چگونه فرزندان متعادلی در دوران بلوغ داشته باشیم؟

[مهراوه* باران اشک *]

[مهراوه* باران اشک *]

مقدمه



دوره بلوغ هر انسانی از مهمترین دورههای زندگی اوست و پس از کودکی، دومین مرحلهای به حساب میآید که طی آن سلولها شروع به رشد میکنند و سوخت وساز بدن نیز بهطور چشم گیری افزایش مییابد. به همین دلیل در هفت سال سوم زندگی که دوران بلوغ در ابتدای آن قرار دارد، تحولات سریعی در جسم و جان نوجوان پدیدار میشود و در مدت کوتاهی اندام و افکار او بهکلی تغییر میکند. دوره نوجوانی به سنین بین 12 تا 18 سالگی اطلاق میگردد که بلوغ در این دوره رخ میدهد.

این دوره یکی از بحرانیترین دورههای روحی برای ما انسانها است؛ همچنین گاهی گذشتن از مرز کودکی و رسیدن به قلمرو بلوغ با نابسامانیهای فراوانی نیز همراه است.
هر شخص تازه بالغی که در مرز بین این دو مرحله (کودکی و بزرگسالی) قرار میگیرد، با فشارها و انتظارات خاص هر دوره روبه رو میشود. از سویی اگر کار کودکانه انجام دهد، او را ملامت میکنند که بزرگ شده است و این کار در شأن او نیست! و از سوی دیگر اطرافیان معمولاً با او مانند بزرگسالان رفتار نمیکنند! در زندگی روزمره نقش شخصیتی کودک و بزرگسال، هر کدام مشخص است و میدانند چه کاری باید انجام دهند، ولی نوجوان در وضع روحی مبهم و پیچیده ای

ص: 15
به سر میبرد؛ او بهدرستی نمیداند چه باید کند.
البته بلوغ، تنها پدیدهای زیستی نیست؛ بلکه یکی از نشانههای رشد فکری و اجتماعی نیز میباشد که در نتیجه نشانه آمادگی پذیرش مسئولیت در زندگی فردی و اجتماعی به شمار می رود.
همچنین بلوغ در ادیان الهی نیز اهمیت ویژهای دارد؛ زیرا بلوغ از شرایط تکلیف است و مکلف از نظر ادیان الهی، خاصه اسلام، کسی است که حقوق، وظایف و تکالیفی دارد که موجب پذیرش مسئولیتهای متفاوتی میشود؛ مسئولیت هایی که فرد را موظف به انجام اعمالی میکند. دایره شمول این اعمال تمام شئون زندگی فرد را دربرمیگیرد. اعمالی چون رعایت حقوق دیگران، نماز، روزه، احترام به والدین و ... که در زمره اعمال عبادی هستند.
همچنین لازم است بدانیم که روانشناسی بلوغ نیز به بررسی تغییرات و ویژگیهای مربوط به بلوغ در جنبه های مختلف جسمی، روانی و اجتماعی میپردازد و فرآیند بلوغ را به عنوان پدیده مهم در انتقال از دوره کودکی به ابتدای دوره بزرگسالی مورد بحث و بررسی قرار میدهد.
لذا این حقیر بر آن شدم تا درباره دوران بلوغ اطلاعات و راهکارهایی به والدین عزیز ارائه نمایم؛ اینکه:
- در این دوران چه کارهایی باید انجام داد؟
- چرا این دوران اتفاق میافتد؟
- چرا روانشناسان و مشاورین خانواده به بحث بلوغ تأکید ویژهای میکنند؟
- چرا دوران بلوغ بسیار مهم است؟
در پاسخ به سؤالات مطرح شده باید گفت، بعضی از والدینی که بیشتر از یک فرزند دارند، میدانند که دوره بلوغ و دوره ماقبل یا مابعد آن، با یکدیگر متفاوت است. اما باید بدانیم اهمیت بلوغ به چه دلیل است؟ وقتی ما دوران کودکی را پشت سر میگذاریم و میخواهیم بالغ شویم و به دوره بزرگسالی برسیم، از
ص: 16
جایگاه و محلی عبور میکنیم که به این دوره، دوره بلوغ میگوییم.
علاوهبر این، اعتقادی وجود دارد که اگر قرار است برای انسان تغییر شخصیتی رخ دهد، این تغییرات در دوران بلوغ ایجاد میشود؛ یعنی برای انسان هر اتفاق خوبی بخواهد رخ دهد، در دوره بلوغ میافتد و بعد از این دوره تغییرات شخصیت عمدتاً اندک است.

به بیان دیگر، انسان هرگونه شخصیتی که بخواهد داشته باشد، هر موفقیتی بخواهد کسب کند یا بخواهد به هر عادت خوبی دست یابد، در دوره بلوغ بدان خواهد رسید.
پس اگر والدین به فرزند خود که در دوران بلوغ است توجه کنند، کمک نمایند و نکاتی که گفته میشود را به کار گیرند، یقیناً فرزندان، آینده بهتری خواهند داشت. (انشاءالله)

[مهراوه* باران اشک *]

بخش اول:درآمدی بر بلوغ در جهان

اشاره
در مطالعه تغییرات مربوط به بلوغ، "ارسطو"(1) تغییرات خاصی از بلوغ جنسی را شرح داده و همچنین به تغییرات روانی همزمان با این تغییرات نیز اشاره نموده است.
"ژانژاک روسو"(2) در قطعه ای از خطابه مدیحه سن برنارد به بوسوئه و همچنین در کتاب چهارم امیل از اسرار دوران بلوغ که آن را «تولد ثانوی» نامیده است، بحث می نماید.
همچنین اولین مقاله معتبر و علمی در رابطه با بلوغ توسط "برنمایم" در سال 1891 منتشر شد و بالأخره با پژوهشهای گسترده "گرانویل استنلی هال"(3) به عنوان پدر روانشناسی بلوغ (نوجوانی)، این مطالعات وارد حیطه روانشناسی شد.

[مهراوه* باران اشک *]

مقایسه زمان سن بلوغ در جهان

درک صحیح از سن آغاز بلوغ از آنرو دارای اهمیت است که جامعه،
ص: 21
________________________________________
1- فیلسوف یونانی Aristotle
2- متفکر سوئیسی Jean- Jacques Rousseau
3- بنیانگذار انجمن روانشناسی آمریکا Granvil Stanley Hall
خانواده و مدرسه آمادگی لازم را برای برخورد با شرایط حساس و ویژه کودک در این مرحله گذر داشته باشند.
 سن آغاز بلوغ به طور کلی از قرن بیستم تا اولین دهه قرن بیست و یکم چندین مرحله پایینتر آمده است. 
روانشناسان رشد میگویند: ارزیابیها نشانگر آن است که سن آغاز بلوغ به طور کلی از قرن بیستم تا اولین دهه قرن بیست و یکم چندین مرحله پایینتر آمده است.
- آثار بلوغ جسمانی دختران در "جثه"، که از ممالک آفریقایی به شدت گرم سیر است، در 9 یا 10 سالگی بروز میکند، درحالیکه در "لابونی" شمالیترین منطقه اروپا در شمال شبه جزیره اسکاندی ناوی، در 18 سالگی رخ میدهد.
- سن پیدایش بلوغ در نژادهای مختلف نیز متفاوت است و عوامل محیطی، فرهنگی، خانوادگی، موروثی و تغذیهای در پیدایش بلوغ مؤثر میباشد.
به عنوان مثال: در هندوستان دخترها دیرتر از دخترهای انگلیسی و آمریکایی بالغ میشوند و حتی بعضی از محققان و پژوهش گران چنین برآورد کردهاند که در کشورهای اروپایی هر ده سال، دخترها سه الی چهار ماه زودتر از سنینی که قبلاً بالغ می شدند به بلوغ می رسند.

[مهراوه* باران اشک *]

نمونه هایی از بلوغ در ملل مختلف

ژاپن

جوانان ژاپنی که به سن 20 سالگی رسیدهاند، به طور رسمی بلوغ خود را
ص: 22
اعلام کرده و آن را جشن می گیرند.
در صبح روز جشن بلوغ، پسران ژاپنی با پوشیدن لباسهای رسمی و دختران با پوشیدن کیمینوهای خاص و بسیار گرانقیمت، در مجامع عمومی ظاهر میشوند و در بعدازظهر این روز نیز جوانان شرکت کننده در جشن با حضور در زیارتگاهها و معابد مقدس به عبادت میپردازند و با نوشتن آرزوهای خود، آیندهای همراه با سعادت و نیکی برای خود طلب میکنند.
گفتنی است تاریخچه جشن بلوغ در ژاپن، به قرن هشتم میلادی بازمیگردد و از سال 1948 به طور رسمی در تقویم این کشور ثبت شده است. این جشن تا سال 1999 در 15 ژانویه برگزار میشد، ولی از سال 2000 مطابق با نظام انتقال تعطیلات به روزهای دوشنبه در ژاپن، این جشن در دومین دوشنبه سال جدید برگزار می شود.

[مهراوه* باران اشک *]

کره جنوبی

سومین دوشنبه ماه می، هر ساله در کره جنوبی روز ویژهای برای دختران کره ای است که به سن بلوغ رسیدهاند. همه ساله در این روز دخترانی که به سن 19 سالگی رسیده اند، در جشنی همگانی که در سراسر کشور برگزار میشود، ورود خود به دوران بلوغ و جوانی را جشن می گیرند.
این آئین که قدمت آن به قرن 10 میلادی باز میگردد، دختران جوان را برای قبول مسئولیتهای جدید آماده میکند.

[مهراوه* باران اشک *]

کنگو

با توجه به اینکه در کشور کنگو تا قبل از این، برای دخترانی که به سن تکلیف میرسیدند برنامه خاصی برگزار نشده بود، امسال (1395) جشن تکلیف دختران مسلمان برای اولینبار به همت نمایندگی جامعه
ص: 23
المصطفی(صلی الله علیه وآله وسلم) و مشارکت مجمع جهانی اهل بیت (علیهم السلام) در کشور کنگو برگزار شد.

[مهراوه* باران اشک *]

بلوغ در اسلام

اشاره

بلوغ در زبان عربی به معنای وصول و رسیدن است. فقهای اسلام این واژه را در معنای خاصی به کار برده و از آن به عنوان «پایان دوران کودکی و آغاز تکلیف» یاد کردهاند. به این معنا که بلوغ را یکی از شرایط طبیعی تکلیف دانسته که پس از آن فرد باید خود را به آداب و وظایف الهی مقید سازد.
اسلام برای این دوران، اهمیت فراوانی قائل شده است؛ زیرا کودک یا نوجوان چون به بلوغ میرسد، وارد مرحله تازه و عالیتر از ادراک، شعور، فهم مسائل و احساس مسئولیت می گردد.
از اینرو، خداوند متعال این سن معین را، فاصله میان کودکی و مردانگی یا زنانگی قرار داده است و با ورود به این دوران، همه احکام شرعی بر پسر و دختر بالغ مترتب میشود. یعنی از لحظهای که دختر و پسری نشانه بلوغ (یا نشانه های بلوغ) در آنان پدیدار شد، از نظر شرعی مکلف به انجام همه تکالیف شرعی از آموزه های دستوری هستند و میبایست در برابر آموزههایی از این دست، فرمانبر بوده و از اوامر و نواهی الهی پیروی نمایند.
با توجه به این تکلیف شرعی است که در اصطلاح، عموم مردم دوران بلوغ را دوران تکلیف میگویند. بنابر آیات و روایات و متون فقهی از هنگامی که کودک بالغ میشود، در واقع شخصیت مستقلی در او شکل میگیرد که از همان لحظه باید با توجه به استقلال شخصیتی خود عمل نماید.

[مهراوه* باران اشک *]

به همین خاطر است که در برابر کارهای نیک و بد خود پرسش و مؤاخذه میشود و باید پاسخگوی اعمال و رفتار خود باشد؛ چنانکه میبایست در روز رستاخیز نیز پاسخگوی آنها بوده و حجت شرعی داشته باشد.
ص: 24
این بازپرسی در دنیا و آخرت نسبت به اعمال و رفتار، از همان آغاز بلوغ و تکلیف است.
در فقه اسلامی، بلوغ جایگاه ویژهای دارد و از شرایط عمومی تکلیف بوده و احکام و مقررات تکلیفی و موضوعی را بهدنبال دارد. در کتابهای فقهی، بالغین از احکام خاصی برخوردارند که عبارتند از:
1) عمل به همه واجبات شرعی چون نماز، روزه، خمس، زکات و ...؛ نیز ترک نواهی شرعی مانند زنا، رشوه، دروغ، بهتان و ... بر او لازم و ضروری است؛
2) فرد بالغ میتواند معاملات و عقود را اجرا نماید؛
3) همه حدود شرعی چون حد قذف و زنا بر او جاری می شود؛
4) لازم است اگر پیش از آن ختنه نشده، ختنه کند.(1)
سن بلوغ دختران و پسران در مذاهب اسلامی
نظر مذاهب اهل سنت درباره سن بلوغ:
حنفیه: سن بلوغ دختر و پسر را 15 سال قمری میدانند، اگرچه ابوحنیفه سن بلوغ پسر را 18 سال و دختر را 17 سال میداند؛
مالکیه: اتمام 18 سال برای پسر و دختر؛
شافعیه: اتمام 15 سال قمری برای پسر و دختر؛
حنابله: اتمام 15 سال قمری برای پسر و دختر؛(2)
شیعه: سن بلوغ دختران، 9 سال قمری و سن بلوغ پسران، 15 سال قمری است
ص: 25
________________________________________
1- دایره المعارف تشیع. ج 8. ص 231.
2- الجزیری. عبدالرحمن. الفقه علی المذاهب الأربعه؛ الغروی. السیدمحمد. مذهب أهل البیت (علیهمالسلام)

[مهراوه* باران اشک *]

علائم و نشانههای بلوغ در میان مردم شیعه و سنی

فقهای شیعه و سنی از دیرباز این مسأله را مورد بحث و بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدهاند که علائم و نشانههای بلوغ در دختران و پسران متفاوت است. البته برخی از آن نشانهها، میان دختران و پسران مشترک است؛ از قبیل: انبات (روییدن)، احتلام و ... ؛ ولی عادت ماهانه و حمل، از نشانههای اختصاصی بلوغ دختران محسوب شده است. اما علامت بلوغ سنی میان دختران و پسران محل اختلاف آراء فقها است.
همانطور که بیان شد، قول مشهور شیعه در بلوغ سنی پسران 15 سال و قول مشهور در بلوغ سنی دختران نه سال میباشد و فقهای اهلسنت نیز چهار قول در این خصوص ابراز کردهاند که منشأ اختلاف این اقوال در مذاهب مختلف فقهی، اختلاف روایات و نصوصی است که از پیشوایان مذاهب به ما رسیده است.(1)