بخشى‏ از زيبايى‏هاى‏ نهج ‏البلاغه

[نصرالله عاشق خداومولا]

قسمتى از خطبه اى است كه على « ع » پس از آنكه مردم مدينه با وى بيعت كردند ، آن را ايراد كرده است :

آگاه باشيد ، بدبختى شما بصورت بدبختى روزى كه خداوند پيامبر شما را برانگيخت ، بازگشته است [ 1 ] . قسم به آن كسى كه پيامبر را بحق مبعوث كرد شما غربال مى شويد و مانند آنچه در ديگ است درهم آميخته خواهيد شد تا پست ترين شما به مقام والاترين شما ، و بلندترين شما به مرتبه ى پست ترين شما بازگردد و كسانى كه در اسلام بر ديگران سبقت داشتند اما از موقعيت معنوى برخوردار نبودند سبقت مى گيرند ، و آنانكه در اسلام تقدم بيشترى داشتند باز مى مانند . به خدا قسم هيچ سخنى را پنهان نساختم و يكبار هم دروغ نگفتم آگاه باشيد گناهان ، اسبهاى سركش و لجام گسيخته اى هستند كه صاحبانشان بر آنها سوار شده و آنها سواران خود را در آتش مي اندازند بدانيد پرهيزكارى مركوب رامى است كه صاحبش بر پشت آن سوار شده و مهارش

[ 1 ] بدبختى هائى كه هنگام بعثت پيامبر گريبانگير عرب شده بود اختلاف ، تعصب ،

ظلم قوى بر ضعيف و تسلط ثروتمند بر فقير بود

. درست همين وضع خطرناك پس از كشته شدن عثمان براى مردم پيش آمد .

صفحه[ 168 ]

بدست او است و صاحبش را وارد بهشت مى كند . آرى اين دو حق و باطلند و هر كدام بستگانى دارند كسيكه بنا حق ادعا كرد هلاك گرديد و هر كه بهتان بست نااميد شد و كسيكه چهره خود را در برابر حق آشكار ساخت نابود گرديد [ 1 ] . از نادانى مرد همين بس كه ارزش خود را نداند . در خانه هاى خود پنهان شويد و آشتى را ميان خود حكومت دهيد و توبه پشت سر شما است . هيچ سپاسگزارى جز پروردگار خود را سپاس نكند و هيچ سرزنشگرى جز خويشتن را ملامت ننمايد

خدا گذشته ها را مى بخشد

قسمتى از خطبه اى است كه امام « ع » پس از كشته شدن عثمان در آغاز خلافت خود ايراد كرده است :

اى مردم ، راستى دنيا اميد دارنده و اعتماد كننده بخود را فريب مى دهد و به كسيكه شيفته آن شده بخل نمى ورزد و به كسى كه بر آن پيروز شده غلبه خواهد يافت . بخدا قسم هرگز نعمتى از ملتى كه در طراوت زندگى بوده اند سلب نشده مگر بخاطر گناهانى كه مرتكب شده اند ، زيرا خداوند به بندگانش ستم نمى كند . و اگر مردم هنگاميكه سختى ها

[ 1 ] يعنى كسيكه حق را با دشمنى ابراز كند و صريحا با آن عداوت نمايد .

صفحه[ 169 ]

به آنان روى مى آورد و نعمتها از ايشان سلب مى شود با نيت هاى راست و دلهاى شيفته به پروردگارشان پناه ببرند هر گمشده اى را به آنان باز مى گرداند و هر فسادى را براى آنان اصلاح مى نمايد .

[نصرالله عاشق خداومولا]

راستى من

مى ترسم شما در ضعف و سستى واقع شويد . كارهائى بود كه گذشت و شما نسبت به آن تمايل داشتيد و در اين امور مورد پسند من نبوديد . اينك اگر كارتان به شما باز گردد از سعادتمندان خواهيد بود . من جز كوشش وظيفه اى ندارم ، اگر مى خواستم بگويم مى گفتم . خدا گذشته ها را ببخشد

رشوه

نامه اى است كه على « ع » پس از رسيدن به خلافت به سرلشگران نوشته است :

پس از سپاس و درود ، هلاكت پيشينيان شما بدان جهت بود كه مردم را از حق بازداشتند ، پس مردم . آن را خريدند [ 8 ] از آنسو آنان را بباطل وادار ساختند آنها هم از باطل پيروى كردند [ 9 ] .

[ 8 ] يعنى مردم را از حق خود باز داشتند و مردم ناچار شدند بواسطه رشوه حق را از آنان بخرند .

[ 9 ] يعنى مردم را به انجام باطل واداشتند تا آنجا كه باطل سرمشق فرزندان بعد از پدران گرديد .

صفحه[ 170 ]

اگر پايدار نباشيد

[نصرالله عاشق خداومولا]

قسمتى از نامه اى است كه على « ع » به فرماندهان مرزى خود نوشته است :

پس از سپاس و درود ، براى حكمران سزاوار است برترى و نعمتى كه به او اختصاص داده شده ، باعث تغيير حال او بر رعيت نشود و نعمت هائى كه خداوند نصيبش ساخته او را بيشتر به بندگان خدا نزديك كند و بيشتر به محبت نسبت به برادرانش وادارد .

آگاه باشيد حق شما بر من اين است كه هيچ حقى را از مورد خود براى شما جلوگيرى نكنم و شما در حق نزد من برابر باشيد ، پس هرگاه من چنين كردم بر خدا لازم است نعمت را بر شما تمام كند و شما اطاعت مرا نمائيد و از دعوت من كناره گيرى نكنيد و در صلاح خود كوتاهى ننمائيد و در راه حق در سختى ها فرو رويد .

اگر شما در اين امور پايدار نباشيد هيچكس از شما در نظر من پست تر از كسى كه انحراف

يافته نخواهد بود ، آنگاه كيفر او را بزرگ مى شمارم و او از اين كيفر نزد من رهائى نخواهد يافت

با مردم از روى انصاف رفتار كنيد

[نصرالله عاشق خداومولا]

قسمتى از نامه اى است كه على « ع » به مأمورين ماليات نوشته است :

صفحه[ 171 ]

با مردم از روى انصاف رفتار كنيد و در برابر خواسته هايشان بردبار باشيد ، زيرا شما خزانه داران رعيت [ 10 ] و نمايندگان ملت هستيد .

هرگز هنگام گرفتن ماليات ، لباس زمستانى و تابستانى مردم و چهارپائى را كه با آن كار مى كنند نفروشيد [ 11 ] و به هيچكس بخاطر درهمى تازيانه نزنيد و به مال هيچيك از نمازگزاران و هم پيمانها دست دراز نكنيد [ 12 ] .

[نصرالله عاشق خداومولا]

آيا پيروزى را در سايه ظلم جستجو كنيم ؟

هنگامى كه امام « ع » را بخاطر برابرى در بخشش سرزنش كردند فرمود :

آيا به من فرمان مى دهيد در حق كسى كه بر او زمامدار شده ام ، پيروزى را در سايه ى ظلم جستجو كنم ؟ بخدا قسم تا هنگاميكه روزگار باقى است و ستاره اى در آسمان ستاره ديگر را قصد مى كند ، به اين كار

[ 10 ] منظور اين است كه حكمرانان بايد اموال رعيت را در بيت المال جمع آورى كنند و در مصالح و نيازمنديهاى مردم مصرف نمايند .

[ 11 ] على « ع » مى گويد : مردم را ناچار نكنيد براى پرداخت ماليات لباس و چهارپاى خود را كه در كشاورزى و باربرى به آن نيازمندند بفروشند .

[ 12 ] منظور از هم پيمان اهل كتاب هستند .

صفحه[ 172 ]

فرمان نمى دهم و نزديك آن نمى شوم . اگر مال مال من بود آن را بطور مساوى ميان مسلمانان تقسيم مى كردم ، پس چگونه است و حال آنكه مال مال خدا است آگاه باشيد بخشيدن مال در غير مورد حق ، زياده روى و اتلاف است .

[نصرالله عاشق خداومولا]

مردم در حقوق با يكديگر برابرند

سخنى است كه امام « ع » با طلحه و زبير پس از بيعت آنان بخلافت ، در حاليكه آن حضرت را بر مشورت نكردن و كمك نگرفتن از آنان در كارها ، نكوهش مى كردند ، ايراد فرموده است :

راستى شما براى چيز اندك خشم نموديد و فراوان را به تأخير انداختيد . بگوئيد ببينم شما در چه چيزى حق داشته ايد كه من شما را از آن بازداشته ام يا كدام بهره اى را بخود اختصاص داده و شما را از آن محروم ساخته ام يا از كدام حقى كه مسلمانى نزد

من آورده ناتوان مانده ام يا نسبت به آن نادان بوده يا درباره آن اشتباه كرده ام ؟ بخدا قسم من هرگز خواهان خلافت و در جستجوى حكومت نبوده ام . اين شما بوديد كه مرا به آن دعوت نموديد . هنگاميكه خلافت به من رسيد به كتاب خدا نظر نمودم و لذا در اين زمينه به رأى شما و رأى ديگران نيازمند نشدم ، و حكمى پيش نيامد كه نسبت به آن نادان باشم

صفحه[ 173 ]

تا با شما و برادران مسلمانم مشورت نمايم ، اگر چنين بود از شما و ديگران روى گردان نبودم .

اما مسئله برابرى كه يادآورى كرديد ، مسئله اى است كه من به رأى خود و از روى هوس درباره آن حكم نكردم ، بلكه من و شما آنچه را پيامبر خدا « ص » آورده و از آن فارغ شده بدست آورديم . بنابراين من در آنچه خداوند از تقسيم آن فارغ گرديده به شما نيازمند نبودم .

خداوند دلهاى ما و شما را بسوى حق گرايش دهد و به ما و شما صبر عطا فرمايد . خدا رحمت كند مردى را كه حقى ببيند و به آن كمك نمايد يا ستمى ببيند و از آن جلوگيرى كند و به زيان ستمگر مددكار ستمديده باشد

[نصرالله عاشق خداومولا]

بسوى اصحاب جمل

نامه اى است كه على « ع » پيش از واقعه جمل به طلحه و زبير و عايشه نوشته است :

اين نامه اى است از بنده خدا على پيشواى مؤمنان به طلحه و زبير و عايشه ، سلام بر شما .

پس از سپاس و درود ، اى طلحه و زبير شما خود مى دانيد كه من قصد بيعت نكردم تا آنكه به

آن مجبور شدم و شما از افرادى بوديد كه بيعت مرا پذيرفتيد ، پس اگر از روى اطاعت بيعت كرده ايد ، بسوى خدا توبه نموده و از تصميمى كه داريد منصرف شويد و اگر با اكراه بيعت

صفحه[ 174 ]

نموده ايد با آشكار ساختن اطاعت و پنهان نمودن گناه ، براى من به زيان خود راه گشوده ايد .

اى طلحه تو بزرگ مهاجران هستى و اى زبير تو قهرمان قريش مى باشى . نرفتن شما زير بار بيعت پيش از آنكه داخل آن شويد ، از خارج شدن شما از آن پس از پذيرفتن براى شما آسان تر بود .

اى عايشه تو براى طلب كردن كارى كه از عهده تو بيرون بود ، خدا و پيامبرش را معصيت كردى و از خانه ات خارج شدى و گمان مى كنى مى خواهى ميان مردم را اصلاح دهى به من بگو زنان را با فرماندهى سپاه و نمايان شدن در برابر مردان چه كار ؟ به خيال خودت خون عثمان را مى طلبى در حاليكه عثمان از بنى اميه و تو از قبيله تميم هستى . تو ديروز در برابر گروهى از اصحاب پيامبر خدا مى گفتى : اين پيرمرد احمق را كه كافر شده بكشيد خدا او را بكشد » و امروز خون او را مى طلبى ؟ از خدا بترس و به خانه ات بازگرد و پوشش خود را بياويز ، و السلام .

[نصرالله عاشق خداومولا]

از لانه ات بيرون بيا

قسمتى از نامه اى است كه على « ع » آن را به ابو موسى اشعرى فرماندار خود در كوفه ، نوشته است . على « ع » پس از آنكه مردم را براى جنگ با اصحاب جمل

صفحه[ 175 ]

دعوت كرد به او خبر

رسيد كه ابو موسى مردم را از آمدن بسوى او جلوگيرى كرده است ، امام « ع » به او نوشت :

از بنده خدا على پيشواى مؤمنان به عبد الله بن قيس .

پس از سپاس و درود ، سخنى از تو به من رسيده كه هم به سود تو و هم به زيان تست . هرگاه فرستاده من بر تو وارد شد دامن خود را بالا بزن و كمربندت را محكم كن و از لانه ات بيرون بيا و كسانى را كه با تو هستند دعوت كن [ 13 ] .

عقلت را مقيد نما و زمام كارت را در دست گير و بهره و نصيب را درياب . اگر از اين پيشنهاد كراهت دارى بجاى تنگى كه رهائى در آن نيست دور شو بخدا قسم اين جنگ ، بر حق و بدست كسى است كه بر حق است و من از آنچه كافران كرده اند باك ندارم

[نصرالله عاشق خداومولا]

اتمام حجت

سخنى است كه امام « ع » با مردى بنام « كليب جرمى » در ميان گذاشته ، پس از

[ 13 ] بالا زدن دامن و محكم كردن كمربند ، كنايه از آمادگى براى جهاد است و مقصود از لانه ، جايگاه است .

صفحه[ 176 ]

آنكه گروهى از مردم بصره وى را نزد حضرت فرستادند تا حقيقت حال او را با اصحاب جمل معلوم نمايد و شبه آنان بر طرف شود . امام « ع » رفتار خود را با آنان طورى توضيح داد كه از آن پس مرد دانست وى بر حق است ، پس امام « ع » به او فرمود : بيعت كن آن مرد گفت :

من

فرستاده گروهى هستم و از پيش خود كارى نمى كنم تا بسوى آنان باز گردم .

امام « ع » اين سخن زيبا را بيان فرمود :

بگو ببينم اگر كسانى كه از طرف آنها بسوى من آمده اى ، ترا بعنوان راهنما بفرستند كه براى آنان زمينى كه در آن باران آمده پيدا كنى و تو بسوى آنان باز گردى و به آنها از گياه و آب خبر دهى و آنها با تو مخالفت كنند و در زمينهاى بى آب و گياه فرود آيند ، تو در اين صورت چه مى كنى ؟

آن مرد گفت : من آنان را رها كرده و با آنان مخالفت مى كنم و در جائيكه آب و گياه وجود دارد فرود مى آيم . امام « ع » فرمود : پس اكنون دستت را دراز كن آن مرد گفت : بخدا قسم هنگامى كه حجت بر من تمام گرديد نتوانستم از بيعت امتناع كنم ازين رو با امام « ع » بيعت نمودم

صفحه[ 177 ]

وقتى از امام « ع » پرسيدند : به چه چيز بر همگنانت پيروز شدى ؟

فرمود :

به هيچكس روبرو نشدم مگر آنكه بر زيان خودش مرا يارى كرد

او خواست مغالطه كند

سخنى است منطقى كه امام « ع » درباره طلحه و موقعيت او پيش از كشته شدن عثمان و بعد از آن ، ايراد كرده است :

من تا بحال به جنگ تهديد نمى شدم و كسى مرا از ضرب شمشير نمى ترسانيد . بخدا قسم او با برهنگى [ 1 ] براى خونخواهى عثمان شتاب نكرده مگر بخاطر آنكه مى ترسد از او خونخواهى كنند ، زيرا وى مورد گمان قتل است و ميان مردم كسى حريص تر

از او در ريختن خون عثمان نبوده ، ازينرو خواسته بوسيله ى جمع آورى لشگر مغالطه كند تا امر اشتباه شود و ترديد صورت گيرد بخدا قسم او درباره ى عثمان هيچيك از سه كار را انجام نداد :

اگر پسر عفان چنانكه او گمان مى كرد ستمگر بود مى بايست از قاتلان او پشتيبانى كند و با يارانش مخالفت نمايد ، و اگر مظلوم بود سزاوار بود از كسانى باشد كه از قاتلانش جلوگيرى مى كردند و براى

[ 1 ] مانند شمشيرى كه از نيام بيرون كشيده شده است .

صفحه[ 178 ]

او عذرخواهى مى نمودند ، و اگر در اين دو خصلت شك و تردى داشت مى بايست از او كناره گيرى كند و در گوشه اى قرار گيرد و مردم را با او بگذارد و او هيچيك از سه كار را انجام نداد و كارى كرد كه راهش شناخته نشده و عذرهاى او صحيح نبوده است من همراه آنان خواهم بود

عبد الله بن عباس مى گويد : در ذى قار [ 1 ] بر امير المؤمنين وارد شدم در حاليكه كفش خود را ميدوخت ، به من گفت : قيمت اين كفش چند است ؟ گفتم : ارزشى ندارد .

فرمود : بخدا قسم اين كفش در نظر من از حكومت بر شما محبوب تر است ، مگر آنكه حقى بپا كنم يا از باطلى جلوگيرى نمايم .

آنگاه بيرون آمد و براى مردم خطبه اى ايراد كرد و اين هنگامى بود كه براى جنگ با مردم بصره خارج شده بود فرمود :

من هرگز ناتوان نشدم و ترس بخود راه ندادم . رفتن من به اين

[ 1 ] ذى قار محلى است در نزديكى بصره كه بين واسط و كوفه واقع شده است .

صفحه[

179 ]

[نصرالله عاشق خداومولا]

جنگ مانند رفتن به جنگ هاى ديگر است [ 1 ] همانا باطل را مى شكافم تا حق از پهلوى آن خارج گردد [ 2 ] مرا با قريش چه كار ؟ بخدا قسم وقتى كافر بودند با آنان جنگيدم و اكنون هم كه در گمراهى قرار گرفته اند با آنان نبرد خواهم كرد . من همانطور كه ديروز با آنان همراه بودم امروز نيز همراه خواهم بود

با چه چيز پاسخ داده مى شود ؟

على « ع » درباره اصحاب جمل سخن مى گويد :

آگاه باشيد شيطان حزب خود را تحريك كرده و سپاهش را گرد آورده تا ستم به جايگاههاى خود باز گردد و باطل به ريشه اش برسد [ 3 ] . بخدا

[ 1 ] يعنى چنانكه در گذشته در جنگهاى اسلامى بر ضد مشركان قيام مى كردم امروز نيز همچنان در راه حق جهاد مى كنم .

[ 2 ] اصولا باطل بسوى بينش انسان شتاب مى كند و آن را از رسيدن بحق باز ميدارد ، گويا باطل حق را فرا گرفته و آن را پوشانده است . راستى على « ع » در زمينه موقعيت باطل در برابر حق ، و موقعيت خودش در آشكار ساختن حق و باطل ، زيبا سخن گفته است .

[ 3 ] اين سخن صريحا مى رساند كه گروهى كه منظور على « ع » بودند مى خواستند حكومت را بر طبق حكومت خليفه سوم ، در سايه خودبينى و ظلم و به چنگ آوردن غنائم اداره كنند و اين براى آنان ممكن نبود مگر آنكه مردم را بر ضد خليفه جديد يعنى على

صفحه[ 180 ]

قسم هيچ كار زشتى را بر من انكار نكردند و ميان من و خودشان از روى

عدالت حكم ننمودند .