دنیای حیوانات از دیدگاه قرآن و حدیث

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

منتهی در اینجا دو تعبیر قابل دقّت است : یکی مسأله «آزمایش» و دیگری مسأله «استغفار و توبه» .
قرآن در این دو قسمت روی نقطه مشخصی انگشت نگذاشته ، اما با توجه به قرائن موجود در این آیات و روایات اسلامی که در تفسیر این آیات آمده ، داود اطلاعات و مهارت فراوانی در امر قضا داشت و خدا می خواست او را آزمایش کند، لذا یک چنین شرایط غیرعادی (وارد شدن بر داود از طریق غیرمعمول از بالای محراب) برای او پیش آورد ، او گرفتار دستپاچگی و عجله شد و پیش از آنکه از طرف مقابل توضیحی بخواهد داوری کرد ، هرچند داوری عادلانه بود .
گرچه او به زودی متوجه لغزش خود شد و پیش از گذشتن وقت جبران نمود ، ولی هرچه بود کاری از او سر زد که شایسته مقام والای نبوت نبود ، لذا از این «ترک اولی» استغفار کرد ، خداوند هم او را مشمول عفو و بخشش قرار داد .

 
گوساله
پذیرایی با «گوساله فربه» نشانه سخاوت حضرت ابراهیم عليه‌السلام
(هَلْ اَتیکَ حَدیثُ ضَیْفِ اِبْراهیمَ الْمُکْرَمینَ) آیا خبر مهمان های بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است ؟ (1)

(اِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقالُوا سَلاما قالَ سَلامٌ قَوْمٌ مُنْکَرُونَ) در آن زمان که بر او واردشدند و گفتند: سلام بر تو، او گفت: سلام بر شما که جمعیتی ناشناخته اید .(2) (فَراغَ اِلی اَهْلِه فَجاءَ بِعِجْلٍ سَمینٍ) و به دنبال آن پنهانی به سوی خانواده خود رفت و گوساله فربه (و بریانی را برای آن ها) آورد(3)

(فَقَرَّبَهُ اِلَیْهِمْ قالَ اَلا تَأْکُلُونَ) و آن را نزدیک آن ها گذارد ( ولی با تعجب دید
__________________________________________
1- 24 / ذاریات .
2- 25 / ذاریات .
3- 26 / ذاریات .

دست به سوی غذا نمی برند ) گفت: آیا شما غذا نمی خورید ؟(1)بسیار می شود که بعضی از افراد خشک ، سخاوت و بلند نظری را با اسراف و تبذیر اشتباه می کنند و خست و تنگ نظری را با مسأله زهد و پارسائی .
قرآن در آیات فوق و آیات سوره هود ، این حقیقت را فاش بیان کرده که پذیرایی از مهمان به طور گسترده و معقول هرگز مخالف شرع نیست ، بلکه چون پیامبری دست به چنین کاری زده است دلیل بر محبوبیّت آن است ولی البته آن گونه پذیرایی که شعاعش دیگران را هم دربرگیرد ،
آن چنان که رسم افراد شریف سخاوتمند است .
خداوند هرگز بهره گیری از مواهب زندگی را تحریم نکرده و داشتن اموال حلالی را همانند ابراهیم که دیگران هم از آن بهره گیرند عیب نشمرده است .
__________________________________________
1- 27 / ذاریات .

ابراهیم عليه‌السلام با آن اموال سرشار هرگز از یاد خدا غافل نشد و هیچ وقت دلبستگی اسارت گونه به آن نیافت و در هیچ زمان منافع آن را منحصر به خود نساخت .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

گوساله پرستی

(وَ لَقَدْ جاءَکُمْ مُوسی بِالْبَیِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ اَنْتُمْ ظالِمُونَ)

( و نیز ) موسی آن همه معجزات را برای شما آورد ( چرا شما ) بعد از آن گوساله را انتخاب کردید و با این کار ستم نمودید ؟(1)

(وَ اِذْ اَخَذْنا میثاقَکُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذوُا ما اتَیْناکُمْ بِقُوَّهٍ وَ اسْمَعُوا قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَیْنا وَ اُشْرِبُوا فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِکُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَ ما یَأْمُرُکُمْ بِهِ ایمانُکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ) ( و نیز ) از شما پیمان گرفتیم و کوه طور را بالای سر شما برافراشتیم ( و به شما گفتیم ) این دستوراتی را که به شما داده ایم ،
________________________________________
1- 92 / بقره .

محکم بگیرید و درست بشنوید ، شما گفتید: شنیدیم و مخالفت کردیم و دل های آن ها با محبّت گوساله بر اثر کفر ، آبیاری شد، بگو : چه فرمان بدی ایمان شما به شما می دهد ، اگر ایمان دارید ؟(1)

آری شرک و دنیاپرستی که نمونه آن عشق به گوساله طلائی سامری بود در تار و پود قلب قوم بنی اسرائیل نفوذ کرد و در سراسر وجودشان ریشه دواند و به همین دلیل خدا را فراموش کردند . شگفتا! این چگونه ایمانی است که هم با کشتن پیامبران خدا می سازد و هم گوساله پرستی را اجازه می دهد و هم میثاق های محکم الهی را به دست فراموشی می سپرد ؟!

جمله (قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَیْنا) (ما شنیدیم و معصیت کردیم) به این معنی نیست که آنها این سخن را به زبان جاری کردند ، بلکه ظاهرا منظور این است که
___________________________________
1- 93 / بقره .

آنها با عمل خود این واقعیت را نشان دادند و این یک نوع کنایه زیبا است که در سخنان روزمره نیز دیده می شود .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

جمله (وَ اُشْرِبُوا فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ) نیز کنایه جالبی را منعکس می کند که بیان گر حال قوم یهود است . توضیح این که ؛ کلمه « اِشْراب » همان گونه که از « مفردات راغب » برمی آید ، دو معنی دارد ؛ اگر از باب ( اَشْرَبْتُ الْبَعیرَ) باشد ،

یعنی ریسمان را به گردن شتر بستم ، بنابراین معنی جمله بالا این می شود که ؛ ریسمانی محکم از علاقه و محبّت قلب آن ها را با گوساله ارتباط داده بود . و اگر از ماده « اِشْراب » به معنی آبیاری کردن یا دیگری را آب دادن باشد و در این صورت کلمه « حُبّ » در تقدیر خواهد بود و معنی جمله ، روی هم رفته چنین است ؛ بنی اسرائیل قلوب خود را با محبت گوساله سامری آبیاری کردند . این جزء عادات عرب است که هرگاه علاقه ای سخت و یا کینه زیادی نسبت به چیزی را بخواهند، برسانند، تعبیری همانند تعبیر بالا می آورند . ضمنا از
تعبیر فوق نکته دیگری نیز استفاده می شود و آن این که نباید از این کارهای نادرست بنی اسرائیل تعجّب کرد ، زیرا اعمال محصول سرزمین قلب آن ها است که با آب شرک آبیاری شده و چنین سرزمینی که با چنان آبی ، آبیاری شود ،
محصولی جز خیانت و قتل پیامبران و گناه و ظلم نخواهد داشت. اهمیّت این موضوع وقتی روشن تر می شود که به زشتی قتل و کشتار انسان در آیین یهود که با اهمیّت خاصی از این موضوع سخن گفته ، توجّه گردد ، آیین یهود به قدری این جنایت را بد می دانست که بنابه نوشته « قاموس کتاب مقدس » ، صفحه 687 ؛ « قتل عمد و قباحت آن به طوری در نزد اسرائیلیان اهمیّت داشت که به مرور ایام با بست نشستن در شهرهای بست و یا ملتجی شدن به اماکن مشرّفه سبب استخلاص و برائت ذمّه قاتل نمی شد ، بلکه در هر صورت وی را قصاص می نمودند ». این است معنی کشتن انسان ها از نظر تورات ، تا چه رسد به کشتن پیامبران خدا.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

 
گاو
ذبح «گاو» به عنوان وسیله ای برای کشف جرم و امتحان بنی اسرائیل

(وَ اِذْ قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ اَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَهً قالُوا اَتَتَّخِذُنا هُزُوا قالَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ اَکُونَ مِنَ الْجاهِلینَ)
( و به خاطر بیاورید ) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت: خداوند به شما دستور می دهد مادّه گاوی را ذبح کنید ( و قطعه ای از بدن آن را به مقتولی که قاتل او شناخته نشده، بزنید ، تا زنده شود و قاتل خویش را معرّفی کند و غوغا خاموش گردد ) گفتند: آیا ما را مسخره می کنی ؟ ( موسی گفت : ) به خدا پناه می برم از این که از جاهلان باشم .(1)
___________________________________________
1- 67 / بقره .

ماجرا چنین بود که یک نفر از بنی اسرائیل به طرز مرموزی کشته می شود ، در حالی که قاتل به هیچ وجه معلوم نیست .در میان قبایل و اسباط بنی اسرائیل نزاع درگرفته می شود ، هریک آن را به طایفه و افراد قبیله دیگر نسبت می دهد و خویش را تبرئه می کند ، داوری را برای فصل خصومت ، نزد موسی می برند و حلّ مشکل را از او خواستار می شوند و چون از طرق عادی، حلّ این قضیه ممکن نبود و از طرفی ادامه این کشمکش ، ممکن بود منجرّ به فتنه عظیمی در میان بنی اسرائیل گردد ، موسی با استمداد از لطف پروردگار از طریق اعجازآمیزی ، به حلّ این مشکل می پردازد.

بدین ترتیب که بعد از جریانات مفصلّی که در آیات 67 تا 74 سوره بقره به آن اشاره شده، با زدن قسمتی از گاو ذبح شده به بدن مقتول، وی زنده شده و قاتل خود را معرفی می کند.
 

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

شتر
اِبِلْ به معنای شتر است که جزء پستانداران می باشد و 2 بار در قرآن ذکر شده است .(1) دقّت در حالات این حیوان نشان می دهد که ویژگی های مختلفی دارد که آن را از سایرچهارپایان دیگرمتمایزمی سازد و باتوجّه به این ویژگی ها به خوبی روشن می شودکه چرا قرآن مخصوصا روی این موضوع هاتکیه کرده است از جمله: مقاومت بدنی، قدرت ذخیره سازی زیاد آب و غذا، برخورداری از دو پلک برای حفظ قدرت بینایی در مواقع طوفانی.(2)

1 - مقاومت شتر ، بی نظیر است . مخصوصا در مقابل گرسنگی ، تحمّل بسیار دارد و در برابر تشنگی که از آن سخت تر است ، گاه تا ده روز یا بیشتر
___________________________________________
1- 144 / انعام و 17 / غاشیه .
2- پیام قرآن ، جلد 2 ، آیت اللّه مکارم شیرازی .
 
مقاومت می کند و به همین دلیل بهترین مرکب برای پیمودن بیابان های خشک و سوزان است و از این رو شتر را (کشتی بیابان) نامیده اند . چراکه او می تواند مواد غذایی و آب را برای مدّت زیادی در خود ذخیره کند و در مصرف آن نیز صرفه جویی نماید . شترها با آن که درشت اندام و نیرومندند امّا بسیار مطیع و زود رام و تربیت پذیرند و عرب چادرنشین در سیر کردن شکم شتر هرگز دچار سختی و زحمت نمی شد . زیرا این حیوانات بر تشنگی و گرسنگی بسیار صبورند و اگر به چَرا بروند از بیابان های مملوّ از علف های خوش طعم و بدطعم.گرفته تا گیاهانی که دیگر حیوانات از آنها روی برمی گردانند و انواع خارها ، شکم خود را سیر می کنند و هنگامی که به آبشخوری(1)برسند با یک وعده رفع
___________________________________________
1- محل و جایی که حیوانات از آنجا آب می خورند .

عطش ، برای روزهای زیادی از آب بی نیاز خواهند بود . فرماندهان عرب برای سیراب کردن لشکریان خویش از شترها استفاده می کردند ، به این نحو که شترها را به آبشخورها می رساندند و پس از سیراب کردنشان به طی مسافت های طولانی در صحرا می پرداختند و هر زمان که نیاز به آب یا غذا داشتند با نحرکردن (1) آنها ودسترسی به آب ذخیره شده درشکمشان ازگوشتشان نیزاستفاده می کردند .

2 - علاوه بر نوع غذا ، عجیب تر اینکه در میان طوفان های پر گرد و غبار و مملوّ از شن که چشم و گوش انسان را کور و کر می کند ، می تواند به راه خود ادامه دهد ، شتر دارای دو پلک است و همین موضوع به او در
___________________________________________
1- ذبح کردن یا کشتن .

طوفان ها کمک می کند . او می تواند گوش های خود را از گرد و شن مصون سازد . شتر در شب های تاریک نیز به خوبی راه را پیدا می کند .
3 - چهارپایان مختلفند ، بعضی استفاده گوشتی دارند ، بعضی به موقع سواری مورد استفاده قرار می گیرند ، بعضی فقط از شیرشان استفاده می شود و برخی برای باربری و سواری . ولی در شتر ، تمام این جهات ، جمع شده است و برای سواری ، باربری و تولید شیر و گوشت و پشم آن مورد استفاده
قرار می گیرد

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

عجایب استثنایی شتر

4 - از عجایب استثنایی این حیوان این است که برخلاف چهارپایان دیگر ، هنگامی که خوابیده است بر او بار می نهند ، یا سوار او می شوند و با یک حرکت از جا برمی خیزد و روی پای خود می ایستد ، در حالی که چنین قدرتی در چهارپایان دیگر نیست . بعضی ها نوشته اند این به خاطر قدرت عجیبی است که در گردن دراز او نهفته شده که طبق قانون فیزیکی (اهرمها) که برای نخستین بار به وسیله (ارشمیدس) کشف شد عمل می کند ، می گویند : ارشمیدس می گفت : من اگر نقطه اتکائی در خارج از کره زمین پیدا کنم با یک اهرم بزرگ می توانم تمام این کره را از جا تکان دهم ! و در واقع همین است که گردن شتر با توجّه به نقطه اتکای آن که پاهای جلو می باشد حکم یک اهرم را پیدا می کند و با یک تکان سریع و محکم باری را که بر پشت او است سبک می سازد و به شتر اجازه می دهد که بتواند پاهای عقب را آزاد کرده و برخیزد !!

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

این ها و شگفتی ها و ویژگی های دیگر سبب شده که به عنوان آیتی از آیات بزرگ خدا روی آن تکیه شود، نه فقط به خاطر اینکه شتریکی از ارکان مهم زندگی اعراب بوده .
چه کسی می تواند این همه شگفتی و برکات را در یک موجود بیافریند؟ و سپس آن را چنان رام سازد که اگر کودک خردسالی مهار یک قطار شتر را دردست گیرد می تواند آن را از جایی به جایی دیگر ببرد و آوازهای موزون
در شتر اثر می گذارد و او را به شور و نشاط و ذوق و حرکت وامی دارد .(1)
اولین کسی که این شیوه را ابداع کرد «خالد بن ولید» بود که از صحرای شام می گذشت و این کار را تجربه کرد . در قرآن : سوره نحل آیه 66 و سوره غاشیه آیه 16 و 17 از شتر یاد شده است .
_________________________________________
1- پیام قرآن ، جلد 2 ، آیت اللّه مکارم شیرازی .
 

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

دسته بندی چهارگانه حیوانات در قرآن
قرآن کریم در یک دسته بندی کلی حیوانات را به اقسام زیر تقسیم کرده است .

1 - (مَنْ یَمْشی عَلی بَطْنِهِ) : حیواناتی که بر شکم راه می روند (خزندگان) مانند : مارهای کوچک و بزرگ و ... . (1)

2 - (مَنْ یَمْشی عَلی رِجْلَیْنِ) : آنان که بر روی دو پا راه می روند . مانند انسان و پرندگان .(2)

3 - (مَنْ یَمْشی عَلی اَرْبَعٍ) : حیواناتی که روی چهار دست و پا راه می روند

مانند مهره داران که به عربی الفَقْریّات نامیده می شوند .

4 - علاوه بر این ها از دو حیوان آبزی مهم یعنی حوت(3) (ماهی بزرگ) و
__________________________________________
1- 45 / نور .
2- 45 / نور .
3- 142 / صافّات .

(سَمَک) (1) (ماهی معمولی) نیز یاد شده است .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

توضیحات دسته بندی حیوانات

بی مهرگان
این موجودات جدا عقب مانده اند و آبزی بوده و در آب های شیرین و شور یافت می شوند و بدنشان از دو لایه سلّولی تشکیل شده که عبارتند از : لایه خارجی و لایه داخلی . بی مهرگان اقسامی دارند که عبارتند از :

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

مرجان ها

در قرآن از مرجان ها یاد شده است . (یَخْرُجُ مِنْهُمَا الُّلؤْلُؤُ وَ الْمَرْجان) : از آن دو لؤلؤ و مرجان خارج می شود» .(2)
________________________________________
1- 61 / کهف .
2- 22 / رحمن .

مرجان ها سنگ های قیمتی هستند که انسان از دریا استخراج می کند و فرآورده های مرجانی ، سنگ های قیمتی هستند.
با دقّت در صخره های مرجانی می توان دریافت که تا یک قرن قبل نباتاتی بوده اند و بقایای آنها و فسیل هایشان بر هم بعد از مرگ انباشته گردیده و صخره های مرجانی را به وجود آورده اند و قرآن از سنگ مرجان نام برده است .