دنیای حیوانات از دیدگاه قرآن و حدیث

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

آیا حیوانی مانند کلاغ سیاه مفید است ؟


مردم معمولاً کلاغ سیاه را مضر می دانند . امّا اگر یکی از آنها را بکشند محتوای چینه دانش مملو از کرم سفید است که این کرم آفتی سخت برای مزارع می باشد .(2)
______________________________________
1- تفسیر جوان ، محمد بیستونی ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، قطع جیبی ، 27 جلدی ، جلد 2 ، صفحه 260 .
2- نظری به طبیعت و اسرار آن .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

سَلْوی (بلدرچین)

سَلوی (به معنی بلدرچین است) و در قرآن 3 بار در آیات 57 / بقره و 160 / اعراف و 80/طه ذکرشده است.بلدرچین جزءپرندگان حلال گوشت است.(یابَنی اِسْرائیلَ قَدْاَنْجَیْناکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ وَ واعَدْناکُمْ جانِبَ الطُّورِالاَْیْمَنَ وَ نَزَّلْنا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوی)(80/طه).

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

شگفتی آفرینش پرندگان از زبان نهج البلاغه

خداوند پدیده های شگفتی از جانداران حرکت کننده و بی جان ، برخی ساکن و آرام و بعضی حرکت کننده و بی قرار آفریده است و شواهد و نمونه هایی از لطافت صنعت گری و قدرت عظیم خویش بپا داشته چندان که تمام اندیشه ها را به اعتراف واداشته و سر به فرمان او نهاده اند . برخی از پرندگان را که جثّه سنگین داشتند از بالا رفتن و پروازهای بلند و دور بازداشت آن گونه که آرام و سنگین در نزدیکی زمین بال می زنند . پرندگان را با لطافت قدرتش و دقّت صنعتش در رنگ های گوناگون با زیبایی خاصی رنگ آمیزی کرد . گروهی از آنها را تنها و یک رنگ بیاراست که رنگ دیگری در آن راه ندارد و با یک رنگ بسیار زیبایند .
گروه دیگری را در رنگ مخالف آن فرو برد و جز اطراف گردنشان که چونان طوقی آویخته مخالف رنگ اندامشان است و گروه دیگری که رنگین کمان رنگ هاست و انسان از آنها مات و مبهوت می شود . (1)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

مهاجرت پرندگان

هر سال هزاران هزار پرنده مهاجر از یک سو به سوی دیگر مهاجرت کرده و در فصل های بعدی دوباره مقصد اولیه خود را باز می یابند و عجیب تر اینکه گاهی هفته ها بدون یک لحظه توقف در شب و روز به پرواز خود ادامه می دهند
____________________________________________
1- نهج البلاغه قرآن ناطق علی بن ابیطالب عليه‌السلام ترجمه مرحوم دشتی.

بدون آنکه غذا نیاز داشته باشند و قبل از پرواز با یک الهام درونی شروع به پرخوری کرده و بیش از اندازه غذا می خورند (سوخت گیری می کنند) تا انرژی لازم برای پرواز طولانی را داشته باشند. آنها از قوه مغناطیسی قطب زمین و پیدا کردن مسیر خود استفاده می کنند .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

چرا پرندگان بیشتر به شکل v پرواز می کنند


وقتی یک پرنده در هوا بال می زند آن را مرتبا به پایین می راند و بال زدن برای پرنده بعدی ، سهل و آسان می شود به همین دلیل وقتی پرندگان به شکل v حرکت می کنند کمتر خسته می شوند . و مقدار قابل ملاحظه ای انرژی خود را ذخیره می کنند .
مانند ماهی ها که هرگاه دسته جمعی مهاجرت می کنند به شکل مخروطی حرکت می کنند و با این روش سرعت آنها شش برابر بیشتر از حرکت انفرادی می شود . (1)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

فن پیچیده پرواز در پرندگان

سال ها انسان به دنبال کشف راز پرواز بوده و یا فکر اینکه چطور پرندگان برخلاف نیروی جاذبه زمین به بالا پرواز می کنند و به آسانی و نرم و راحت در آسمان پرواز می کنند ذهن او را مشغول کرده بود ، بعدها نیروی بالابر را کشف کردند و با استفاده از آن رفتن هواپیما به بالا را توجیه کردند .
اگر جسمی دارای دو سطح متفاوت باشد (مانند بال های پرندگان یا بال های
________________________________________
1- پیام قرآن جلد 2 ، آیت اللّه مکارم شیرازی .

هواپیما که سطح بالائی دارای انحناء است) اگر به طور افقی حرکت کند نیروی خاصّی در آن پیدا می شود که آن را به بالا می کشد ولی ایجاد سرعت اولیه برای نیروی بالابر و چگونگی خنثی کردن این نیرو برای فرود و چگونگی تغییر مسیر و شکل مناسب برای پرواز و ابزار مخصوص برای پرواز (مثل پر که هم سبک است و به بالا رفتن کمک می کند) همه این ها را خدای یکتا در وجود پرندگان بدون کم و کاست قرار داده است و جمله (ما یُمْسِکُهُنَّ اِلاَّ الرَّحْمن) (پرندگان را جز خداوند بر فراز آسمان نگه نمی دارد)(1) اشاره به همین معنی است . (2)
______________________________________
1- 19 / ملک .
2- خطبه 185 صفحه 21 و 22 مرحوم دشتی .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

شگفتی آفرینش طاووس از زبان علی بن ابیطالب عليه‌السلام

یکی از شگفت انگیزترین پرندگان از نظر خلقت طاووس است . خداوند طاووس را در استوارترین شکل موزون آفرید و رنگ پر و بالش را به نیکوترین رنگ ها بیاراست با بال های زیبا که پرهای آن روی یکدیگر انباشته و دُم کشیده اش که چون به سوی مادّه پیش می رود آن را مانند چتری می گشاید و بر سر خود سایبان می سازد و گویا بادبان کشتی است ، که ناخدا آن را برافراشته است .
طاووس به رنگ های زیبای خود می نازد و خوشحال و خرامان دُم زیبایش را به این سو و آن سو می چرخاند و به سوی مادّه می تازد . چون خروس می پرد . سر پرهای طاووس چونان شانه هایی است که از نقره ساخته و گردی های شگفت انگیز آفتاب گونه که به پرهای اوست از زرناب و پاره های زِبَرجَد بافته شده است . اگر رنگ های پرهای طاووس را به روییدنی های زمین تشبیه کنی خواهی گفت : دسته گلی است که از شکوفه های رنگارنگ گل های بهاری فراهم آمده است و پرده های رنگارنگ یمن است و اگر آن را با زیورآلات مقایسه کنی چون نگین های رنگارنگی است که در نواری از نقره و جواهرات زینت شده است.(1)
بر فراز گردن طاووس به جای یال کاکُل سبزرنگ و پُرنقش و نگاری وجود
_______________________________________
1- نهج البلاغه، خطبه 165، صفحه 7، با ترجمه مرحوم دشتی.


دارد که در برآمدگی گردنش چونان گردنبندی نفیس و زنگار است و از گلوگاه تا روی شکمش به زیبایی رنگ آمیزی شده یا چون پارچه حریر برّاق می ماند . رنگ سبز تُند به همراه رنگ های گوناگون آمیخته و دنیای خاصی دارد و انسان با دیدن این همه عجایب و زیبایی به عظمت خدای یکتا پی خواهد برد.(1)
___________________________________________
1- نهج البلاغه، خطبه 165، صفحه 7، با ترجمه مرحوم دشتی.

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

جوارح (سگ و یوزپلنگ)

جَوارح به معنی حیواناتی مانند سگ و یوزپلنگ و ... است . در قرآن نام جوارح یک بار آمده است . آنجا که می فرماید : (یَسْئَلُونَکَ ماذآا اُحِلَّ لَهُمْ قُلْ اُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُکَلِّبینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمّا عَلَّمَکُمُ اللّهُ فَکُلُوا مِمّآاَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ وَاذْکُرُوا اسْمَ اللّهِ عَلَیْهِ وَ اتَّقُوا اللّهَ اِنَّ اللّهَ سَریعُ الْحِسابِ) از تو سؤال می کنند چه چیزها برای آن ها حلال شده است بگوآن چه پاکیزه است برای شما حلال گردیده و ( نیز صید ) حیوانات شکاری که از آن چه خداوند به شما تعلیم داده به آن ها یاد داده اید ( برای شما حلال است ) پس از آن چه این حیوانات برای شما ( صید می کنند و ) نگاه می دارند بخورید و نام خدا را ( به هنگام فرستادن حیوان برای شکار ) بر آن برید و از خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است.(1)

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

سگ

از سگ در سوره اعراف آیه 176 یاد شده است. (وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْنهُ بِها وَ لکِنَّهآُ اَخْلَدَ اِلَی الاَْرْضِ وَ اتَّبَعَ هَویهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ اِنْ تَحْمِل عَلَیْهِ یَلْهَث اَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذینَ کَذَّبُوا بِایتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُم یَتَفَکَّرُونَ) و اگر می خواستیم ( مقام ) او را با این آیات ( و علوم و دانش ها ) بالا می بردیم ( اما اجبار بر خلاف سنت ماست لذا او را به حال خود رها ساختیم ) ولی او به پستی گرایید و از هوای نفس خویش پیروی کرد ، او همچون سگ ( هار ) است که اگر به
_________________________________________
1 4 / مائده.


او حمله کنی دهانش را باز و زبانش را برون خواهد کرد و اگر او را به حال خود واگذاری باز همین کار را می کند ( گویی آن چنان تشنه دنیاپرستی است که هرگز سیراب نمی شود ) این مثل جمعیتی است که آیات ما را تکذیب کردند این داستان ها را ( برای آن ها ) بازگو کن شاید بیندیشند ( و بیدار شوند ) . در سوره کهف نیز از سگ یاد شده است . سگ یکی از همراهان اصحاب کهف بود و به منزله رفیقی با آنان به غار رفت . در این سوره 4 بار از سگ یاد شده است . در زندگی اعراب سگ همواره با آنها همراه بوده و نگهبان جان و مال و خانه و گلّه اش محسوب می شد و در کوچ و سفر همراه آنها گلّه را از وجود گرگ حفظ می کرد . سگ حیوان قانع و صبوری است و دارای چنگال بوده و خوردن گوشتش حرام است .
حکم ظرفی که سگ لیس زده است ؟
ظرفی را که سگ لیس زده است نجس است و اول باید با خاک پاک خاکمال کرد و سپس آن را آب کشید .

[رعنا ریاحی*خادمه قرآن*]

بررسی رفتار حیوانات اهلی

جانوران ناگزیر از ایجاد ارتباط با یکدیگر هستند و البته آنان از برقراری ارتباط کلامی ناتوانند و اما به شیوه های دیگری با یکدیگر صحبت می کنند .
هنگامی که سگی بدن خود را قوس داده و به سمت جلو خم می شود بدین صورت به آنها و همنوعان دیگر و حتی انسان اعلام می کند میل شدیدی به بازی داشته و می خواهد بازی کند .(1)
________________________________________
1- ارتباط در دنیای جانوران .

اگر سگ اهلی به هم نوع خود که در کنارش ایستاده با پوزه ضربه بزند با این حرکت به او می گوید فعلاً حرکت نکن .

اگر گربه های اهلی را در نظر بگیرید مالیدن پوزه به یکدیگر نشانه احوالپرسی صمیمانه است .
انواع حرکات ، اصوات و بوها هریک به نوعی مفهوم خاصی را دربرگرفته و نقش مهمّی را در دنیای ارتباط حیوانات ایفا می کنند و حتی نقش ها و طرح های خاصی که روی بدنشان قرار دارد به وسیله آنها پیام هایی را به جانوران دیگر می رسانند .(1)
______________________________________
1- ارتباط در دنیای جانوران ، جلد 1 ، صفحه 2 و 3.


انواع آوای هشداردهنده در حیوانات

پرندگان با سرودن آوازهایی با هم صحبت می کنند و این آواها دارای سه نوع نغمه هستند :

1 - صدای تهدیدآمیز برای دور کردن پرندگان از آشیانه و تعیین حد و مرز قلمرو خود .

2 - صدای خطر برای آگاه ساختن همنوعان .

3 - صدای جفت یابی و بهترین آوای پرندگان همان آوای جفت یابی است .

مرغان نوروزی با ایجاد آواهای ساده به همنوعان خود می گویند (اینجا محدوده من است) مرغان توکانیز محدوده خود را این گونه مشخص می کنند .

دارکوب ها با منقار قوی و نوک تیز تنه درختان را سوراخ می کنند . دارکوب های نر ضرباتی تند و متوالی بر تنه درختان ایجاد سر و صدا کرده
که قلمرو خود را معرفی می کنند .
دارکوب 25 ضربه در ثانیه به درخت می کوبد و این کار برای تغذیه می باشد .

برخی از حیوانات برای دور کردن حیوانات دیگر از قلمرو خود از چنگال های قوی خود استفاده می کنند و برخی بوهای تند و زننده ای را در محیط پخش می کند. گربه های خانگی موهای بدن خویش را سریعا پوش داده و مانند برق از جا می پرند تا برتری خود را نشان دهند .

خرس ها برای اینکه قلمرو خود را مشخص کنند بر تنه تنومند درختان پنجه کشیده و پوسته درختان را خراش می دهند و به رقیبان خود محدوده قلمرو خویش را مشخص می کنند .

پروفسور کنراد لورنس موفق شده زبان جانوران را کشف کند او می گوید : هنگامی که غازها متوالیا صدا می کنند یا هفت مرتبه پشت سر هم می گویند (قاقا) معنی آن این است که (مزاحم ما نشوید) ما اینجا خوراکی داریم و وضع ما خوب است .

اگر شش بار صدا کنند معنی آن است که در میان علفزار خوراکی زیاد نیست کمی دیگر علف بخوریم . اگر 5 بار صدا کنند یعنی اینکه باید سرعت کمتر شود و اگر 3 مرتبه صدا بزنند یعنی دقت کنید آهسته تر . (1)

جیرجیرک ها و ملخ ها با مالیدن پاهای عقب به هم صدا تولید می کنند ران های عقب آنها دندانه دار هستند و مانند ارّه ای آنها را بر
_______________________________________
1- کتاب حواس اسرارآمیز حیوانات (1 و 2)، وتیوس دروشر، چاپ اول، 58.

بال سخت خود می کشد .
برخی دیگر پاهای جلوی خود را به هم می مالند یا فک های خود را به هم می سایند تا صدا دربیاید و این حشرات با پاهای جلوی خود که پرده بسیار کوچکی مانند پرده گوش دارند و با اعضاء حساسی که در قسمت عقب بدنشان واقع است می شنوند .

کدام حیوان سد می سازد ؟

سگ آبی حیوانی منحصر به فرد است که در آمریکای شمالی و قسمتی از اروپا و آسیا یافت می شود .
این حیوان جونده است که از موش صحرایی بزرگ تر است . سگ های آبی در کنار رودخانه ها زندگی می کنند و خانه های خود را به شکل
خاصی می سازند که یک ورودی در زیر آب دارد و حیوان با شناکردن به داخل آن رفته می شود .
آنها درختان را جویده و تنه های درخت را می اندازند و با آنها سدی در طول رودخانه می سازند و سپس با انداختن درختان بیشتر و انباشتن آنها در وسط حوضچه ای پدید می آورند و لانه ای در کنارش می سازند با گل و لای فضاهای دیگر آن مسدود می کنند . (1)
______________________________________
1- هزارویک پرسش درباره حیوانات، ترجمه رضوان دزفولی،چاپ هشتم،سال82،نشرافق.