اندوخته خداوند (چهل حدیث درباره عدالت گستر جهان)

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

حضرتِ مَهدی (عج) در باورِ إمامیّه

در اعتقادِ شیعه إمامیّه در بابِ آن حضرت (عج) تردیدی نیست؛ بلکه إمامیّه بدین اعتقاد بازشناخته می شوند. چون ما أحادیثِ فراوانی از پیامبر و خاندانِ او _ علیه و علیهم السّلام _ روایت می کنیم که نشان می دهد آن حضرت <یعنی: إمامِ دوازدهم علیه السّلام> إمامِ حَیِّ غائب از أنظار است. هیچیک از عالمانِ <نگارشگر و أثرآفرینِ> ما نیست که رساله یا کتابی <یا گفتاری> درباره حضرتِ «مَهدی» علیه السّلام نداشته باشد و البتّه برشمردنِ نامِ این نوشتارها و مصنِّفانشان از صدرِ نخست تا این زمان، مستلزمِ تدوینِ مجلّداتی ستبر است که بیرون از مقصودِ ماست؛ لیک ما از راهِ تَیَمُّن و تَبَرُّک پاره ای از سخنانِ عالمانمان و برخی تصانیفشان را _ به ترتیبِ زمانی _ یاد می کنیم:
ص: 61
1 _ أبومحمّد حَسَن بن موسی نوبختی از أعلامِ سده سوم در فِرَق الشّیعه گفته است:
«أصحابِ او (یعنی أصحابِ إمامِ عسکری علیه السّلام ) پس از وی چهارده فرقه شدند(1)... و فرقه دوازدهم که «إمامیّه»اند گفته اند: سخن چُنان نیست که این جماعت، هریک، گفته اند؛ بلکه خدایْ _ عَزَّ وَ جَلّ _ را در زمین حُجَّتی هست که فرزندِ حسن بن علی <یعنی فرزندِ إمام حَسَنِ عَسکری فرزندِ إمام علی النّقی _ علیهم السّلام _> است، و سَررشته کار به دستِ خداست و او < = آن حجّتِ پیشگفته> به شیوه پیشین و همان روشِ سابق وصیِّ پدرِ خویش است...(2)».
2 _ أبوخلف سَعْد بن عبداللّهِ أَشْعَریِ قُمی از أعلامِ سده سوم در کتابِ المقالات و الفِرَقاش گفته است:
«پس فرقه ای از ایشان _ که به إمامیّه معروف اند _ گفته اند: خدای را پس از درگذشتِ حسن بن علی <یعنی: إمام حَسَنِ عَسکری علیه السّلام <بر بندگانش حُجَّتی و در بلادش خَلیفَتی است که أمرِ إلآهی را به پادارَد؛ او فرزندِ حَسَن بن علیّ بن محمّد بن علیّ الرّضا <علیهم السّلام <است؛ آمِری ناهی که در بابِ علومِ خدا و کتب و أحکام و فرائض و سُنَنِ او، ودیعه دارِ پیشینیانِ خویش است و <پیامِ إلآهی و تعالیمِ راستینِ دین را <از جانبِ پدرانش می رسانَد و می گُزارَد؛ بدانچه خلق را در کارِ دین و مصالحِ دنیاشان به آن حاجت اُفتَد داناست؛ جانشین و وصیِّ پدرِ خویش است که پس از او به کارِ إمامت قیام می کند و رهنمایِ اُمَّت و رهیافته ایست که به راهِ پیشین و همان روشِ سابقِ پیشوایان می رود که گذشتگانشان داشتند و در میانِ بازماندگانشان تا به رستخیز برقرارست و نسل اندر نسل و پی در پی بوده، جابجا و دیگرگون نمی شود(3)... این چیزی است که از پیشوایانِ راستگو رسیده، و در میانِ این جماعتِ شیعیِ إمامی، به هیچ رویْ، مردود یا مشکوک و موردِ تردید نبوده، و بخاطرِ صحّتِ طریق و قوّتِ أسباب و نیکوئیِ أسانید و وَثاقَتِ ناقلانِ این أخبار
ص: 62
همواره بر آن إجماع داشته اند...»(4).
3 _ حافظِ (5) ثِقَه دیرینه، أبوبکر محمّد بن أحمد بن عبداللّه بن إسماعیل بن أبی الثّلج کاتبِ بغدادی (زاده به سالِ 237 ه . ق. و در گذشته به سالِ 325 یا 323 یا 322 ه . ق.) در تاریخ الأئمّه علیهم السّلام گفته است:
«قائِم _ صَلَواتُ اللّهِ و سَلامُهُ عَلَیه _ <مؤلّف> گوید: این جانشین(6) به سالِ 258 (دویست و پنجاه و هشت) زاده شد و دو سال و چهارماهه بود که أبومحمّد <یعنی: إمامِ عسکری> درگذشت _ صَلَواتُ اللّهِ و سَلامُهُ عَلَیهِم أَجمَعین»(7).
درباره زاد و رودِ آن حضرت گفته:
«درباره زاد و رودِ «م ح م د» بن حسن _ علیهماالسّلام _ خداوند آگاه است»(8).
درباره مامِ آن حضرت گفته:
«مامِ قائِم _ صَلَواتُ اللّهِ و سَلامُهُ عَلَیه و عَلی آبائِه _ صغیره است؛ و گویند: حکیمه؛ و گویند: نرجس؛ و گویند: سوسن.
ابنِ همام گفته: حکیمه، همانا، عمّه أبومحمّد <یعنی: إمامِ عَسکَری علیه السّلام> است و او را درباره ولادتِ صاحب الزّمان علیه السّلام حدیثی است و روایت کرده که نامِ مامِ این جانشین(6) نرجس است.»(9).

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

درباره ألقابِ آن حضرت گفته:
«قائِم _ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیه و علی آبائِه _ ، الهادی و المَهدی است».(10)
در بابِ کُنیه آن حضرت گفته:
«قائِم _ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیه _ ، أبوالقاسم است».(11).
درباره قبرِ آن حضرت <یعنی: محلّی که آن حضرت پس از وفات در آن مدفون خواهد شد>، گفته:
«قائمِ مُنْتَظَر _ صَلَواتُ اللّهِ و سَلامُهُ عَلَیْه _ : قبرِ او چیزی است که جُز خدایْ
ص: 63
تعالی کسی از آن خبر ندارد.»(12).
درباره أبوابِ آن حضرت گفته است:
«.. بابِ او عثمان بن سعید بود و چون وفاتش دَررسید، بنا بر سفارشی که أبومحمّد حسن بن علی <یعنی: إمامِ عَسکَری علیه السّلام <فرموده بود، کار را به پسرش أبوجعفر محمّد بن عثمان سپُرْد. ثِقاتِ شیعه از آن حضرت <یعنی: إمامِ عَسکَری علیه السّلام > روایت کرده اند که فرمود: هذا وَکیلی و ابْنُه وَکیلُ ابْنی (یعنی: این مرد وکیلِ من و پسرش وکیلِ پسرم است)، که مراد <از پسرش< أبوجعفر محمّد بن عثمانِ عَمْری بود. و چون او را وفات دررسید، کار را به أبوالقاسم حسین بن روحِ نُمَیْری سپُرْد، و آنگاه أبوالقاسم بن روح فرمان داده شد که کار را به أبوالحسنِ سَمُری مُحَوَّل کُنَد. سپس باب نهان و پوشیده شد <و طریقِ نیابتِ خاصّه منقطع گردید>(13)؛ و خداوند داناترست.»(14).
4 _ ثقه الإسلام أبوجعفر محمّد بن یعقوب بن إسحاقِ کُلیْنی _ که علی التّحقیق به سالِ 329 ه . ق. درگذشته است _ بابی را به «ولادتِ صاحب الزّمان علیه السّلام» (/ مولد الصاحّب علیه السّلام) اختصاص داده و گفته است:
«آن حضرت علیه السّلام در نیمه شعبانِ سالِ دویست پنجاه و پنج ولادت یافت»(15).
5 _ شیخِ جلیل، محمّد بن إبراهیمِ نُعْمانی _ معروف به: ابنِ أَبی زَینَب _ ، شاگرد و کاتبِ کُلیْنی، کتاب الغَیبهاش را درباره غَیبتِ سَروَرمان إمام مَهدی (عج) تألیف کرده که شایسته مراجعه است.(16)
6 _ شیخِ جلیل، أبوجعفر محمّد بن علیّ بن حُسَین بن بابوَیْهِ قمی، صَدوقِ أُمّت (درگذشته به سالِ 381 ه . ق.)، در اعتقاداتاش گفته است:
«... و ما معتقدیم که حجّتِ خداوند در زمین و جانشینِ او در میانِ بندگانش، در
ص: 64

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

زمانِ ما، همانا، قائِمِ مُنتَظَر، محمّد بن حسن بن علی بن محمّدبن علیّ بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحُسَین بن علیّ بن أبی طالب _ علیهم السَّلام _ ، است، و اوست که پیامبر (ص) به نقل از خدایْ _ عزّوجلّ _ ، به نام و نَسَب از وی خبر داده است، و اوست که زمین را همانگونه که از ستم و جَوْر پُر شده است، از قِسط و عدل پُر می سازد؛ او همان کسی است که خداوند _ هرچند مشرکان خوش ندارند _ دینِ خود را به دستِ او آشکار می سازد تا بر همه دینها پیروز گردانَدَش؛ و همان کسی است که خداوند خاوران و باخترانِ زمین را بر دستش می گُشایَد تا در زمین جائی نمانَد که در آن بانگِ نماز دَرداده نشود و دین یکسره خدایْ را باشد؛ او همان مَهدی است که پیامبر (ص) از او خبر داده و همان کسی که چون برون آید عیسی بن مریم فرود آید و پشتِ سرِ او نماز بگزارَد و نمازگزار آنگاه که پشتِ سرِ او نماز بُگزارَد چون کسی است که پشتِ سرِ رسولِ خدا (ص) نماز بگزارَد، زیرا که آن حضرت خلیفه رسولِ خدا (ص) است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

و ما معتقدیم روا نیست قائِم جُز او باشد، هرچند که در غَیبت بمانَد، و اگر غَیبتِ او به درازایِ عمرِ دنیا نیز بپایَد، باز قائِم جُز او نیست، زیرا پیامبر(ص) و أئمّه (ع) او را به نام و نَسَب نشان داده و بدان تنصیص کرده و بشارتش را داده اند _ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم أَجمَعین.»(17)
7 _ صَدوقِ أُمّت، همچُنین، کتابِ ارزشمندِ کمال الدّین و تمام النّعمهاش را در أحوالاتِ سَروَرمان قائِم (عج) تألیف کرده است.(18)
8 _ شیخ أبوعبداللّه محمّد بن محمّد بن نُعمانِ عُکْبَریِ بغدادی، مُفید (درگذشته به سالِ 413 ه . ق.)، در کتابِ الإرشادش بابی را به حضرتِ قائِم و تاریخِ ولادت و دلائلِ إمامتِ آن حضرت و یادکَردِ پاره ای از أخبار و غیبت و سیره قائِم (عج) به هنگامِ قیام و برپائیِ دولتش اختصاص داده است.(19)
ص: 65
شیخِ مُفید رساله الفُصول العشره را هم درباره غَیبت نگاشته که رساله دلاویزی است و می سزد موردِ مراجعه قرار گیرد.(20)
9 _ أبوالحسن محمّد بن حسین بن موسی موسوی، شریفِ رَضی (درگذشته به سالِ 406 ه . ق.) _ از شاگردانِ شیخِ ما، ابن المُعلِّم مُفیدِ أُمَّت و معلّمِ آن _ ، در کتابِ جاودانه اش، نهج البلاغه، خطبه هائی را از إمام علی علیه السّلام درباره فرزندش مَهدی (عج) نقل کرده است.(21)
10 _ برادرش، أبوالقاسم علیّ بن حسین بن موسی الموسوی، عَلَم الهُدی شریفِ مُرتَضی (درگذشته به سالِ 436 ه . ق.)، المُقْنِ_ع فی الغیبه را نوشته(22) و در کتابِ الشّافیاش هم از این موضوع گفت و گو کرده(23) و همچُنین رساله فی غیبه الحجّه(24) را نوشته است و در آن گفته:
«... کسانی که در اعتقاد مخالفِ مایند، می پندارند در سخن گفتن در بابِ غَیبت، کارِ ما دشوار و کارِ ایشان آسان است؛ و این نخستین باورِ نادرستی نیست که بدان اعتقاد یافته اند، و چون در آن تأمّل رَوَد، وارونه چیزی است که پنداشته اند...»(25).
11 _ شیخ تقی الدّین أبوالصَّلاحِ حَلَبی (درگذشته به سالِ 447 ه . ق.) در کتابِ کلامی اش، تقریب المعارف، فصلی را به إمامّتِ حجّه بن الحسن _ علیهما السّلام _ اختصاص داده است(26).
12 _ أبوجعفر محمّد بن حسنِ طوسی (درگذشته به سالِ 460)، شیخِ طائفه مُحِقّه، کتاب الغیبهاش را درباره سَروَرمان صاحب الزّمان علیه السّلام تألیف کرده است، و در رساله مسائل کلامیهاش گفته:
«محمّد بن الحسن المَهدیّ علیه السّلام زنده است و از زمانِ پدرش، إمام حَسَنِ عسکری <علیه السّلام> تا به روزگارِ ما وجود داشته و دارد، بدین دلیل که _ چون إمامت لُطف است، و لُطف در هر روزگاری بر خدایْ تَعالی واجب است _ در
ص: 66
هر زمانی باید إمامِ معصومی باشد»(27).
13 _ شیخ أبوعلی فضل بن حسن بن فضلِ طَبْرِسی (درگذشته به سالِ 548 ه . ق.)، صاحبِ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، در تاج الموالید بابی را درباره إمامِ دوازدهم (عج) نوشته است(28).
14 _ حافظ شیخ أبومحمّد عبداللّه بن أحمد بن أحمد بن أحمد بن عبداللّه بن نَصر بن خَشّابِ بغدادی (درگذشته به سالِ 567 ه . ق.) در تاریخ موالید الأئمّه و وفیاتهم گفته است:
«یادکردِ آن جانشینِ شایسته علیه السّلام : صدقه بن موسی از پدرش و او از إمام رضا علیه السّلام نقل کرده است که فرمود:
الخَلَف الصّالح مِن وُلْدِ أبی محمّد الحَسَن بن عَلیّ و هو صاحِبُ الزَّمان وَ هُوَ المَهدیّ (یعنی: آن جانشین شایسته از فرزندانِ أبومحمّد حَسَن بن علی است و او صاحب الزّمان است و او مَهدی است)...»(29).
15 _ رضی الدّین أبوالقاسم علیّ بن موسی بن طاوس (درگذشته به سالِ 664 ه . ق.) در الطَّرائِف فی مَعرفهِ مَذاهبِ الطّوائف گفته است:
«همچُنین بدان که ما و بیشترینه أهلِ إِسلام روایت کرده ایم که پیامبرمان، حضرتِ محمّد (ص)، فرمود: لا بُدَّ مِن مَهدیّ مِن وُلِد فاطِمَه (ابنته _ علیهاالسّلام _ ) یظهر فَیَمْلاَءُ الأَرضَ عَدْلاً وَ قِسطًا کَما مُلِئَتْ ظُلْمًا وَ جَوْرًا (یعنی: بی گُمان مَهدیّی از فرزندانِ فاطِمَه خواهد بود و ظهور خواهد کرد و زمین را همانگونه که از ستم و جوْر پُر شده است، از عدل و قِسط پُر می سازد).
و همچنین جماعتی از رجالِ مذاهبِ چهارگانه در کتابهاشان <این معنا را< روایت کرده و أهلِ إسلام بر آن إجماع نموده اند.»(30).
16 _ علاّمه، آیه اللّهِ علی الإطلاق، شیخ حسن بن یوسُف بن علیّ بن مطهَّرِ حِلّی
ص: 67
(درگذشته به سالِ 726 ه . ق.) در کتابِ المُستَجاد مِن کتابِ الإرشاد بابی را به یادکردِ حضرتِ قائِم _ عَجَّلَ اللّهُ فَرَجَه _ اختصاص داده است که می سَزَد به آن مراجعه فرمائید.(31)
17 _ علاّمه شیخ حُسَیْن بن عبدالصَّمَد عامِلی (در گذشته به سالِ 984 ه . ق.)، پدرِ شیخ بهائی، در کتابِ وُصولُ الأخیار إلی أصولِ الأخبارش گفته است:
«إمام مَهدی صاحب الزّمان که بر اینروزگاریان حجّت است، أبوالقاسم محمّد بن حَسَنِ عَسکَری _ عَجَّلَ اللّهُ فَرَجَه _ ، روزِ آدینه، پانزدهمِ شعبانِ سالِ دویست و پنجاه و پنج، شَبْ هنگام، در سُرَّ مَن رَأَی زاده شد؛ و مامِ او نَرجس است، و به قولی: مریمِ عَلَوی دُختِ زید؛ و ظهور و فرمانروائیِ آن حضرت _ از طریقِ آگاهیی که پیامبر (ص) در این باب به دست داده است _ یقینی است»(32).
و همچُنین گفته:
«و از ایشان (یعنی از کسانی که أحادیثمان را و مَعالِمِ دینمان را از ایشان نقل کرده ایم) است، محمّد بن حسنِ مَهدی <علیه الصّلاه و السّلام> که حق را بَر پا می دارَد و _ بدانسان که پیامبر (صَلَّی اللّهُ عَلَیه و آلِه) خبر داده است _ زمین را، همانگونه که از ستم و جَوْر پُر شده است، از قِسط و عدل پُر می سازد.
این معنا در الجَمْع بین الصِّحاح السِّتّ، به شش طریق، با اختلاف در ألفاظِ متن، روایت گردیده، و در کتابِ المصابیح هم به چهار طریق آن را روایت کرده است؛ و فی الجمله، از چیزهائی است که أَحَدی در آن شک نکُنَد.»(33).
18 _ فرزندِ او، شیخ بهاءالدّین محمّد بن حُسَین بن عَبدِالصَّمَدِ حارثیِ عامِلی جَبَعی (درگذشته به سالِ 1031 ه . ق.(34))، در توضیح المقاصد گفته است:
«پانزدهم (از ماهِ گرامیِ شعبان): إمام أبوالقاسم محمّد المَهدیّ صاحب الزّمان _ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیه و عَلی آبائِه الطّاهِرین _ در این روز ولادت یافته، و این رخداد، در
ص: 68
سُرَّ مَن رَأَی به سالِ دویست و پنجاه و پنج (255 ه . ق.) بوده است»(35).

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

19 _ علاّمه مصنّف، محمّد بن مرتضی، مَدعُوّ به: مولی مُحْسنِ فیضِ کاشانی (درگذشته به سالِ 1091 ه . ق.)، در کتابِ کلامی اش، عین الیقین، بابی را درباره غَیبتِ إمامِ زمانِ ما و علائمِ ظهورِ آن حضرت و نشانه هایِ رستخیز نگاشته است.(36)
20 _ علاّمه سیّد هاشمِ بحرانی (درگذشته به سالِ 1107 ه . ق.)، صاحبِ تفسیرِ البُرهان، کتابِ المَحَجَّه فیما نَزَلَ فی القائِمِ الحُجَّه (عج) را تألیف کرده است.
21 _ شیخ الإسلامِ روزگارِ خویش، غوّاصِ بِحارِ علومِ آلِ محمّد (ص)، شیخ محمّدباقرِ مجلسی (درگذشته به سالِ 1110 ه . ق.)، مُجَلَّدِ سیزدهم از کتابِ بحارالأنوار را به أحوالِ إمامِ دوازدهم، صاحب الزّمان (عج)، اختصاص داده است.(37)
22 _ علاّمه میرمحمّدصادقِ خاتون آبادی (درگذشته به سالِ 1272 ه . ق.)، از شاگردانِ نیایِ نگارنده _ علاّمه شیخ محمّدتقیِ صاحبِ هدایه _ قُدِّسَ سِرُّه _ ، چهلْ حدیثاش را درباره إمام زمان (عج) تألیف کرده و کشف الحق نامیده که به أربعینِ خاتون آبادی نامبردارست.(38)
23 _ شیخ المحدِّثین و ثالث المجلسیّین، حاج میرزا حُسَینِ نوری (درگذشته به سالِ 1320 ه . ق.)، کتابِ نَجْم الثّاقباش را در أحوالاتِ سَروَرمان، حضرتِ قائم (عج)، تألیف کرده است.(39)
24 _ علاّمه سیّد محمّدتقیِ موسویِ اصفهانی (درگذشته به سالِ 1348 ه . ق.) کتابِ مکیال المکارم فی فوائد الدّعاء للقائم <علیه الصّلاه و السّلام> را تألیف کرده است.(40)
25 _ علاّمه شیخ علی أکبرِ نهاوندی (درگذشته به سالِ 1369 ه . ق.) العبقریّ الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزّمان علیه السّلام را در دو مجلّدِ بزرگ تألیف کرده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

26 _ علاّمه سَیِّدمحسنِ أمین (درگذشته به سالِ 1371 ه . ق.) در أعیان الشّیعهاش
ص: 69
بخشی را به «حضرتِ محمّد بن الحسن المَهدیّ صاحب الزّمان علیه السّلام» اختصاص داده و در آن به بحثی درازدامَن پرداخته است.(41)
27 _ علاّمه سیّد صدرالدّینِ صدر (درگذشته به 19 ربیع الثّانیِ 1373 ه . ق.) در کتابِ ارزنده اش، المَهدی <علیه السّلام>، أحادیثِ حضرتِ مَهدی (عج) را از طُرُقِ أهلِ سنّت گِرد آورده است و می سَزَد خوانندگان بدان مراجعه فرمایند که أثری دلاویز است.
28 _ علاّمه أکبر و مصلحِ أعظم، شیخ محمّدحسین آلِ کاشف الغطاء (درگذشته به 18 ذی القعده الحرامِ 1373 ه . ق.) در کتابِ ارزنده اش، أصل الشّیعه و أصولها، گفته است:
«... إمامیّه معتقدند که خدایْ _ سُبحانَه _ زمین را از کسی که بر بندگان حجّت باشد، خواه نبی و خواه وَصی، خواه پدیدار و شناسا و خواه نهان و ناپیدا، تهی نمی گذارد و پیامبر (ص) تنصیص فرموده و کار را به فرزندش إمام حَسَن محوّل کرده و إمام حَسَن کار را به برادرش إمام حُسَین محوّل ساخته است و روند به همین ترتیب بوده است تا به إمامِ دوازدهم مهدیِّ مُنتَظَر رسیده...».(42)
29 _ علاّمه شیخ محمّدرضا مظفّر (درگذشته به سالِ 1383 ه . ق.) در کتابِ عقائد الإمامیّهاش گفته:
«بشارت به ظهورِ مَهدی که از فرزندانِ فاطِمَه است و در آخِرالزّمان ظهور می کند، تا زمین را، پس از آنکه از ستم و جَوْر پُر شده است، از قِسط و عدل پُر سازد، از قولِ پیامبر _ صلّی اللّه علیه و آله _ به تَواتُر نقل گردیده و به ثُبوت رسیده است و مسلمانان همه و به رغمِ اختلافِ مشربهاشان، در شمارِ أحادیثی که از آن حضرت روایت کرده اند، این بشارت را ثبت نموده اند. بِنا بر این، بشارتِ مذکور، اندیشه ای نوپدید نیست که در میانِ شیعیان به وجود آمده باشد...»(43).
ص: 70
30 _ علاّمه معاصر، <آیه اللّه آقایِ حاج> شیخ لطف اللّهِ صافیِ گلپایگانی _ مُدَّ ظِلُّه _ در کتابِ ارزنده اش، مُنتَخَبُ الأَثَر فی الإمام الثّانی عشر <علیه السّلام>، _ که بارها طبع گردیده است _ ، أحادیثِ حضرتِ مَهدی (عج) را از <منابعِ <فَریقَیْن گِردآوری کرده.
31 _ علاّمه معاصر، شیخ مَهدیِ فقیه إیمانیِ اصفهانی، دیدگاههایِ أعلامِ أهلِ سنّت را در موسوعه خویش، الإمام المَهدی <علیه السّلام <عند أهل السّنّه، گِردآورده است که أثری خواندنی است و می سَزَد خواننده ارجمند به آن مراجعه فرماید.
32 _ علاّمه معاصر، شیخ أبوطالبِ تجلیلِ تبریزی، رساله مَن هُوَ المَهدی؟ را تألیف کرده و در آن أحادیثِ این موضوع را از <منابعِ <فَریقَیْن گِردآورده است که دوبار در قمِ مُشَرَّفه به طبع رسیده.
33 _ علاّمه معاصر، سیّد محمود موسویِ دِهْسُرخیِ اصفهانی، در کتابِ یأتی علی النّاس زمان من سئل عاش و من سکت مات، أحادیثِ آخِرالزّمان را گِردآورده و به فارسی ترجَمه کرده و بِنا بر حروفِ ألفبا مرتّب گردانیده است. طبعِ نخستِ این کتاب به سالِ 1408 ه . ق. در قم منتشر گردید. <همچُنین أخیرًا کتابِ معجم المَلاحم و الفِتَن از نامبُرده به طبع رسیده است> .

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

مَهدی (عج) نزد أهلِ سنّت و جماعت
(44)
روایتگرانِ أهلِ سنّت و جماعت، أحادیثِ مَهدی (عج) را روایت کرده و مُصَنِّفانشان این أحادیث را در جوامعِ حدیثشان ضبط کرده اند؛ کسانی چون أَحمَد(45) و أبوداود و ابنِ ماجَه و تِرمِذی و بُخاری و مُسلم و نَسائی و بَیْهَقی و ماوَردی و طَبَرانی و سَمْعانی و رویانی و عَبْدَری و حافظ عبدالعزیزِ عُکبَری _ در تفسیرش _ و ابنِ قُتَیْبَه _ در غریب الحدیث _ و ابن سری و ابن عَساکِر و دارَقُطْنی _ در مسند سیّده نساء العالمین فاطمه الزّهراء <علیها السّلام> _ و کسائی _ در المبتدا _ و بَغَوی و ابنِ أَثیر و
ص: 71
ابن دیبعِ شیبانی و حاکم _ در مستدرک _ و ابنِ عبدالبّر _ در الاستیعاب _ و حافظ ابنِ مطیق و فرغانی و نمیری و مُناوی و ابنِ شیرویه دیْلمی و سِبْطِ بن جَوْزی و شارحِ مُعتَزِلی(46) و ابنِ صَبّاغِ مالِکی و حَموی و ابنِ مغازلیِ شافعی و موفّق بن أحمدِ خوارزمی و مُحِبّ الدّین طَبَری و شِبْلَنْجی و صَبّان و شیخ منصور علی ناصف و ابنِ أبی شیبه و ابنِ أبی حاتم و حسن بن سفیان و ابنِ منده و حمادِ رَواجِنی و أبوالحسن سحری و حربی و أبوبکر مقری و خطیب و أبوعَمْرو دانی و ابنِ خَلِّکان و قُرطُبی و ابنِ کثیر و نعیم بن حمّاد و ابنِ أَعْثَمِ کوفی و أبوالحسن آبُری و ابنِ حَجَرِ عَسقَلانی و مُحیی الدّین ابنِ عَرَبی و ابنِ طَلْحه شافعی و سَمْهودی و شَعْرانی و ابن العَرَبیِ مالِکی و أبویَعلی و ابنِ حَجَرِ هَیْتَمی(47) و ابنِ حیان و أبوالشّیخ و ثَعْلَبی و ابن الأزرق و ابنِ مَنظورِ أنصاری و عبدالکری یمانی و صَدرالدّین قونَوی و زَیْنی دَحْلان و برزنجی و مُرتَضی زَبیدی و ملاّعلیِ مُتَّقی و خواجه پارسا و إسماعیل حقّی و آلوسی و قُندوزیِ بَلخی و گنجیِ شافعی و جُز ایشان.(48)

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

شماری از ایشان رساله ها و کتابهائی در این باب نوشته اند که از آن جمله اند:
حافظ أبونُعَیْمِ اصفهانی، صاحبِ کتاب نَعْت المَهدیّ و مَناقب المَهدیّ، و گنجیِ شافعی، صاحبِ البیان فی أخبارِ صاحب الزّمان، و ملاّعلی متّقی، صاحبِ تلخیص البیان فی أخبار مهدیّ آخرالزّمان، و عبّاد بن یعقوبِ رَواجِنی، صاحبِ کتابِ أخبار المهدی، و سُیوطی، صاحبِ العَرْفُ الوَرْدیّ فی أَخبارِ المَهْدیّ و علامات المهدیّ، و ابنِ حَجَر، صاحبِ القول المختصر فی علاماتِ المَهْدیّ المُنْتَظَر، و شیخ جمال الدّین یوسف بن یحیی دمشقی، صاحبِ عِقْدالدُّرَر فی أخبار الإمام المُنْتَظَر، و ابنِ کمال پاشا، صاحبِ تلخیص البیان فی علامات مَهدیِّ آخرالزّمان، و ابنِ قَیِّمِ جَوْزیّه که او را المهدی است، و ملاّعلی قاریِ هندی که او را المَشرَب الوَرْدیّ فی أخبارِ المَهدیّ است، و شیخ مَرعی بن یوسُفِ کَرْمیِ مقدسی <حَنْبَلی> ، صاحبِ فَوائِدُ الفِکَر فی الإِمامِ المُنْتَظَر، و محمّد بن عبدالعزیز بن مانع _ از علمایِ نجد در سده چهاردهم _ ، صاحب تَحدیقُ النَّظَر فی أَخبارِ الإِمام المُنْتَظَر، و دیگران
ص: 72
و نوشتارهایِ دیگر.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

در إدامه پاره ای از سخنانِ أعلامِ ایشان را می آوریم و خواننده را می سَزَد تا در این سخنان باریک بنگَرَد و بیندیشَد:
1 _ ابنِ أبی الحدیدِ مُعْتَزِلی در شرح نهج البلاغه گفته است:
«فرقه هایِ مسلمان، همه همداستانند که دُنیا و تکلیف جُز پس از ظهورِ او مَهدی علیه السّلام سپَری نمی گردد»(49).
2 _ از شیخ عبدالحق منقول است که در اللّمعات گفته:
«أحادیثی که به حدِّ تَواتُر رسیده اند هَمْسُخَن اند که مَهدی از أهلِ بیت و از أولادِ فاطِمَه است»(50).
3 _ صَبَّان در إسعاف الرّاغبین گفته است: «درباره خروجِ او و این که او از أهلِ بیتِ پیامبر (ص) است و این که او زمین را از عدل پُر می سازد، أخبارِ روایت شده از پیامبر (ص) به تَواتُر رسیده است»(51).
4 _ شِبْلَنْجی در نورالأبصار گفته است: «أخبار روایت شده از پیامبر(ص)، در این باره که او از أهلِ بیتِ آن حضرت است و زمین را از عدل پُر می سازد، به تَواتُر رسیده است»(52).
5 _ ابنِ حَجَر در صواعق گفته است: «أبوالحسین ابری گفته: «درباره خروجِ او و این که از أهلِ بیتِ پیامبر (ص) است و این که هفت سال فرمانروائی می کند و این که زمین را از عدل پُر می سازد و این که با عیسی خروج می کُنَد و عیسی او را در باب لد در خاکِ فلسطین بر کشتنِ دَجّال یاری می رسانَد و این که إمامتِ این أُمَّت می کند و عیسی پشتِ سرِ او نماز می گُزارد، أخبار به سببِ کثرتِ کسانی که آنها را از مصطفی(ص) روایت کردند به تَواتُر رسیده و مُستَفیض گشته است».(53)
6 _ سیّدأَحمَد فرزندِ سیّدزَیْنی دَحْلان، مُفتیِ شافعیان، در الفتوحات الإسلامیّه گفته است:
ص: 73
«أحادیثی که در آنها از ظهورِ مَهدی سخن در میان است، بسیارند و مُتَواتِر؛ در آنها هم حدیثِ صحیح هست و هم حَسَن و هم ضعیف، و ضعیف بیشتر است، ولی به سببِ کَثرَتِ این أحادیث و کَثرَتِ مُخرجانشان یکدیگر را تقویت می کُنَند چُنان که از آنها قطع حاصل می شود؛ أمّا آنچه موردِ قطع و یقین است، این است که او بی گُمان ظهور می کُنَد و از فرزندانِ فاطِمَه است و زمین را از عدل پُر می سازد. علاّمه سیّدمحمّد بن رسولِ بَرزَنْجی در آخرِ الإشاعه بدین نکته توجّه داده است. و أمّا تعیینِ ظهورِ وی در سالِ مشخّص صحیح نیست، زیرا غیبی است که جُز خداوند کسی از آن آگاه نیست و از شارع نصّی در تعیینِ آن نرسیده است.»(54)
7 _ سُوَیدی در سَبائک الذَّهَب گفته است: «آنچه علماء بر آن اتّفاق دارند، آن است که مَهدی همان کسی است که در آخِرِ زمان قیام می کُنَد و زمین را از عدل پُر می کُنَد؛ و أحادیث درباره او و ظهورش بسیارست»(55).
8 _ گنجیِ شافعی در البیان فی أخبارِ صاحبِ الزّمان گفته است:
«درباره مَهدی علیه السّلام ، أخبار، به سببِ کَثرَتِ کسانی که آنها را از مصطفی(ص) روایت کرده اند، مُتَواتِر و مُستَفیض گردیده است»(56).
9 _ ملاّعلی متّقی در البُرهان فی علاماتِ مهدیِّ آخِرِالزّمان، فَتاوایِ چهارتن از علمایِ مذاهبِ چهارگانه را درباره مَهدی علیه السّلام یاد کرده است. این چهارتن عبارت اند از: شیخ ابنِ حَجَرِ شافعی، مؤلّف القول المُخْتَصَر فی عَلاماتِ المَهْدِیِّ المُنْتَظَر، و أبوالسُّرور أحمد بن ضیاء حَنَفی، و محمّد بن محمّدِ مالِکی، و یحیی بن محمّدِ حَنبَلی. فَتاوایِ این چهارتن متضمّنِ صحّتِ قائل شدن به ظهورِ مَهدی <علیه الصّلاه و السّلام> است و این که درباره او و ویژگیهایش و ویژگیهایِ خُروجش و فتنه هائی که پیش از آن ظاهر می گردد _ مانندِ خُروجِ سُفیانی و خسف و جُز آن _ أخبارِ صحیح وارد شده است. همچُنین ابنِ حَجَر به تَواتُرِ این أحادیث تصریح کرده و نیز تصریح
ص: 74
نموده است که آن حضرت از أهلِ بیت است و فرمانروایِ خاور و باخترِ زمین می گردد و آن را از عدل پُر می سازد، و عیسی پشتِ سرِ مَهدی <علیهما السّلام< نماز می گُزارَد، و مَهدی سُفیانی را گلو می بُرَد، و سپاهی که سُفیانی به سویِ مَهدی می فرستد در بیداء، میانِ مکّه و مدینه، در زمین فروبُرده می شود.(57)
10 _ مَسعود بن عمرِ تَفتازانی در مقاصد الطّالبین گوید: «درباره ظهورِ إمامی از فرزندانِ فاطِمَه زهراء _ رَضِیَ اللّهُ عَنْها _ که زمین را، همانگونه که از جَور و ستم پُر شده است، از قِسط و عدل پُر می کند، أحادیثِ صحیح رسیده است»(58).
11 _ شیخ محمّد <بن محمّدِ> جَزَریِ دمشقیِ شافعی در أسمی المناقب فی تهذیب أسنی المطالب(59) گوید:
«از علیّ بن أبی طالِب _ رَضِیَ اللّهُ عَنْه _ منقول است که فرمود: قالَ رسولُ اللّه _ صَلَّی اللّهُ عَلَیه [و آلِه ] و سَلَّم _ : المَهدیّ مِنّا أَهْلَ البَیْتِ یصلحه اللّهُ فی لَیْلَهٍ(60) (یعنی: مَهدی از ما أهلِ بَیْت است، خداوند یکشبه او را مهیّا دارد).
... أحادیثِ مَهدی و این که در آخِرالزّمان می آید و این که از أهلِ بیت و از زاد و رودِ فاطِمَه _ رضوانُ اللّهِ علیها _ است و این که نامِ او نامِ پیامبر _ صَلَّی اللّهُ عَلَیه و <آلِه و> سَلَّم _ می باشد و نامِ پدرش نامِ پدرِ پیامبر _ صلّی اللّه علیه و <آلِه و< سلّم _(61)، نزدِ ما صحیح است؛ و صحیح تر [و دقیق تر [آن است که او از زاد و رودِ حُسَین بن علی است؛ چه، أمیرِمؤمنان علی بدین نکته تصریح فرموده؛ در آن سخن که... علی علیه السّلام به فرزندش حُسَیْن نگریست و فرمود که: إِنَّ ابْنی هذا سَیِّدٌ کَما سَمّاه النَّبِیُّ صَلَّی اللّهُ علیه [و آلِه [و سَلّم و سَیَخْرُجُ مِن صُلْبِهِ رَجُلٌ یُسَمَّی بِاسْمِ نَبِیِّکُمْ یُشْبِهُهُ فی الخُلُقِ و لایُشْبِهُهُ فی الخَلْقِ (یعنی: این پسرم، چُنان که پیامبر _ صلّی اللّه علیه [و آله] و سلّم _ او را نامید، سَیِّدی (62) است و زودا که از صُلْبِ او مردی بیرون آید که به نامِ پیامبرتان خوانده می شود، در خُلق به او می مانَد و در خَلق به او
ص: 75
نمی مانَد(63))؛ آنگاه حکایتِ این را که زمین را پُر از عدل می سازد بازگفت.
أبوداود این حدیث را بدینسان در سُنَنِ خویش روایت کرده و درباره آن خاموش نشسته.»(64)
12 _ عبدالرَّحْمن ابنِ خَلْدون در مُقَدَّمهیِ بلندآوازه اش می گوید: «بدان که در گُذَرِ روزگاران میانِ همه مسلمانان مشهور بوده است که بی گُمان در آخِرالزّمان مردی از أهلِ بیت ظهور می کند که دین را نیرو می دهد و عدل را آشکار می سازد و مسلمانان از او پیروی می کُنَند و بر ممالکِ إسلامی چیره می گردد و مَهدی نامیده می شود و خروجِ دَجّال و دیگر نشانه هائی که در حدیثِ صحیح ثبت شده در پیِ اوست...»(65).
تا بدین جا فصلِ نخست را که درباره گفتارها بود به فرجام می آوریم و به یاریِ

آفریدگار به فصلِ دوم می آغازیم.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

فصلِ دوم: أَحادیث

حدیثِ نخست: حدیثِ لوح
اشاره
این حدیث را، کُلیْنی در الکافی(1)، و شاگردش، نُعمانی، در الغیبه(2)، و صَدوق در کمال الدّین و تمام النّعمه(3) و عیون أخبار الرّضا علیه السّلام(4)، و مفید در الاِختصاص(5)، و شیخ تقی الدّین أبوالصّلاحِ حَلَبی در تقریب المعارف(6) _ با اختصار _ ، و شیخِ طوسی در الغَیبه(7) و أمالیاش(8)، و أمین الدّینِ طَبْرِسی در إِعلام الوَری(9)، و أبومنصورِ طَبْرِسی در الاِحتجاج _ به طورِ مُرسَل(10) _ ، و شیخ حَسَن بن أبی الحَسَنِ دیلمی در إرشادالقلوب(11)، و علاّمه مجلسی در مُجَلَّدِ نُهمِ بِحارالأنوار(12)، و سیّدمُحْسنِ أمین در أعیان الشّیعه(13) به نقل از الکافی، و صافی در مُنْتَخَبُ الأَثَر فی الإمام الثّانی عَشَر علیه السّلام(14)، آورده اند _ قَدَّسَ اللّهُ أَسرارَهُم.
در الکافی به طورِ مُسْنَد(15) از أبوبصیر(16) نقل شده است که وی از أبوعبداللّه <یعنی: إمامِ صادق> علیه السّلام نقل کرده که آن حضرت فرمودند:
«قالَ أَبی لِجابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ الاْءَنْصاریِّ: إِنَّ لی إِلَیْکَ حاجَهً فَمَتی یَخِفُّ عَلَیْکَ
ص: 87
أَنْ أَخْلُوَ بِکَ فَأَسْأَلَکَ عَنْها؟ فَقالَ لَهُ جابِرٌ: أَیَّ الاْءَوْقاتِ أَحْبَبْتَهُ.
فَخَلا بِهِ فی بَعْضِ الاْءَیّامِ، فَقَالَ لَهُ: یا جابِرُ! أَخْبِرْنی عَنِ اللَّوْحِ الَّذی رَأَیْتَهُ فی یَدِ أُمّی فاطِمَهَ _ عَلَیْها السَّلامُ _ بِنْتِ رَسُولِ اللّهِ (ص) وَمَا أَخْبَرَتْکَ بِهِ أُمّی أَنَّهُ فی ذلِکَ اللَّوْحِ مَکْتُوبٌ.
فَقالَ جابِرٌ: أَشْهَدُ بِاللَّهِ أَنّی دَخَلْتُ عَلَی أُمِّکَ فاطِمَهَ _ عَلَیهَا السَّلامُ _ فی حَیاهِ رَسُولِ اللّهِ (ص) فَهَنَّیْتُها بِوِلادَهِ الْحُسَیْنِ وَ رَأَیْتُ فی یَدَیْها لَوْحًا أَخْضَرَ، ظَنَنْتُ أَنَّه مِنْ زُمُرُّدٍ وَ رَأَیْتُ فیهِ کِتابًا أَبْیَضَ، شِبْهَ لَوْنِ الشَّمْسِ؛ فَقُلْتُ لَها: بِأَبی أَنْتِ وَ أُمّی! یا بِنْتَ رَسُولِ اللّه (ص)! ما هذَا اللَّوْح؟ فَقالَتْ: هذا لَوْحٌ أَهْداهُ اللّهُ إِلَی رَسُولِهِ (ص)، فیهِ اسْمُ أَبی وَ اسْمُ بَعْلی وَ اسْمُ ابْنَیَّ وَ اسْمُ الاْءَوْصِیاءِ مِنْ وُلْدی، وَ أَعْطانیهِ أَبی لِیُبَشِّرَنی بِذلِکَ.
قالَ جابِرٌ: فَأَعْطَتْنیهِ أُمُّکَ فاطِمَهُ _ عَلَیْهَا السَّلامُ _ فَقَرأْتُهُ وَاسْتَنْسَخْتُه؛ فَقالَ لَهُ أَبی: فَهَلْ لَکَ _ یا جابِرُ! _ أَنْ تَعْرِضَهُ عَلَیَّ؟ قالَ: نَعَمْ.
فَمَشَی مَعَهُ أَبی إِلَی مَنْزِلِ جابِرٍ، فَأَخْرَجَ صَحیفَهً مِنْ رَقٍّ، فَقالَ: یا جابِرُ! انْظُرْ فی کِتابِکَ لاِءَقْرَأَ [أَنَا] عَلَیْکَ؛ فَنَظَرَ جابِرٌ فی نُسْخَتِهِ فَقَرَأَهُ أَبی فَما خالَفَ حَرْفٌ حَرْفًا، فَقالَ جابِرٌ: فَأَشْهَدُ بِاللّهِ أَنّی هکَذا رَأَیْتُهُ فِی اللَّوْحِ مَکْتُوبًا:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
هذا کِتابٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ لِمُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ نُورِهِ وَ سَفیرِهِ وَ حِجابِهِ وَ دَ لیلِهِ، نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الاْءَمینُ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعالَمینَ.
ص: 88
عَظِّمْ یا مُحَمَّدُ أَسْمآئی وَ اشْکُرْ نَعْمآئی وَ لا تَجْحَدْ آلائی، إِنّی أَنَا اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا قاصِمُ الجَبّارینِ وَ مُدِیلُ الْمَظْلُومینَ و دَیّانُ الدّینِ، إِنّی أَنَا اللّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَمَنْ رَجَا غَیْرَ فَضْلی أَوْ خَافَ غَیْرَ عَدْلی، عَذَّبْتُهُ عَذابًا لاَ أُعَذِّبُ بِهِ أَحَدًا مِنَ الْعالَمینَ، فَإِیّایَ فَاعْبُدْ وَ عَلَیَّ تَوَکَّلْ.