر نمايان مي شود. از تاثيرات مهم نماز اين است که انسان را از زشتي ها و بدي ها باز مي دارد. وقتي که انسان نمازگزار با تمام وجود در محضر خداوند مي ايستد و از او ياري مي طلبد، اين رابطه معنوي، در قلب و روح نمازگزار تاثير گذاشته و او را متحول مي سازد. نماز با اين ويژگي، انسان را دربرابر گناهان و آلودگيها مصونيت مي بخشد. در واقع اين نماز، يك عامل بازدارنده است و مانند يک پليس دروني، انسان را از زشتيها باز مي دارد و او را به کارهاي نيک و شايسته سوق مي دهد.

رسول گرامي اسلام مي فرمايد:« شيطان پيوسته از مومن هراسان است، تا زماني که بر اوقات نماز خود مواظبت کند. اما هنگامي که نسبت به وقت نمازها بي توجهي کند، شيطان نسبت به او جرات پيدا کرده و او را به گناهان بزرگ آلوده خواهد نمود.»

امام رضا (ع) نيز درباره آثار نماز در روح و روان انسان، مي فرمايد: « نماز و مداومت ياد خدا در شب و روز، سبب مي شود که انسان مدبر و خالق خود را فراموش نکند و روح سرکشي و طغيانگري بر او غلبه ننمايد.»

آري، نماز ، بنده را به پروردگارش نزديک و عشق به او را در قلب و باطنش شعله ور مي سازد. نورانيت نماز و مفاهيم آن، انسان را از پوچي و بي هدفي مي رهاند و به او اراده، جهت و هدف مي بخشد. نماز دل را از ميل به کجروي و گناه مي رهاند و از سوي ديگر، روح را چنان ارتقاء مي دهد که انسان نيروي مقابله با مستکبران خودکامه را مي يابد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

از آداب و شرايط قبولي نماز

نماز، آداب و اصول خاصي دارد. با رعايت اين اصول، تأثيرات شگرف نماز جلوه مي كند. يکي از احكام نماز اين است که مکان نمازگزار غصبي نباشد. درغير اين صورت نماز باطل است. يعني نمازگزار قبل از نماز بايد بينديشد و مطمئن شود که خانه، فرش و يا جامه اي که با آن نماز مي گزارد، از راه درست و مشروع بدست آمده و حقوق مردم در آن ضايع نشده است. همچنين درباره نماز آمده است اگر نمازگزار به کسي مقروض باشد و در وقت مقرر، طلبکار طلب خود را مطالبه كند و مهلت ندهد، نماگزار ابتدا بايد بدهي خود را بپردازد، سپس نماز را بجاي آورد. اين مسئله نشان مي دهد که از نظر اسلام، پرستشي که در آن حقوق اجتماعي رعايت نشود، پذيرفته نيست.
درواقع نماز به عنوان يک عبادت مهم و واجب، به ما مي آموزد كه براي قبولي نماز، بايد رابطه خود را با بندگان خدا نيز اصلاح کنيم و حقوق آنها را رعايت نمائيم. به اين ترتيب، انسان خداشناس، با دروني پاك و قلبي خاشع، بالهاي تواضع را دربرابر خداوند يگانه مي گشايد و روح را تا بي نهايت به سوي آن مبداء حيات پرواز مي دهد.

امام صادق (ع ) در حديث گرانبهايي مي فرمايد:
« هرکس مي خواهد بداند نمازش قبول شده يا نه، بنگرد که آيا نماز، او را از کارهاي زشت و ناپسند باز داشته است يا نه؟ به هر مقدار که (نماز او را از كارهاي زشت) باز داشته، همان مقدار نمازش پذيرفته شده است.»
از مضمون‌ آيات و روايات چنين برمي آيد که نماز بايد حالت بازدارندگي از گناه را در انسان تقويت کند، چرا که در غير اين صورت، نمازگزار تنها عملي ظاهري را انجام داده كه از روح و معناي حقيقي اش تهي است. بزرگان گفته اند اگر به حقيقت نماز باور داشته باشي و آن را عامل کمال و عروج خويش بداني، به هنگام نماز ، فكر و انديشه ات به جايي ديگر نمي رود و تنها دل به خدا مي سپاري. اساس حضور قلب در نماز، معرفت به ذات خداوند يکتاست. هر قدر ميزان شناخت آدمي از خداوند قادر و متعال بيشتر باشد، حضور و توجه او در نماز، بيشتر و عميق تر است.

پيامبر گرامي اسلام (ص) مي فرمايد: « کسي که نمازش او را از فحشاء و منکر باز ندارد، هيچ بهره اي جز دوري از خدا حاصل نکرده است.»
منظور پيامبر از اين سخن اين است که نماز بايد به گونه اي انسان را متحول کند و در رفتار و كردار او تاثير عميق داشته باشد. بطور مسلم نماز واقعي در زندگي فردي و اجتماعي فرد اثر سازنده و مثبت دارد. در اين صورت، نمازگزار مي کوشد که ديگر دروغ نگويد، به مال مردم تجاوز نکند، خيانت نورزد، دزدي نکند و اعمال زشت و ناپسند را مرتکب نشود.

پيامبر گرامي اسلام (ص) در جايي ديگر مي فرمايند:
« هر بنده اي که درحال نماز به غير خدا توجه کند، خداوند به او مي فرمايد:
اي بنده من چه کسي را مي خواني؟ آيا جز من، پروردگار و نگهباني مي جويي؟ آيا غير از من بخشنده اي طلب مي کني؟ درصورتي که من کريم ترين کريمان و بخشنده ترين بخشندگان و بهترين عطاکنندگان هستم. پاداشي را به تو خواهم داد که به شمارش نمي آيد. به من توجه کن، زيرا من و فرشتگانم به تو توجه داريم.
پس اگر نماز گزار به خدا توجه کند، گناهان گذشته اش محو مي شود.»
امام صادق (ع) در خصوص شرايط قبولي نماز مي فرمايد:
" خداوند عزوجل مي فرمايد:همانا نماز را از نمازگزاري مي پذيرم که براي عظمت من تواضع کند و به خاطر من، نفس خود را از خواسته هاي نادرست نگه دارد. روز خويش را به ذکر من اختصاص دهد و بر خلق من تکبر نکند. گرسنگان را اطعام نمايد، برهنگان را بپوشاند، به مصيبت ديدگان رحم كند و افراد غريب را پناه دهد. پس چنين شخصي نورش مثل شعاع خورشيد مي درخشد، در اين صورت من براي او در تاريکي ها و گرفتاري هاي زندگي نور و در جهالت ها دانشي قرار مي دهم.»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

سخن پاياني:

لحظاتي که انسان از دنياي پرغوغا و فريبنده فارغ مي شود و به كرانه سراسر آرام و معنوي نماز، گام مي گذارد، در حقيقت به فضايي پاک و نوراني وارد شده که همانندي براي آن نيست. نماز، ستايش خدا و تامل در صفات متعالي او است.

نماز اگر با توجه و خشوع خوانده شود، افق ديد انسان را از زندگي معمولي فراتر مي برد و او را به نيکي ها متمايل مي کند. انسان نمازگزار در پيشگاه خدا، پيشاني بر خاک مي سايد و با ابراز بندگي به درگاه حق تعالي، عظمت و شکوه او را ارج مي نهد.

انسان، نماز را چند بار در شبانه روز تکرار مي کند. نمازگزار هنگام صبح، زندگي را با ياد خدا و طلب ياري از او دوباره آغاز مي کند. هنگام ظهر، با صداي تکبير موذن، دور از درگيري ها و مشغله روزانه، براي دقايقي در چشمه سار نماز، روح را شستشو مي دهد. در پايان روز و آغاز شب نيز دل را با اين فريضه الهي، مرکز انوار معرفت مي سازد تا شب را در آرامشي معنوي و سرشار از رضايت سپري كند. پس از خداوند بزرگ بخواهيم که همه ما را از نمازگزاران واقعي قرار دهد.

نویسنده: عليرضا تاجريان

[نرگس منتظر]

نماز، تکرارى نيست ، تعميق است



بر خلاف تصوّر بعضى که نماز را تکرار مى دانند، نماز نردبان ترقى است که هر چه بيشتر با حضور قلب خوانده شود بالاتر مى روى ،


گرچه در ظاهر رکوع و سجودها تکرار مى شود ولى در حقيقت همانند پلّه هاى نردبانى است که موجب بالا رفتن معرفت و ايمان انسان مى شود.


به تعبير ديگر اين اعمال به ظاهر تکرارى ، همانند کلنگى است که براى حفر چاه مى زنند، کلنگ زدن در ظاهر تکرارى است ، امّا در واقع هر کلنگى که مى زنيد به عمق بيشترى مى رويد ويک قدم به آب نزديک تر مى شويد.


به هر حال ، ظاهر نماز تکرارى است ، امّا در واقع عمق بخشيدن و پرواز است .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]